Waarom kan je sommige games in godsnaam niet wegleggen?

Het is middernacht en ik ben onderhand alweer drie uur bezig met Zelda Breath of The Wild. Inmiddels heb ik er zo’n driehonderd speeluren in zitten. Bij dit spel gaat het minder om het verslaan van een eindbaas dan om het ontdekken van de rest van de open world, en ik ben over het algemeen groot fan van eindeloos op onderzoek uitgaan in gamewerelden zoals deze.

Maar na driehonderd uur zwoegen is het me nog steeds niet gelukt het spel af te ronden. Dat komt door de ‘korok seeds’. Deze zaadjes, vastgehouden door wezentjes die Koroks worden genoemd, kunnen worden ingezet voor een grotere weapon inventory. Er zijn er in totaal negenhonderd van, verspreid door de hele gamewereld. Je vindt ze door op zoek te gaan naar dingen die in het oog springen – een eenzame steen op het puntje van een bergtop, een ring van stenen waar er eentje van mist, een glinster op het hoogste puntje van een vlaggenmast of een boom. Het is een hels karwei, maar ik kan me er niet toe aanzetten om ermee te stoppen. 

Waar komt deze drang vandaan? En betekent het dat ik langzaam maar zeker een verslaving aan het opbouwen ben? Ik leg deze vragen voor aan de 29-jarige Nastasia Griffioen, die op dit moment bezig is aan een PhD-onderzoek naar de invloed van games en social media op ons gedrag. Ze is betrokken bij het GEMH Lab in Nijmegen, een platform van wetenschappers uit verschillende velden die samen onderzoek doen naar de invloed van games op onze wereld. Daarnaast is Nastasia zelf een fervent gamer – ze herkent direct het gevoel dat ik aan haar beschrijf. 

“Gamefora staan hier vol mee, de drang om alle taken die games ons geven volledig te kunnen afmaken. Het is gekoppeld aan een psychologisch fenomeen dat we al even kennen: het Zeigarnik-effect.” De Russische psycholoog Bluma Zeigarnik onderzocht de druk van voltooide en onvoltooide taken op ons brein, en kwam erachter dat onvoltooide taken in het geheugen blijven hangen. “Makers van games zetten dit fenomeen graag in om je zo ‘hooked’ te houden. Denk aan quests die je niet in één keer kan afronden, zoals de korok seeds die jij noemde. Dat soort openstaande taken domineren je bewustzijn.” 

De drang die daardoor ontstaat heet volgens Nastasia ‘completionisme’: een behoefte om games volledig uit te spelen. “Dit betekent dat je niet alleen het verhaal helemaal wil uitspelen, maar dat er ook een drang is om alles in het spel te verzamelen, alle quests af te maken en alle mogelijke uithoeken van de kaart te onderzoeken.” 

Completionisme wordt in veel games ingezet om spelers geïnteresseerd in de game te houden. Door gamers een beloning te geven wanneer ze een deel van het spel afmaken, blijft de drang bestaan om door te spelen. Een van de redenen dat ik zelf nog steeds korok seeds verzamel is omdat ik op fora heb gelezen dat je een reward krijgt als je ze alle negenhonderd hebt gevonden. Mijn nieuwsgierigheid naar die extra feature zorgt ervoor dat ik niet kan stoppen.

“Op gamegebied is hier nog niet veel onderzoek naar gedaan, maar er bestaat een theorie in de marketingwereld die goed op dit gevoel toe te passen is: de theorie van conceptuele consumptie. Dat is het idee dat je geen fysieke dingen meer consumeert, maar in plaats daarvan ervaringen, concepten, staten waarin je je verkeert,” legt Nastasia uit. “Ik denk dat dat hier een rol speelt: de drang om deze ervaring te verzamelen. Hoe zeldzamer de ervaring, hoe beter dat voelt. Omdat niet veel gamers erin slagen alle negenhonderd korok seeds te verzamelen, kan jij jezelf tot een selecte groep rekenen.”

Kort samengevat lijkt het er dus op dat ik me kan scharen onder een groep gamers die zowel completiedrang heeft als een behoefte om beter te zijn dan de rest van de consumerende wereld. Overigens bestaan er naast de completionisten ook nog andere soorten gamers. Volgens Nastasia kun je gamers onderverdelen in drie grote groepen:

“Je hebt casual gamers, zoals ikzelf. Ik speel een spel zolang ik het leuk vind, en dan ga ik weer verder. Dan is er de completionist, zoals jij. En dan heb je nog een variant gamers die games zo snel mogelijk uit willen spelen – de speedrunners. Speedrunners zijn heel erg op zoek naar een flow state: een soort meditatieve staat waarbij je zo ondergedompeld bent in de game-ervaring dat de tijd lijkt te verstrijken zonder je dat er erg in hebt. Dat treedt op wanneer je de perfecte balans hebt gevonden waarbij je net goed genoeg bent, maar het spel wel uitdagend blijft.” 

Die flow state is niet enkel iets waar speedrunners naar op zoek zijn. Volgens Nastasia is het een staat waar veel gamers baat bij hebben en die ook helpt bij het verbeteren van de mentale gezondheid. “In de media wordt vaak gesproken over de negatieve effecten van gamen, maar deze flow state heeft aantoonbaar positieve effecten tegen angst en depressies. Daar waar het brein bij deze mentale aandoeningen vaak te veel aan het nadenken is over de wereld en jezelf, helpt de flow state om dit juist even uit te kunnen schakelen.”

Ik herken deze flow state wel – op de zeldzame momenten dat ik niet op mijn game zit te vloeken ben ik meditatief korok seeds aan het verzamelen. Wel doet het me afvragen of gamers met completiedrang daardoor niet ook verslavinggevoeliger zijn, maar volgens Nastasia valt dat echt wel mee. “Er zijn heel veel gamers die op deze manier spelen. Je loopt niet meer risico dan anderen, maar je moet er wel op letten dat het niet je leven gaan beïnvloeden. Dat is wat een verslaving maakt: als andere dingen in je leven eronder gaan leiden. Mensen roepen al heel snel dat je een gameverslaving hebt als je veel gamet, maar dat hoeft echt niet per se zo te zijn.”

Op de website van Jellinek wordt Nastasia’s punt benadrukt. Daar wordt uitgelegd dat een Internet Gaming Disorder (IGD) een obsessie is die het dagelijks leven beïnvloedt. Als je kampt met IGD steek je steeds meer tijd in het gamen en ontstaan er ontwenningsverschijnselen als je ermee stopt. Bovendien is het gamen een vorm van copingmechanisme geworden om emoties als angst en schuld te ontwijken.  

Ook het feit dat ik doorspeel terwijl ik inmiddels niet zoveel lol meer in heb in het verzamelen van die zaadjes hoeft volgens Nastasia niet te betekenen dat ik verslaafd ben. “Ik zou overwegen om te gaan afbouwen, met jezelf afspreken dat je het niet te vaak speelt, een beetje zelfcompassie tonen. Het is niet gek dat je dingen graag afrondt. Speel niet te lang door als je er echt geen zin meer in hebt, dan kom je er wel.”