Deze Arnhemmer probeert te voorkomen dat je privacy bij het afval komt te liggen

Update 12 - 09 - 2016

BREAKING NEWS IN DE ARNHEMMERS AFVALPRIVACY-RECHTZAAK

Volgens Michiel Jonker; "kondigt de Autoriteit Persoonsgegevens nu aan dat ze in week 40 een voornemen tot handhaving gaan aankondigen." Voor de duidelijkheid; dit is dus een aankondiging van het feit dat ze over een maand gaan aankondigen dat ze het voornemen hebben om (en dus misschien gaan) te gaan handhaven. Dit is hetzelfde als HBO nu zou aankondigen dat ze over een maand gaan aankondigen dat er misschien een vierde seizoen van Silicon Valley komt. Maar dus niet zeker. Net als de afvalpashandhaving. Dat je het weet. Wij kunnen niet wachten tot de aankondiging van het voornemen in week 40.

Update 1-05-2016

De Raad van State heeft zich inmiddels uitgesproken, helaas niet in het voordeel van Michiel Jonker.

----

In een groeiend aantal gemeentes, waaronder Arnhem en Zwolle, moeten burgers sinds een paar jaar hun restafval dumpen in ondergrondse containers die alleen opengaan met een digitale pas. Het probleem: deze pas is gekoppeld aan een woonadres, naam en verdere persoonsgegevens. Persoonsgegevens die de gemeente registreert en verwerkt, maar waarvan het totaal niet bekend is wie er toegang tot heeft, hoe en waar die data wordt opgeslagen en wat überhaupt het doel van die registratie is. En laten gemeentes er nou niet bekend om staan fatsoenlijk met gevoelige data en privacy om te weten gaan. Kijk bijvoorbeeld maar naar de gemeente Rotterdam, die deze week in het nieuws kwam om het lekken van persoonsgegevens van 25.000 inwoners.

Om bovenstaande redenen was er gisterochtend een rechtszitting bij de Raad van State, de hoogste bestuursrechter in Nederland, over afvalregistratie in Arnhem. Het wordt je vergeven als dit aan je voorbij is gegaan. Het wordt je ook vergeven als je denkt dat het een hoop gezeik is om een beetje afval. Het is ook bijna komisch dat we anno 2016 rechtszaken voeren over de dataregistratie van het weggooien van afval – maar als je ietsje verder kijkt, valt er om deze rechtszaak een stuk minder te lachen.

Het is namelijk enorm makkelijk om een profiel te maken van iemand zijn aan- en afwezigheid op basis van zijn afvalpatroon. Stel je gooit altijd twee keer per week 's avonds je afval weg, dan weet je na een tijdje precies wanneer iemand thuis is, aan het werk of op vakantie is. Überhaupt is dat al informatie waarvan je denkt 'die heeft de overheid niet per se nodig', maar helemaal gevoelig in de verkeerde handen van bijvoorbeeld criminelen.

Desondanks lijkt het registratiesysteem een opmars door een hoop Nederlandse gemeentes te maken. Het systeem zou niet alleen gaan veranderen hoe Nederland zijn afval weggooit, maar vooral dus een extra dimensie toevoegen aan persoonlijke informatie die de overheid al van je heeft.

Michiel Jonker, inwoner uit Arnhem, was hier begrijpelijk niet zo blij mee. Bezorgd over zijn privacy en geïrriteerd over het gemak waarmee de gemeente Arnhem dit plan presenteerde zonder aan te geven dat dit een besluit was waar burgers tegen in konden gaan, stuurde hij een bezwaarbrief op, waarin hij aangaf wat er mis was met het systeem. "Je hebt geen persoonsgegevens nodig om te controleren hoeveel afval er in een container zit," vertelt Jonker aan Motherboard.

Drie maanden later kreeg hij antwoord waarin de gemeente hem in het gelijk stelde, maar toch aangaf gegevens te blijven verzamelen. Na een hoop gedoe kon hij zijn probleem voor de rechter leggen, die zijn bezwaren wegwuifde. "Onder het mom van: de gemeente zegt dat het goed zit, dus dan zal het wel goed zijn," vertelt Jonker. "Dat de rechtbank zo makkelijk iets wegwuift, zou natuurlijk niet mogen kunnen in Nederland." Jonker besloot daarom in hoger beroep te gaan, wat gisterochtend plaatsvond bij de Raad van State in Den Haag.

"De Raad van State was gelukkig een stuk kritischer" vertelt Jonker. "Ze stelden goede vragen en dan blijkt dat de gemeente geen goede antwoorden heeft. Ze spraken zichzelf tegen of hadden onduidelijke antwoorden over hoe lang de data bewaard zou worden, hoe deze was beveiligd en wat er mee gedaan zou worden. Het was verbijsterend. Zelfs een paar enorm belangrijke documenten misten uit het dossier dat ze hadden aangeleverd." Die mening deelt ook Vincent Böhre van Stichting Privacy First, die ook aanwezig was bij de rechtszaak. "Ze stonden echt met hun bek vol tanden," vertelt hij aan Motherboard. "Ze wisten het duidelijk niet goed te verdedigen."

Arnhem had daarnaast al niet zo'n goede reputatie op het gebied van privacyveiligheid. In 2014 werd de gemeente Arnhem nog op hun vingers getikt door Staatssecretaris Jetta Klijnsma van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) om hier iets aan te doen. Pas in juli 2015, een jaar later, kreeg Arnhem eindelijk een wethouder voor privacy die dit moest gaan oplossen, Martijn Leisink (D66). Zijn aanstelling blijkt met de afvalrechtszaak geen succes.

De persvoorlichter van de gemeente Arnhem vertelde aan Motherboard dat het systeem vooral geplaatst is zodat de gemeente bewoners in toekomst wellicht kan gaan belasten op de hoeveelheid restafval die je weggooit. Dus hoe meer restafval je weggooit, hoe meer je moet betalen. Dat klinkt als een prima idee, tot je realiseert dat je daar totaal geen persoonsgegevens voor nodig hebt.

Het idee van de gemeente Arnhem is namelijk dat ze mensen die meer weggooien, extra willen belasten. Prima idee, maar in Nijmegen werken ze bijvoorbeeld al met speciale vuilniszakken, die alleen worden meegenomen door de afvalverwerking. Deze zakken zijn iets duurder, maar hoe meer je wilt weggooien, hoe meer zakken je nodig hebt, want je troep in een andere zak, laten de vuilnismannen dus lekker staan. Hiermee bereik je hetzelfde effect (mensen die meer weggooien meer laten betalen) zonder tussenkomst van persoonlijke data. Er staat namelijk geen naam op zo'n zak.

Daarnaast lijkt dit systeem dat Arnhem wil absoluut niet te bevorderen dat mensen hun afval fatsoenlijk weggooien. Het is niet onredelijk om te bedenken dat als mensen eenmaal meer moeten gaan betalen als ze meer afval weggooien, dat ze het gaan dumpen in een normale container verderop waar dat niet het geval is, of erger nog, in de berm.

De uitslag van de Raad van State wordt pas over enkele weken bekend. Jonker voelt zich positief over zijn kansen, maar is niet blij met hoe de rechtszaak aantoont hoe waanzinnig laag de kwaliteit van competentie bij de gemeente Arnhem wel niet is. "Wie weet hoe het er bij andere gemeentes aan toe gaat."

De implicaties van deze rechtszaak gaan namelijk veel verder dan alleen afvaldata. Hoewel daar genoeg problemen zijn, zou deze rechtszaak grote gevolgen kunnen hebben op (of op zijn minst een debat starten over) hoe overheidsinstanties moeten omgaan met onze persoonlijke gegevens. Jonker stelt dat een doel van deze rechtszaak ook was om de nonchalante gemeentes op het gebied privacy aan de kaak te stellen, omdat hij in een vorig leven van binnenuit heeft meegemaakt hoe nonchalant er om wordt gegaan met persoonsgegevens. "Die nonchalante houding van gemeentes is de regel en die moet worden bijgesteld."