Volgens Neelie Kroes is het basisinkomen haalbaar

CEO's van de grootste bedrijven ter wereld, internationale politici en wetenschappers zitten deze week weer met z'n allen te genieten van de heilzame lucht van het Zwitserse Davos. Jawel: het was weer tijd voor het jaarlijkse World Economic Forum, waar druk gediscussieerd wordt over belangrijke en relevante onderwerpen.

Een van die onderwerpen is het basisinkomen. Je las er waarschijnlijk voor het eerst over op De Correspondent, maar de discussie over het onderwerp loopt al decennia. In Canada werd er voor het eerst echt geëxperimenteerd met het idee, maar ook op andere plekken zijn ze ermee bezig, zoals momenteel in Finland. Op het World Economic Forum werd ook gesproken over een Brits experiment waaruit bleek dat het basisinkomen leidde tot meer uitgaven aan goede voeding, scholing en gezondheidszorg.

Als je bedenkt dat er in Nederland al in 1968 over het idee werd gepraat, vraag je je misschien af waarom er dan nog steeds zoveel om te doen is. Het is een lastig concept dat, door het verdwijnen van banen vanwege robotisering, steeds relevanter lijkt te worden. Sinds twee jaar staat het onderwerp weer op de agenda. De vraag is of we dit keer wel verder komen. Gisteren werd in Davos de balans opgemaakt.

Guy Standing is hoogleraar in ontwikkelingsstudies aan de Universiteit van Londen en groot voorstander van het basisinkomen. Hij vindt dat we er zo snel mogelijk mee moeten beginnen. Het basisinkomen is volgens hem iets waar mensen recht op hebben, onder het mom van publiekelijk erfrecht: "Publieke welvaart wordt verzameld door verschillende generaties." Met andere woorden: we hebben recht op de rijkdom die door onze voorouders is opgebouwd. Daarnaast zegt hij dat het mensen vrijheid geeft ten opzichte van overheid en werkgevers, en zekerheid biedt aan mensen. Het zou bijvoorbeeld goed zijn voor de mentale gezondheid en ontwikkeling als mensen niet hoeven te werken om geld te ontvangen en te overleven.

Amitabh Kant, directeur van het Nationaal Instituut voor Verandering in India, is het daar niet mee eens. Hij is bang dat mensen veranderen in "parasieten." Volgens hem is het beter om mensen een basislening te geven, die ze terug moeten betalen na verloop van tijd. Op die manier moeten mensen wel iets doen in ruil voor het geld, maar hebben ze toch de zekerheid van een inkomen. Standing vindt dat zo'n lening alleen ondernemers beloond, en daarom ook verliezers met zich meebrengt. Het basisinkomen zorgt volgens hem alleen maar voor winnaars.

Neelie Kroes, ook aanwezig als een van de panelleden in Davos, houdt zich als ex-politica vooral bezig met beleid. Ze denkt dat een universeel basisinkomen onmogelijk is, omdat de situatie per land verschilt, maar dat landen op zich de kosten van een basisinkomen kunnen dragen. Zo zou er 680 miljard pond nodig zijn om het basisinkomen in Groot-Brittannië in te voeren, een derde van het bruto binnenlands product. Dat geld moet worden gehaald uit andere sociale voorzieningen en uitkeringen. Dat zijn lastige besluiten, maar het is mogelijk.

Standing is optimistischer: "De Amerikaanse overheid stak het afgelopen jaar 475.000 miljard dollar in kwantitatieve geldverruiming [geld drukken]. Dat is genoeg om elk Amerikaans huishouden een basisinkomen van 56.000 dollar per jaar te geven," een bedrag dat bijna overeenkomt met een gemiddeld jaarinkomen in de VS.

Dat geld kan natuurlijk niet zomaar aan mensen worden gegeven, maar toch gelooft Standing dat er genoeg geld kan worden gehaald uit '

rentier capitalism

,' een begrip waarbij iemand ergens heel veel geld aan verdient zonder iets terug te doen voor de maatschappij. Zijn punt is dat het geld er wel is, maar dat het nu in de handen van de verkeerde mensen en instituten valt – een eufemisme voor banken en oliebedrijven. De subsidies voor fossiele brandstoffen moeten volgens hem bijvoorbeeld zo snel mogelijk gekort worden. De mogelijkheden zijn er dus. Nu is het afwachten hoe de experimenten in onder andere Finland en India zullen uitpakken.