Waar komt de uitdrukking 'de hamvraag' eigenlijk vandaan?

In onze nieuwe serie onderzoeken we allerlei triviale vraagstukken waarbij je je even achter de oren moet krabben - vragen waarvan je je altijd al het antwoord wilde weten, of waar je misschien juist nog nooit bij stil had gestaan. Oftewel: hamvragen. En wat zou een betere manier zijn om deze serie in te luiden dan dieper in te gaan op de herkomst van het woord 'hamvraag?' Want, wat blijkt, dit woord kent een geweldige geschiedenis.

In de jaren 50 zat Nederland op vrijdagavond aan de radio gekluisterd voor de spannende NCRV-quiz Mastklimmen. Deze quiz bestond uit vijf vragen, waarvan de eerste het makkelijkst was en de laatste het moeilijkst. Bij ieder juist antwoord klommen de deelnemers een stukje hoger in een paal in de studio om hun prijzen te pakken. Onder in deze paal hing een NCRV-koekjestrommel voor degenen die alleen de eerste vraag goed hadden, en helemaal bovenin hing de gewilde hoofdprijs: drie gerookte hammen.

Om deze hammen te winnen moest je alle vragen goed beantwoorden. Had je de eerste vier vragen goed dan stond er dus nog slechts één vraag tussen jou en deze begeerde vleeswaren - en op dit moment was de spanning natuurlijk om te snijden. "Dan krijgt u nu de hamvraag," zei presentator Johan Bodegraven dan, onwetend dat hij met deze uitspraak geschiedenis zou schrijven.

Maar hiermee was het spel nog niet afgedaan - want had je die hammen eenmaal in je zak, dan was het aan jou om aan de jury een moeilijke vraag te stellen. Wanneer zij het antwoord op jouw vraag niet wisten, dan kreeg je ook nog eens een metworst! De jaren 50 was een wilde tijd.

Het radioprogramma zelf heeft helaas maar vier jaar mogen bestaan (zonde!), maar de term 'hamvraag' is zestig jaar later nog steeds een begrip in de Nederlandse taal.

Er zijn slechts vier korte geluidsfragmenten van het programma bewaard gebleven in het archief van Beeld en Geluid, maar deze konden niet worden beluisterd. "Zeker verkeerd gedigitaliseerd," vertelt de medewerkster mij.

Gelukkig kan mijn oma van 91 jaar zich nog vaag wat van de quiz herinneren. "Je ging dan met de hele familie om de radio zitten, en het was altijd heel spannend," zegt zij. "Want een ham was echt een goede prijs, hoor. Als je die won dan kneep je je handen fijn." Ze voegt er aan toe dat het een arme tijd was.

"Het was in die tijd heel gewoon om vleeswaren te winnen met wedstrijden," aldus oma. Zo vertelt zij enthousiast dat er bij verscheidene schaatswedstrijden naast ham ook gestreden werd om stukken spek. Volgens haar is het dan ook een goed idee zijn als dit soort voedselprijzen weer terugkomen, en daar ben ik het helemaal mee eens: hoe geweldig zou het zijn als er bij de Miljoenenjacht een koffertje wordt geopend en er een droge metworst of stuk selderij uit tevoorschijn komt, in plaats van een saaie geldprijs. Dat zou ze ongetwijfeld flink wat kijkcijfers opleveren.

Helaas hebben wij bij Motherboard geen gerookte hammen uit te delen, maar desalniettemin verdient deze prachtquiz het om nieuw leven ingeblazen te krijgen. Daarom pakken wij na 60 jaar de draad weer op en bieden we je voortaan iedere week een interessante hamvraag, zonder daadwerkelijke ham, maar mét antwoord.