Zo is de Middellandse Zee er nu aan toe

Het jaar 2022 was weer eens ontzettend warm: het op vijf na heetste jaar in de geschiedenis sinds men in 1880 is begonnen met het meten van temperaturen. En nu de temperatuur in de lucht stijgt, gebeurt dat ook in de zee. Een van de zeegebieden die het meest wordt aangetast door klimaatverandering is de Middellandse Zee, een regio die 20 procent sneller opwarmt dan het wereldwijde gemiddelde. 

De afgelopen jaren heeft de Middellandse Zee te kampen gehad met een reeks mariene hittegolven die inheemse soorten – en de levens van de mensen die daarvan afhankelijk zijn – ernstig bedreigen. Afgelopen zomer werd er bij de Corsicaanse kust een recordtemperatuur van 30,7 graden gemeten, en werden er op verschillende plekken in het zeegebied temperaturen van 6 graden hoger dan gebruikelijk gemeten.

Volgens een onderzoek uit 2022 zijn hittegolven verantwoordelijk voor het verlies van zo’n 80 procent van de populatie van verschillende mediterrane soorten tussen 2015 en 2019. Er werd ook geschat dat 20 procent van de lokale flora en fauna momenteel met uitsterven bedreigd is. Daarnaast verschijnen er ook invasieve soorten uit tropische en subtropische gebieden, waardoor de lokale ecosystemen nog meer onder druk worden gezet. 

De Middellandse Zee is een bijna volledig afgesloten zee die wordt omringd door dichtbevolkte gebieden met een hoop rivieren die erin uitmonden, dus de zee wordt ook flink aangetast door plasticvervuiling. “Er is naar schatting al zo’n 1.178.000 ton plastic in de Middellandse Zee, en daar komt jaarlijks 229.000 ton bij,” zegt Antonio Augeri, de oprichter van Ogyre, een startup die samenwerkt met Italiaanse vissers om plastic afval uit de zee te verzamelen. Ze hebben tot nu toe meer dan 230 kilo afval verzameld. 

Plasticvervuiling heeft meerdere effecten op het zeeleven, legt Augeri uit. Dieren kunnen per ongeluk plastic en microplastic eten, daar ziek van worden en doodgaan. Afval dat op het water drijft kan lifters ook naar nieuwe ecosystemen dragen; “uitheemse soorten zoals de grote geelstaart, de bavosa africana, de kogelvis en de Amerikaanse ribkwal,” gaat Augeri verder. De eerste drie zijn vissen, terwijl de laatste een type kwal is, en ze komen oorspronkelijk allemaal uit tropische zeeën. 

“Het andere probleem met plastic is de additieven die ze kunnen vrijlaten, die giftig kunnen zijn voor de mariene ecosystemen.” Plankton absorbeert ook microplastic, waardoor het minder goed CO2 kan opnemen en zuurstof kan afgeven, wat voor een vicieuze cirkel van stijgende zeetemperaturen zorgt. En aangezien dieren in alle schakels van de voedselketen plastic en microplastic in zich hebben eten wij – het grootste toproofdier van allemaal – het ook. 

“Afgezien van plasticvervuiling zijn de grootste uitdagingen waar het mariene ecosysteem mee te maken heeft de verbreiding van algen, die lokale flora en fauna zuurstof ontnemen en ze verstikken; overmatig lawaai van menselijke activiteiten, wat de communicatie tussen zeedieren hindert; en de overexploitatie van natuurlijke grondstoffen,” gaat Augeri verder. 

Bovendien zijn er nog twee grotere fenomenen die met klimaatverandering in verband worden gebracht en alle oceanen en zeeën bedreigen, waaronder de Middellandse Zee – de stijgende zeespiegel en de verzuring van het water. Oceanen absorberen het grootste deel van de overtollige hitte van broeikasgasemissies, evenals CO2 uit de atmosfeer. Zonder dit buffereffect zouden de veranderingen in het klimaat nog dramatischer zijn. Maar door de constante introductie van CO2 wordt de ph-waarde van het water steeds zuurder, waardoor het vermogen van veel soorten om een schelp te vormen wordt aangetast en koraal langzamer groeit. 

Benedetto Carpi werkt voor een visserscollectief dat tussen 50 en 700 meter voor de kust van Genua op de zeebodem werkt. Ze verzamelen regelmatig afval tijdens hun vistrips: flessen, tasjes, strandspullen, maar ook blikjes, banden, koelkasten – hij en zijn collega's hebben het allemaal gezien. “In gebieden waar er minder wordt gevist is het plastic al bedekt met vegetatie,” zegt hij.  

Carpi heeft tijdens zijn carrière een hoop veranderingen in de patronen van visserij gezien. Sommige soorten, zoals bacteriën en algen, planten zich makkelijker voort. Anderen moeten moeite doen om zich überhaupt voor te planten. “Vissen migreerden ook wanneer de temperaturen veranderden, maar nu blijven ze meestal op dezelfde diepte,” gaat Carpi verder. Garnalen prefereren nu bijvoorbeeld niet alleen dezelfde diepte, maar blijven ook in dezelfde gebieden. “Andere vissen, zoals de wijting of de kousebandvis, zijn vrijwel verdwenen,” voegt hij eraan toe. 

“Klimaatverandering heeft de wereld van de visserij absoluut veranderd,” zegt Giuseppe Emili, directeur van een groothandelsbedrijf in zeevruchten in Civitanova Marche, aan de Italiaanse oostkust. “Stijgende watertemperaturen hebben geleid tot de aanwezigheid van soorten die nog nooit eerder in de Adriatische Zee (het stuk van de Middellandse Zee dat tussen Italië en de Balkan ligt) gezien zijn. Denk bijvoorbeeld aan Amerikaanse ribkwallen, die een ernstige bedreiging voor de lokale visserij vormen.”

Dit soort ribkwallen plant zich razendsnel voort en concurreert met inheemse soorten voor zoöplankton, hun voornaamste voer, en ontneemt de inheemse soorten hun voedsel, wat tot instortende populaties leidt. De keerzijde hiervan is dat soorten die dicht bij land leven, zoals oesters en mossels, het meest worden aangetast door vervuiling en stijgende temperaturen. 

“Op het moment is er een toename in zowel de wereldwijde visproductie als -consumptie, en er wordt verwacht dat die de komende jaren nog meer zullen toenemen,” zegt Augeri. Tegelijkertijd zijn de visvoorraden aan het afnemen, deels door overbevissing, deels omdat er zoveel zeedieren worden gevangen dat voortplanting niet genoeg is voor bepaalde soorten om zich te herstellen.

Dit fenomeen wordt voornamelijk aangedreven door grootschalige visbedrijven, waardoor kleinschalige traditionele vissers ook verpletterd worden. “Hoe kan een vissersboot van 15 meter op tegen een boot van 30 meter? Of een schip dat 8 uur per dag vist met eentje die dat 18 uur per dag doet?” gaat Augeri verder. Intussen zijn de prijzen voor de vangst vrijwel hetzelfde gebleven, zegt Augeri, terwijl de arbeids- en brandstofkosten scherp zijn gestegen. Bovendien “kopen mensen door de stijgende levenskosten vaak gekweekte vis van slechte kwaliteit, of vissen van sleepnetvisserij in de oceanen,” voegt Augeri eraan toe. 

Gerichte visverboden en regelingen zijn erin geslaagd om sommige soorten te herstellen, zoals de blauwvintonijn. Maar de markt heeft nog steeds de voorkeur voor grootschalige operaties, die krachtigere uitrusting hebben en op de open zee vissen, waar de legaliteit van hun handelingen minder goed in het oog te houden is. 

In deze sombere realiteit hebben de vissers zelf een lichtpuntje te bieden. “De hoeveelheid puin is in ieder geval beter geworden dan in de afgelopen jaren,” zegt Carpi. “Teer was het voornaamste ingrediënt dat we in het scheepsafval tegenkwamen. Dat is nu dankzij de nieuwe EU-regelingen niet langer het geval.”

Naast dat de zee voor om de natuurlijke schoonheid wordt gewaardeerd, is de Middellandse Zee ook een hotspot van biodiversiteit dankzij de unieke geografische kenmerken. Maar de zee zou binnenkort een lege huls van zichzelf kunnen worden. Het is onze collectieve verantwoordelijkheid om de natuurlijke balans van het ecosysteem te bewaren. “En het begint allemaal met bewustwording,” zegt Carpi.  

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE Italy.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.