De dove filmmaker Veysi laat horenden beter kijken

Al vroeg in Deep Look kan je zien dat regisseur Veysi Yildirim een eigen cinematographische taal aan het onderzoeken is. De lens van Veysi (zijn voornaam en artiestennaam) vangt in slow motion toeristen die voor het Rijksmuseum selfies aan het nemen zijn tegen een wintersblauwe lucht. De film wordt acht keer zo traag afgespeeld als in het echt, wat het hele concept ‘tijd’ een stuk betrekkelijker maakt. Het geeft de gelegenheid om de toeristen extra diep in hun gezicht te staren.

Maar voordat je al te ver kan wegdromen, verrast Veysi met verhaaltjes die juist in slow motion zo goed tot hun recht komen. Je ziet lange meditatieve shots die toch een plottwist blijken te bevatten, en beleeft via gebarentaal hoe een gezin in een auto tegen een boom aanrijdt – voor iedereen te volgen in al z’n drama. Deep Look is een film die visueel nieuwe wegen bewandelt, in een reeks portretten die alleen worden verbonden door de manier waarop ze in beeld zijn gebracht.

Veysi is doof geboren, en dat is duidelijk terug te zien in zijn film. Hij kan lang en intens kijken naar mensen en weet dat goed over te brengen aan zijn publiek. Soms zijn het portretten om in te verdwalen, soms een psychedelisch schouwspel, maar allemaal het gevolg van zijn bijzondere blik op de wereld.

Deep Look draaide al eerder dit jaar in de Nederlandse filmhuizen, maar in Akhnaton in Amsterdam kun je 'm nu ook bekijken onder net iets minder gebruikelijke omstandigheden: het is in de zaal toegestaan om cannabis in een vaporizer te doen, om zo de ervaring van de film nog verder te verhogen. We spraken Veysi over het waarom hierachter, en hoe zijn gehoorbeperking hem tijdens het filmmaken heeft geholpen.

Creators: Hi Veysi. Op welk moment besefte je dat je gehoorbeperking een verrijking was voor het filmmaken?
Veysi Yildirim: Tijdens de cameralessen op mijn kunstacademie, St. Joost in Breda, vielen mij schoonheidsfouten op die niemand anders in de klas waren opgevallen. Een voorbeeld was de film Speed met Keanu Reaves. We bespraken de compositie van een bepaald beeld, maar ik kon direct zien dat het beeld versneld was, zodat de bus sneller zou lijken te rijden. Ik zag dat op de verre achtergrond een figurant abnormaal snel bewoog. De docent moest het beeld drie keer terugspoelen voordat hij dat ook zag.

Wat ook meer invloed op mijn filmmaken zou kunnen hebben, is dat ik ongevoelig ben voor groepsdenken. Ik verwachtte dat ik op de kunstacademie gestimuleerd zou worden om origineel te denken en mijn eigen weg te gaan, maar eigenlijk heerste er vooral het idee van “doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg”.

Deep Look bestaat uit een serie portretten. Hoe kwam je tot het idee van deze film?
Toen ik aan Deep Look begon wist ik niet wat het eindresultaat zou zijn, het was voor mij onderzoek en ontwikkeling. Ik wist wel dat ik verhalen in slow motion wilde vertellen en dat ik een beeldtaal wilde ontwikkelen, om het publiek een innerlijke rust te kunnen laten ervaren. Als ikzelf innerlijke rust heb voel ik me een beter mens, en ben ik sneller tevreden met wat ik heb.

Ik had alleen geen voorbeelden. Het concept en de term 'slow motion-portretten' bestonden nog niet. Ik had geen idee hoe mensen er in slomo uitzagen als ze dagelijkse handelingen verrichten, zoals lippenstift opdoen, hun stropdas strikken of zelfs gewoon zitten.

Nu draait het als een ervaring waar het gebruik van cannabis is toegestaan en eigenlijk zelfs wordt aangemoedigd. Waarom?
De kracht van slow motion is dat het een hypnotiserend effect op kijkers kan hebben, het neemt je snel mee in de belevingswereld van de geportretteerden. Maar je moet wel gefocust en in alle rust naar Deep Look kunnen kijken. Veel mensen hebben alleen niet het geduld en zijn sneller afgeleid. Om toch een kijkervaring te hebben die mind-blowing is, kan cannabis dan natuurlijk wel een handje helpen.

Een van de scènes die ik het meest aangrijpend vond is een verhaal in gebarentaal. Hoe kwam dat tot stand?
Ik was met een vriend genaamd Tony aan het praten over het bereiken van de grenzen van waar film toe in staat is, en of het ons zou kunnen lukken om via gebarentaal een verhaal te vertellen. Tony is helemaal doof, heeft dove ouders en een dove broer en geeft les in dovencultuur op een hogeschool voor doventolken. In de film beeldt hij een verhaal uit over een gezin dat een ongeluk krijgt. We werden daarvoor geïnspireerd door slow motion-beelden van testdummies in auto’s. De manier waarop hij zijn verhaal vertelt lijkt een beetje alsof hij acteert, maar dat is nu eenmaal hoe hij zich uit als dove.

Jij kan dankzij je gehoorapparaat één van je zintuigen uitzetten. Hoe anders beleef je de wereld als je dat doet?
Er is dan een absoluut stilte. Alleen als een hond dicht bij mijn oor blaft of een grote auto hard vlak langs me rijdt, hoor ik het wel. Ik zet m’n hoortoestel vaak uit als ik alleen ben, dus ook thuis en in het verkeer. Dan is het heerlijk stil.

Wanneer een horende in een ‘stille’ woning is, onderdrukken zijn of haar hersenen voortdurend het geluid van airco, ventilatie of zachte buitenrumoer. Dan denk je dat het stil is, maar de onderdrukking geeft wel een bepaalde, onbewuste spanning. Met de absolute stilte die ik ervaar kijk ik denk ik dieper en heb ik meer rust in mijn geest.

Je cinematografische taal is geschreven in slow motion, hoe kwam je daarop?
Het idee van slow motion kreeg ik op de kunstacademie, toen ik het boek Truffaut/Hitchcock las (een gesprek tussen Franse regisseur François Truffaut en de Britse regisseur Alfred Hitchcock, red.). Hitchcock legde daarin uit hoe na de invoering van geluid filmmakers wat luier zijn geworden, omdat ze de verhalen met behulp van dialogen konden uitleggen. Als je vandaag de dag een stomme film zou maken, zou de hele techniek van filmmaken anders zijn. Met slow motion kun je de nuances en intensiteit van emoties beter zien, waardoor dialogen overbodig zijn.

Hoe heb je de scène bij het Rijksmuseum gedraaid, waarin de tijd bijna lijkt stil te staan?
Veel kijkers dachten dat ik de toeristen spontaan en sneaky had opgenomen tijdens hun selfie-shoot, maar dat is niet zo. De camera waarmee ik draaide zou toch te opvallend zijn en ze afleiden. Bovendien moest het zonlicht goed op hun gezicht komen.

Ik zag ze selfies maken, en toen vroeg ik of ze dat nog een keer wilden doen terwijl ik het op zou nemen. Ik zei dat ik de mensen uit allerlei verschillende landen en culturen tijdens hun selfie-moment wilde vastleggen, omdat het een moment is dat ze delen. Bijna iedereen vond dat een leuk idee, en tijdens de shoot vroeg ik verder alleen of ze in de richting van de zon wilden kijken terwijl ze een nieuwe selfie maakten.

Uiteindelijk gaat deze film vooral over hoe jij de wereld ziet. Je hebt een duidelijke eigen signatuur als filmmaker. Hoe zou je deze het liefste willen inzetten?
Veel mensen die zelden naar een museum of filmhuis gaan vonden Deep Look ook fantastisch. Dat had ik niet verwacht, omdat de film volledig non-narratief is. Ik denk omdat het enerzijds emotioneel is, en anderzijds ook rustgevend – voor sommige kijkers was het zelfs zo kalmerend dat ze al na drie minuten in slaap vielen. Wat ik trouwens een compliment vind.

Het liefste zou ik het voor een groot publiek inzetten, omdat ik meer impact op de wereld zou willen hebben. Het sublieme, het verhevene dat mensen normaal gesproken in musea of galeries ervaren, wil ik ook toegankelijk maken voor het grote publiek.

Deep Look draait nog op vrijdag 12 en 19 oktober en zaterdag 20 okt in Akhnaton in Amsterdam. Op deze locatie is het toegestaan om cannabis te nuttigen tijdens de film. Tickets kun je hier bestellen.