Hoe restwarmte uit de Rotterdamse haven hergebruikt gaat worden

Over een paar weken wordt de Leiding over Noord opgeleverd en in gebruik genomen. De Leiding over Noord is een buis die het noordelijk deel van Rotterdam verbindt met het Rotterdamse havengebied. Bij de petrochemische industrie en afvalverwerking in Rotterdam komt veel warmte vrij, die nu nog wordt geloosd in de Nieuwe Maas. Zonde.

De Leiding over Noord sluit het overtollige hete water uit het havengebied aan op de stadsverwarming op de noordoever van Rotterdam. Het zuidelijk deel van de stad is al aangesloten op restwarmte uit de industrie. Op deze manier worden Rotterdamse huishoudens met restwarmte uit de industrie verwarmd, wat veel duurzamer is dan fossiele brandstof te verbranden voor warmte.

Deze nieuwe verbinding is een stap in het grotere project van de warmterotonde.

De warmterotonde is een energienetwerk in Zuid-Holland waarbij restwarmte van bijvoorbeeld de petrochemische industrie gebruikt wordt om huizen, kantoorpanden en de kassen van het Westland te verwarmen. Op den duur zou er een netwerk moeten ontstaan in Zuid-Holland waarop iedereen die 'warmte over heeft' kan leveren. En waar iedereen die warmte nodig heeft kan afnemen.

Het unieke aan dit Rotterdamse project is dat het grootste glastuinbouwgebied ter wereld – het Westland – nog geen 10 km naast één van de grootste havens ter wereld ligt. Hierdoor kan bijzonder efficiënt energie in de vorm van warmte uitgewisseld worden. Het uitwisselen van restproducten zoals CO2 van de Rotterdamse industrie gebeurt nu al. Een oude pijpleiding wordt al gebruikt om overtollig CO2 uit de petrochemische industrie te leveren aan de kassen in het Westland.

Tegenwoordig wordt er nog voor 28 petajoule (PJ) aan aardgas verbrandt in het Westland om de glastuinbouw te verwarmen en van energie te voorzien. Dat is omgerkend zo'n 885 miljoen kubieke meter aan aardgas! Er wordt geschat dat in 2018 de havenindustrie zo'n 7 tot 12 PJ aan warmte zou kunnen leveren.

De eerste buis ligt al tussen de haven en Rotterdam Zuid en vanaf het einde van deze maand is de tweede buis af die het noorden van Rotterdamse stadsverwarming gaat voorzien van restwarmte. Met deze nieuwe verbinding kunnen 95.000 huizen in Rotterdam van warmte worden voorzien. Eneco heeft deze aansluiting gemaakt en zal deze ook gaan gebruiken. Op Eneco's website staat dat de consument verder niet meer gaat betalen dan dat ze kwijt zouden zijn als ze hun huis zouden verwarmen met aardgas.

Op deze manier ontstaat er een buizensysteem waar heet water doorheen stroomt. Iedereen die warm water als restproduct overhoudt kan dit op het netwerk leveren. Iedereen die warmte nodig heeft kan dit van het netwerk afnemen. Hieraan dankt de warmterotonde ook haar naam. "Er zijn binnen de randstad al meerdere warmteprojecten, maar hier in Zuid-Holland verbinden we ze allemaal met elkaar om er een warmterotonde van te maken." vertelt Susanne Bleijenberg van het programmabureau Warmte Koude Zuid-Holland me aan de telefoon.

Het programmabureau is een coördinerende groep die alle partijen met elkaar verbindt en probeert zoveel mogelijk obstakels uit de weg te ruimen. Het is een zelfstandig bureau, wat samenwerkt met 25 verschillende publieke en private groepen. Het programmabureau publiceert haalbaarheidsonderzoeken, maar betaalt de warmterotonde niet. Bleijenberg vertelt me dat het project nog "in de voorbereidende fase is." Hoewel de gemeente Rotterdam wel zelf al stappen maakt getuige de in gebruik neming van de nieuwe Leiding over Noord.

Nu is dit niet het eerste warmteuitwisselingssyteem ter wereld. In Zweden is het al sinds de jaren '50 gebruikelijk in de steden om een systeem van stadsverwarming te gebruiken. Daar wordt de warmte die overblijft bij bijvoorbeeld afvalverbranding al wijdverbreid gebruikt om appartementen en kantoorpanden te verwarmen. Zelfs de warmte die vrijkomt bij de vele internetservers die in Zweden staan worden gebruikt voor de stadsverwarming.

Ook Kopenhagen kent een soortgelijk warmtenet wat zo'n 100 jaar oud is en waar meer dan 90% van de inwoners op is aangesloten

Maar deze Scandinavische warmtesystemen worden voornamelijk beheerd door de overheid en zijn ook door de overheid aangelegd. De warmterotonde van Zuid-Holland wordt dat niet. Veel concreet cijfermateriaal is nu nog niet beschikbaar, maar Bleijenberg vertelde me aan de telefoon dat "partijen zelf de kosten voor de infrastructuur gaan financieren. Dit project wordt niet betaald met subsidie, er moet gewoon privaat geld worden opgehaald."

Uiteindelijk is dit ook gewoon een centenkwestie en is er een flinke groep potentiële afnemers in de buurt – de glastuinbouwers van het Westland. Het Westland is het grootste glastuinbouwgebied ter wereld en ligt praktisch naast de haven. Juist deze groep verstookt nu nog veel aardgas in een warmte-krachtkoppelingen – een enorme verbrandingsmotor die naast elektriciteit ook de restproducten warmte en CO2 produceert, die weer in de kas worden hergebruikt – maar daar zit verandering in.

Ik belde met Jos van der Knaap, belangenbehartiger van de tuinders namens LTO Glaskracht en vroeg hem naar de tuinders' kant van het verhaal. "Je moet niet denken dat het zomaar een buis is die in de grond gelegd hoeft te worden om warmte van de haven naar de glasbouw te brengen. Als je kijkt naar een heel jaar, dan verzamelt een kas in principe meer warmte dan de gewassen die erin groeien nodig hebben. Naast de warmte uit de kassen zelf, produceren ze ook warmte met de warmte-krachtkoppeling."

In andere woorden: de kassen zijn zelf ook warmteproducenten, net zoals de havenindustrie dat is. Vandaar dat een warmtenetwerk bijzonder aantrekkelijk is voor de tuinders. Zij kunnen als zij eenmaal aangesloten zijn hun overtollige warmte ook doorleveren binnen dat net. "Dat is trouwens alleen mogelijk zodra de kassen ook toevoer hebben van zuivere CO2, aangezien planten dat nodig hebben voor hun groei." voegde Van der Knaap eraan toe. "Nu al krijgt een deel van het Westland toevoer van zuivere CO2 die aangeleverd wordt door de OCAP-leiding."

De OCAP-leiding wordt gebruikt om CO2 als restproduct uit de haven te hergebruiken in de Westlandse kassen. Het is een oude oliepijpleiding die tussen Rotterdam en Amsterdam ligt en gebruikt wordt om overtollig CO2 te gebruiken in plaats van te lozen. In de Rotterdamse haven wordt door Shell bijvoorbeeld waterstof gemaakt en hierbij komt CO2 vrij als restproduct. De CO2 kan heel makkelijk gebruikt worden in de kassen voor de groei van planten en dit is zelfs nodig zodra zij meer warmte uit de warmterotonde zouden gebruiken, dus zelf minder gas verstoken voor warmte en dus minder CO2 zelf produceren.

Het is wel zo dat een kas in de zomer meer warmte verzamelt dan nodig is en in de winter juist te weinig. Het is dus de kunst om warmte op te slaan, dit kan diep in de grond. "Aardwarmte is een nieuwe bron van energie die heel aantrekkelijk is voor tuinders. Op dit moment zijn er al twee aardwarmtebronnen in gebruik en wordt er onderzoek gedaan naar een derde," vertelde Van der Knaap.

Uit de bodem kan dus warmte worden gehaald, maar de bodem kan ook als opslag dienen. "In de winter haal je warmte uit de grond en in de zomer vul je dit weer aan met de restwarmte uit de kassen. Op deze manier kunnen de kassen volwaardig meedraaien in een warmtenet – als producent en afnemer – en kan er fors bespaard worden op het gebruik van fossiele brandstof, doordat er meerdere schone energiebronnen beschikbaar zijn voor de tuinders," zei hij.

Omdat de warmterotonde dus ook buitengewoon aantrekkelijk is voor de kassen van het Westland, zullen de tuinders zelf ook een financieel aandeel hebben in de aanleg van de infrastructuur. Jos van der Knaap ziet mogelijkheden voor de tuinders om gezamenlijk een warmtebedrijf te vormen. "Elke tuinder individueel is eigenlijk te klein als leverancier, maar als zij zich verenigen kunnen ze samen een serieuze warmteproducent zijn."

Er is dus op een vrij klein gebied – Rotterdamse havenindustrie, de kassen van het Westland, de steden Rotterdam en Den Haag zelf – heel veel warmte-aanbod en -vraag. Het doel van de warmterotonde is om vraag en aanbod met elkaar in contact te brengen. Het is een constante stroom van warmte-energie waarbij in principe iedereen kan leveren of afnemen. De eerste stappen hiervoor zijn al gezet en uit de eerste onderzoeken blijkt dat het financieel ook haalbaar is.

De totale investering wordt geschat op 4,5 miljard euro die de overheid niet gaat betalen. Juist nu fossiele brandstoffen duurder worden en er de noodzaak is echt iets aan het milieu te doen, wordt het interessant een grootschalig warmtenet te maken. Nu nog is dit vooral een industrieel project, maar in de toekomst zullen er steeds meer warmte-aanbieders komen en kan het netwerk meer uitgebreid worden. Dan zullen er steeds meer huishoudens verwarmd kunnen worden met restwarmte en hoeft er steeds minder aardgas in individuele huishoudens te worden verbrand om het binnen aangenaam te maken. En dat is weer beter voor het milieu.