Wordt het niet tijd om ons activisme verder te duwen?

Geweldloze verzetsacties bestaan al langer dan vandaag. Maar toch zien we ze vaker plaatsvinden in de strijd voor het klimaat. Denk maar aan de Just Stop Oil leden die met soep ‘op’ schilderijen gooien. De activisten die zich vastketenden en met fietsen de weg versperden in de luchthaven van Amsterdam Schiphol. Of zelfs nog deze week, toen Extinction Rebellion die een vreedzame protestactie uitvoerde tegen privéjets in Zaventem. 

De eerste keer dat het idee van civil disobedience - of burgerlijke ongehoorzaamheid - in de woorden van een verlichte denker verschijnt, is in de tekst van de Amerikaan Henry David Thoreau. In zijn essay Resistance to Civil Government uit 1849, dat later omgedoopt zal worden tot Civil Disobedience, bespreekt hij hoe hij zich verzet tegen de overheid. Drie jaar eerder was hij gearresteerd en gevangen gezet omdat hij weigerde belasting te betalen aan de staat. De tekst schreef hij met oog op de slavernij in de VS en de Mexicaans-Amerikaanse Oorlog. De tekst is een essentieel onderdeel in het begrijpen van deze geweldloze actievorm zoals we die de dag van vandaag kennen. 

Thoreau vertelt dat het navolgen van een wetgeving niet gelijk staat met het volgen van een moraal. Dus een wet overtreden is misschien in de ogen van justitie fout, maar in de algemene opvatting niet noodzakelijk onrechtvaardig wanneer het gedaan wordt om morele redenen. Thoreau ziet de overheid dan ook als iets die “hoewel de enig manier waarmee mensen gekozen hebben hun wil uit te voeren, even gemakkelijk te misbruiken en verdraaien is nog voor de mensen er iets mee kunnen bereiken.” 

Sommige politieke acties ontvangen een enorme backlash (op sociale media of binnen de politiek), waarbij zelfs de term “ecoterrorisme” valt. Men kan zich echter ook afvragen wat erger is tussen burgerlijke ongehoorzaamheid die zelfverdedigend is en de passiviteit ten opzichte van het klimaat, of de acties van enkele multinationals. Waar blijft de actie voor de woekerwinsten van grote energiebedrijven? Waarom wordt er niets gedaan aan die giganten, die al sinds de jaren ‘80 weten welke negatieve impact hun gedrag heeft op het klimaat, de biodiversiteit, onze ecosystemen en nu ook de sociale structuur? 

Dat is de vraag die bij de activisten van actiegroep Code Rood speelt. Ze kozen voor een actie in de vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid. Op 8 oktober 2022 protesteerden zo’n 1.000 actievoerders op manieren die het werk van TotalEnergies op twee vestigingen platlegde. Ik praatte met Peter (vijftiger), Tikka* (veertiger), Amber (21) en Drees (17) om te vragen hoe ze zich voelen over de actie, en of ze een vlam hebben aangewakkerd voor meer rebelse daden. 

VICE: Hé activisten, hoe is de actie in oktober voor jullie verlopen?
Peter: Ik vond het enorm fijn. We zaten met een groep mensen van verschillende leeftijdscategorieën, er heerste een goede sfeer ook. De briefing en andere belangrijke zaken bij zo’n soort actie waren ook heel duidelijk uitgelegd. Het is vooral belangrijk dat alles op een fijne manier verloopt zodat je vermijdt de publieke opinie tegen je te krijgen, want daar is niet veel voor nodig.

Tikka: Tijdens de dag zelf vond ik dat er veel meer actie mocht zijn, want ik had daar eigenlijk wel naar uitgekeken. Maar er heerste zo’n warme, vredevolle sfeer, ik had heel hard het gevoel van thuis te komen. En ik heb het hoe langer hoe moeilijker met de hardheid in onze samenleving. Daar had je allemaal mensen die er alles aan deden om conflicten op de actie te de-escaleren, en hun punt te maken op een geweldloze, vredevolle manier. 

Waren er problemen?
Amber: De politie is soms eens gekomen om ons te proberen intimideren met een waterkanon. Maar dat heeft een andere groep voor ons tegengehouden. Ik was ook heel zelfzeker om in mijn wit pak tussen de massa te lopen. Ik voelde alsof ik erbij hoorde, ook al zouden mensen mij op een ander moment totaal niet zien als activiste. Voor mij was het een positieve ervaring. 

Drees: Heel rustig eigenlijk, ik had het hectischer en zwaarder verwacht. Ons groepje zat redelijk vooraan, wij hadden megafoons en riepen info door naar achteren. In het begin was dat allemaal wel spannend, maar het verliep goed. Ik had veel meer politieconfrontatie verwacht, zeker omdat je toch wel tegen de wet ingaat. 

Hoe voel je je erbij dat Total op voorhand van de actie wist?
Amber: Vertegenwoordigers van Code Rood zijn op voorhand zelfs gaan praten met hen, maar ze zijn niet tot een akkoord gekomen. Na de actie vertelde iemand mij dat het niet uitmaakt of ze het wisten, het resultaat bleef hetzelfde. De actie was geslaagd en is op het nieuws gekomen. Je kon zien hoe we daar vreedzaam het terrein bezetten en niets deden, we hadden alle wegen afgezet zodat geen goederen konden ontvangen of leveren, daar zullen ze wel iets van gevoeld hebben. 

Drees: Ze hadden hun werkzaamheden stilgelegd en we hebben toch zeker zo’n twee à drie treinen geblokkeerd, dus we hebben ons doel wel bereikt. Maar een groot deel van actievoeren is persaandacht en de mensen meekrijgen in je verhaal, en daar was de impact toch minder groot. Ik weet van kleinere acties die evenveel in het nieuws kwamen, terwijl we wel met een duizendtal mensen daar zaten. 

Was dit een echte burgeractie? 
Tikka: Er zei iemand dat het belangrijk was dat er op de eerste rij ook vrouwen stonden, en oudere mensen, en mensen die de politie doen de-escaleren. Zodat ze het gevoel hebben van ‘het zijn hier gewone mensen,’ en niet allemaal jonge mannen tussen de 18 en 25 jaar want we weten ook dat als het jongens zijn met een andere huidskleur dat de politie er harder op zou slaan. Het feit dat je daar staat als oudere witte vrouw werkt. Je had daar een moeder van 60 met haar zoon die op het spectrum zat, een vrouw van 85 die buiten heeft geslapen in de ijskou (de activisten gingen een dag voor de actie gaan kamperen om ‘s ochtends samen te gaan naar de site nvdr.). Mensen met allerhande jobs, mensen die al volledig afstand hebben gedaan van onze samenleving die niet meer op een adres wonen ergens in een tent of in een caravan. We stonden daar met heel veel mensen die nog nooit de confrontatie met de politie waren aangegaan. 

Drees: Ik was een van de jongste aanwezig, denk ik. Er was ook iemand in een rolstoel, je zag van alle soorten mensen, vanuit alle lagen uit de maatschappij. Er waren geen excuses om niet mee te doen. En om iedereen samen te zien, ja dat doet wel iets. 

Wat is er zo speciaal aan geweldloos verzet? 
Tikka: Je lokt een reactie uit, wat je niet hebt bij een klimaatmars. Want wie verzet zich tegen de mars? Niemand. Dus dat betekent voor mij dat je ook niets meer bereikt. Als je nu boosheid losmaakt, dan gaan er meer mensen over na gaan denken. Zonder weerstand heb je geen vooruitgang. Je moet een deel van de bevolking kunnen kwaad maken en tegen je in het harnas steken om een verschil te maken in termen van politieke actie. 

Drees: Het heeft gewoon een veel grotere impact dan de talloze klimaatmarsen, je hebt het gevoel dat je deel bent van iets. Je voelt alsof je een verschil kan maken. 

Betekent dit dat het tijd is om collectief over te stappen op andere actievormen, een actievere vorm van politiek handelen om te vermijden dat we vastzitten of terrein verliezen?
Drees: Klimaatmarsen maken niet zoveel meer uit, ik heb daar een beetje het idee van waarom doe ik dit nog. Een aantal jaren geleden was er een mars met tussen de zeventig en honderdduizend mensen, en nog is er niets veranderd. Ik zal wel nog meewandelen, maar voor mij heeft het niet dezelfde impact. 

Peter: Een klimaatmars alleen volstaat sowieso niet, bovendien is het aantal mensen dat meedoet toch eerder beperkt op een bevolkingsaantal van 11 miljoen mensen. Het werkt wel heel drempelverlagend, iedereen kan ernaartoe komen. Die marsen zijn ook bijzonder vredelievend, er gebeuren veel fijne dingen en het is leuk om te zien dat mensen een uiting geven over wat ze willen zien veranderen. Maar voor mij was het gewoon tijd om ook eens op een andere manier uiting te geven aan de onvrede. 

Amber: Ik deed mee met Youth for Climate omdat dat toen nodig was. Maar ik hoorde ook van mensen bij Code Rood dat we nu al zo lang aan het stappen zijn, zoveel jaar later is er nog niets gebeurd. Er gebeurt te weinig. We moeten de lat hoger leggen en dus stap je naar burgerlijke ongehoorzaamheid. Maar het is vooral ook een combinatie denken, we moeten roepen waarom we dit doen, en de acties doen. 

En social media activism?
Tikka: Ik denk wel dat alles belangrijk is, op alle niveau’s. We hebben nood aan een gedragsverandering bij elke mens; bij de politiekers en de bedrijven. En het hangt ervan af waar iemand zich bevindt op de ladder om een trede hoger te geraken. Wat hebben ze nodig. Sommigen zitten helemaal onderaan en hebben nood aan informatie, anderen weten wat het probleem is maar moeten geënthousiasmeerd worden. Ik ben ervan overtuigd dat alles nodig is, zowel de radicalen, de anonieme maar ook grote acties, alsook de individuele bewegingen via bijvoorbeeld sociale media. 

Amber: Ik vind dat een begin. Zoals de Sound of Silence tijdens de lockdown voor de cultuursector. Op dat moment was wel goed voor een gevoel van samenhorigheid vanachter het scherm. Dat leidde ook tot protesten, dus dat zette het probleem wel terug op de agenda. Maar als je wil dat er echt iets verandert, moet je gewoon veel meer doen. Heel veel mensen bij Code Rood waren wanhopig, er moet iets veranderen en dat is de reden waarom we daar waren. Met een simpele post kom je er dan niet, dat geeft soms ook geen duidelijke uitleg of context: wat is het probleem, wie is er verantwoordelijk en wat moet er gebeuren? Je moet de aandacht op jou vestigen omdat niet iedereen zal naar je luisteren zelfs als je gelijk hebt. 

Hoe ga je verder vanuit zo’n geweldloze verzetsactie? 
Amber: Ik kijk uit naar de volgende actie. Ik wil misschien ook wel meedoen met Ende Gelände, dat is een stap waar ik nu wel klaar voor ben. We moeten vooruit, dit is een stap naar de revolutie. Je moet echt een revolutie starten en iets volhouden om de macht terug te nemen. En daar kom je alleen door de regels te breken zodat iemand naar je luistert.

Drees: Burgerlijke ongehoorzaamheid is nu zo het niveau waar ik mij op bevind en mij comfortabel bij voel. Het mag misschien wat actiever, het is vrij stil de laatste tijd en dat vind ik jammer. Ik wil meer doen en nu zijn er gewoon geen opties, ik ben wel ook aan het kijken of ik misschien Extinction Rebellion ga volgen, maar dan moet ik wel zien of ik akkoord ga met hun visie. 

Tikka: Ik denk met Total te viseren dat we ons wel op de juiste persoon hebben gericht, want die hebben heel veel slechte dingen op hun geweten, ook in Afrika (het EACOP project is daar het laatste nieuwe voorbeeld van). Het loopt er heel smerig. Ze doen ook enorm aan greenwashing, zoals hun ‘Total Foundation’ dat minieme bedragen doneert aan socio-culturele projecten maar dan gigantische bedragen steken in de fossiele industrie (TotalEnergies Foundation is een tak binnen TotalEnergies die zich bezighoudt met het opstellen van ‘duurzame’ projecten, het is TotalEnergies zelf en niet Foundation die investeren in de fossiele industrie nvdr.). Ik wil nog meer van hetzelfde, sites gaan bezetten van de fossiele industrie. In Antwerpen zijn er zoveel mooie sites om te bezetten. We kunnen laten zien dat de mensen die het wel goed voorhebben met de planeet die ook kunnen laten horen. 

Wat is je kijk op de politiek
Tikka: We moeten de regering niet gaan omver gooien, maar er zijn bewegingen die zich de laatste jaren hebben voltrokken waar we van af moeten stappen. Zoals de particratie. Het zou wel interessant zijn om een burgerdemocratie te installeren waar mensen in een soort rotatie-systeem zitten, het is trouwens ook al bewezen dat dat tot snellere en meer democratische ingrepen leidt in de samenleving (de Duitstalige gemeenschap in België test momenteel uit of zo’n burgerpanel kan bijdragen aan de democratie nvdr.). 

Peter: Omverwerpen is misschien te gevaarlijk, want wat komt er dan in de plaats? Er zijn genoeg andere systemen in de wereld en overal heb je zaken die de dingen verzieken. Het is dus moeilijk. Een burgerplatform is een goed idee, maar het kan ook vertragend werken. Ik denk dat we wel eens met België de pioniersrol moeten durven op ons nemen, zodat België niet enkel Europa navolgt. 

Amber: We moeten de juiste mensen in een machtspositie zetten die hopelijk wel begaan zijn met alle soorten mensen. In de federale overheid zitten nu bijvoorbeeld evenveel vrouwen als mannen en toch krijgen ze niets gedaan aan het seksismeprobleem en vrouwenrechten. Ze falen op zoveel vlakken. Als je kijkt naar de situatie van het klimaat zijn we al heel lang bezig en aan het moment dat er geen tijd meer is, maar de maatschappij is precies nog niet klaar voor grote verandering. 

Drees: Ik denk dat we de overheid beter vervangen, ze is nu gewoon te complex en te duur. Ik wil een deftig beleid om actief en wereldwijd het probleem aan te pakken. Als de E.U. meer zou opleggen, dan zullen de anderen wel volgen. Maar anderzijds moeten we ook hier inzetten, want als we het hier al niet doen dan zal het nergens gebeuren. 

Hoe voel je je over de impact van multinationale bedrijven zoals Total op ons ecosysteem?
Amber: Ik voel me gefrustreerd en eenzaam. Er is geen toevluchtsoord waar je terechtkan, ook niet in de organisaties, om te praten over het probleem. Daar heb ik nood aan. Ik wil een serieus gesprek, iets veranderen, dealen met mijn eco-anxiety want ik voel me er niet goed bij. Ik heb heel veel posts van activisten op Instagram opgeslagen, maar ik lees ze niet want ik weet niet wat ermee te doen. Ik kan het niet relativeren. Ik heb niet altijd mensen om samen mee actie te gaan voeren, dus ga ik vaak alleen omdat ik het te erg vind om thuis te blijven. 

Drees: Ik heb pure angst ten opzichte van al die mensen die hun rug draaien naar het wetenschappelijk onderzoek. Maar ook echt wel woede, ik kan er niet goed tegen als ik mensen hoor zeggen dat het niet hun probleem is. Ik heb wel heel wat vrienden die betrokken zijn in klimaatactivisme. Als ik met hen praat kan ik de dingen ook wel gemakkelijker plaatsen. Het helpt wel de struggles en de ideeën die je hebt een plaats te geven en actief dingen te doen in plaats van je te frustreren.

Ondertussen tikt de klok door…
Tikka: Op mijn 16de deed ik mijn t-shirtje aan met daarop No time to waste, en we zijn nu zo’n dertigtal jaar verder en ik denk gewoon hoeveel tijd hebben we niet verspild door te luisteren naar het geld en de grote bedrijven, maar niet naar de stemmen van de aarde, de natuur, het klimaat. 

Wat met het beeld van dit soort activisme in de publieke sfeer?
Tikka: Er is een totaal fout beeld ontstaan. Ik heb dat zelf al ervaren toen ik op mijn facebook een bericht zag van een aanhanger van Theo Francken met heel grof taalgebruik. Er werd gesproken over radicalisering en ecoterroristen, en dan hebben ze het over mensen zoals Peter en ik (die geweldloos protesteren nvdr.) of mensen zoals van Just Stop Oil die eigenlijk niets kapot hebben gemaakt. Ik heb veel bewondering voor die activisten, het is zo jammer dat ze zo snel veroordeeld worden door de publieke opinie. Dat getuigt hoeveel veroordelingen er zijn in onze samenleving zonder dat mensen eigenlijk weten waarover het gaat.

Het is zo bizar dat mensen niet willen inzien dat er instanties zijn die zoveel schade berokkenen aan mensenlevens door hun CO2 uitstoot of het ontginnen van fossiele brandstoffen, aan de natuur en biodiversiteit. Het zijn diezelfde instanties die de mensen zover krijgen ons te zien als de agressoren en de terroristen. Ik vind dat een heel pijnlijke evolutie in de samenleving, en ik denk dat dat bewust gedaan wordt. Wij zijn geen ecoterroristen wij zijn gewoon de bevolking van België.

Drees: Dat is frustrerend. Ik probeer wel met mensen in gesprek te gaan maar soms lukt het niet. Hun ideeën zitten dan zodanig vast, of ze reageren gewoon met valse argumenten. Ik krijg ook commentaar op mijn vegan eten, maar dat ligt misschien ook wel aan waar ik woon. 

Amber: Alles van de problematiek hangt samen; klimaat, energie, mensenrechten. We hebben een systeemverandering nodig om vooruit te geraken. Climate justice is social justice. En ik hoop dat de mensen ook beginnen te begrijpen dat er geen jobs zullen zijn op een dode planeet. 

Tikka: Ik denk wel dat de typische Vlaamse conservatieve ingesteldheid niet bijdraagt aan investeringen in klimaatverbetering. Ik heb het over de persoon die graag rijdt met een grote stevige auto, maar ook begaan is met het eigen gezin eerst. Dat is mooi, die spenderen er heel veel aandacht aan. Maar dat conservatisme weerhoudt mensen ervan om hun blik ruimer te maken, richting de samenleving. Het is een heel sterk hier en nu-denken; ‘wat ik heb is goed en dat wil ik behouden, dus ga ik niet veranderen.’ Ik denk dat ons kapitalistisch systeem op de schop moet, maar ik maak er wel nog deel van uit ook. 

Drees: Voor veel mensen maakt het precies niet meer uit, voor hunzelf. Maar het is nooit te laat. Er is niet een moment van ‘oké nu is alles om zeep.’ Je moet zoveel mogelijk aan schadebeperking doen. Ik ben persoonlijk bereid om veel dingen op te geven en te laten vallen hiervoor. 

*Tikka is een alias, gebruikt om de identiteit van de persoon in kwestie te beschermen. De andere betrokkenen bij dit interview hebben om dezelfde redenen alleen hun voornaam gegeven.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.