Data is de 'olie van de 21e eeuw' en we geven het gewoon gratis weg

Chinese shoppingreuzen als Alibaba verdrukken Nederlandse webwinkels als bol.com, zoals zij eerder lokale winkeliers wegconcurreerden.

De meerwaarde van het bestellen op Chinese websites is duidelijk: je kan sommige producten voor minder dan een euro kopen en het wordt nog keurig thuisbezorgd ook. Toch heeft het winkelen bij Chinese webshops ook nadelen. Nee, dan bedoel ik niet dat de je bestelling eindloos op zee dobbert omdat moderne vrachtschepen soms net zo langzaam zijn als een 19de eeuws zeilschip. Ik bedoel dat deze webwinkels worden verplicht hun data te delen met de Chinese overheid - en dat geldt ook voor jouw gegevens.

Journalist Roland Duong, die onlangs de Tegenlicht-documentaire Shoppen volgens China maakte, onderzocht wat de invloed van China is op onze Nederlandse bedrijven en gemeentes. “Als je je data gratis weggeeft, speel je andere economieën in de kaart," zegt hij door de telefoon. Volgens hem hollen we onze eigen economie uit door goedkoop in China te bestellen. Nederlandse consumenten hebben in 2016 voor € 190 miljoen gekocht via Chinese webwinkels - een stijging van 59 procent op het jaar ervoor.

Data is de olie van de 21ste eeuw, en door deze webwinkels vloeit er een enorme van Europese landen naar China. Het is de vraag of dat erg is.

Rogier Creemers, specialist Chinees internetrecht, zegt in de documentaire dat de Chinese overheid bepaalde risico’s en uitdagingen van het Internet veel eerder en correcter ingeschat dan het Westen. De regering verzamelt en beschermt de enorme hoeveelheid data van haar burgers nauwlettender dan m’n broertje zijn Gameboy op vakantie. En deze data wordt niet alleen om economische, maar ook voor politieke redenen bewaart.

“Je hebt 800 miljoen Chinezen met een smartphone in de broekzak. Daar kun je allerlei gemechaniseerde middelen op toepassen om mensen zich beter te laten gedragen,” zegt Creemers. Over een paar jaar wil de Chinese overheid een nationaal puntensysteem doorvoeren om haar inwoners op hun gedrag te beoordelen: het sociaal krediet systeem. Chinese burgers die zich volgens de overheid als goede burgers gedragen, krijgen extra punten. Individuen die zich niet goed gedragen, krijgen punten aftrek. Dit gedrag zal deels gebaseerd worden op het consumentenprofiel dat, door het aanschaffen van diverse producten, van iedere burger wordt gemaakt.

En deze kopersprofielen geven een enorme berg digitale gegevens en informatie met zich mee. Door het analyseren van zulke data krijgt een bedrijf inzicht in het koopgedrag van burgers. En dit kan best handig zijn. Zo krijgt een klant (enkel) berichten die hem of haar interesseren. Deze zijn zorgvuldig uitgekozen en gebaseerd op persoonlijke interesses.

Maar de informatie die een consument weggeeft, kan ook tegen hem gebruikt worden. En dat is een enge weg om te bewandelen, omdat zulke data dan macht over een burger heeft. Zeker als deze data in handen is van een overheid - die je gedrag en ‘goedheid’ baseert op je koopgedrag.

We weten als buitenstaander natuurlijk niet waar de Chinese overheid deze data op gaat beoordelen omdat het systeem pas over twee jaar ingevoerd wordt, maar de potentiële mogelijkheden zijn angstaanjagend. “Stel dat de overheid het onwenselijk acht dat burgers gamen en ziet dat jij veel games hebt gekocht afgelopen jaren. Dan kan het zijn dat jij opeens geen lening meer mag aanvragen of het land uit mag - als luie burger,” zegt Duong.

En de reikwijdte van het systeem stopt niet bij de grens. Ook Nederlanders kunnen beoordeeld worden volgens het puntensysteem Wat gebeurt er als je als Westerling het verkeerde ding bestelt? Journalist Hans Molenaar zegt in de documentaire dat hij om deze reden ook geen boeken meer bestelt op websites als Alibaba.

Om de Europese burgers beter te beschermen tegen zulke schending van de privacy, treedt een nieuwe Europese privacywetgeving in werking. Hiermee worden de privacyrechten versterkt en uitgebreidt en zullen organisaties meer verantwoordelijkheden dragen. Bijvoorbeeld door organisaties te verplichten transparant te zijn over de privacyrisico's. Ook moeten bedrijven aangeven welke stappen ze zetten om aan de wet te voldoen.

Volgens Duong is deze privacywetgeving niet voldoende. “Zols ik de datawetgeving interpreteer, is er nog een enorme maas in de wet. Alibaba kan nog steeds consumentendata een-op-een aan de Chinese overheid kan laten zien.”

Duong geeft het ondernemerschap in beide landen als voorbeeld. Zo is het momenteel lastig om - als Europeaan - een webwinkel te starten in China. Zonder de hulp van een Chinese partner kom je tenslotte niet voorbij de Great Firewall - een mooie bewoording voor de strenge internetcensuur in China. Hierdoor heeft de Chinese regering goed zicht op het dataverkeer. Omgekeerd kan iedere ondernemer in Europa verkopen zonder dat het bedrijf iets wordt opgelegd.

“De nieuwe datawetgeving kan je straks als instrument gebruiken om de Chinezen te dwingen met ons samen te werken,” zegt Duong. Onze data kan dan bijvoorbeeld in Europa blijven door Chinese webwinkels te verplichten om een Europese partner te hebben als het bedrijf hier wilt ondernemen.

“We hebben de Chinezen een enorme machtspositie gegeven met hun goedkope handel, maar er moet verder worden gekeken dan waar je iets het goedkoopst kan krijgen,” zegt Duong. Laat je niet verleiden door iedere kortingscode of aanbieding die je ontvangt bij een klantenaccount. Wees zuinig op je gegevens, luidt de boodschap.

Klinkt goed. Maar nu nog even niet. Daar heb ik (als student) geen geld voor.

Kijk de documentaire Shoppen volgens China hier terug.