Is het eigenlijk oké om lollig te doen als je conducteur bent?

Er zijn niet veel dingen waar je me wakker voor kunt maken, maar zéker niet voor treinconducteurs of vliegtuigcaptains die lollig gaan lopen doen door de intercom. Het is makkelijk om daar mijn weinig montere karakter de schuld van te geven, iets dat trouwens wel vaker gebeurt als ik iets schrijf (een stuk over panda's bijvoorbeeld):

Toch weet ik zeker dat er wel vaker een oog rolt wanneer de conducteur iets zegt als "Dames en heren, dit is het eindpunt van deze trein, u wordt vriendelijk verzocht allen de trein bij voorkeur via de deuren te verlaten."

Ik verzandde laatst dan ook in een zeer bizarre situatie, toen ik tijdens een vlucht Londen-Amsterdam best wel moest lachen om een jolige captain?! Zijn grap was vooral om de hele tijd de aanwezige kinderen heel hard te dissen, en ja, het was gewoon echt best wel leuk.

Geconfronteerd met zoveel verwarring en met mezelf, ben ik sindsdien veel gaan nadenken, over de vraag of we humor in het openbaar vervoer nu wel of niet moeten tolereren, als land, als mensheid. Ik denk dat het in elk geval belangrijk is om het fenomeen bespreekbaar te maken en discussie hierover te laten ontstaan. Als introductie volgen hier alle voor- en tegenargumenten die ik heb kunnen verzinnen en verzamelen door hier met anderen over te praten, voor het tolereren van conducteurs (laten we het voor het gemak bij conducteurs houden) die de vrijheid nemen om weerloze reizigers te confronteren met hun passie voor de lach.

"Meestal is het niet zo leuk," zei iemand die ik over lollige conducteurs sprak. Dit is waar, maar ook een heel erg slap pikje van een argument, dat makkelijk te pareren valt met een argument dat iemand anders gaf: "Ach, soms is het leuk." Bovendien zijn dingen als draaiorgels, clowns, kunst in de openbare ruimte en kinderen in het Openbaar Vervoer ook allemaal meestal niet zo leuk, maar die tolereren we ook.

'Humor is een prachtige waterlelie die wortelt in het troebele water van verdriet' schreef Godfried Bomans eens. Dat kun je een pathetische quote voor op een Xenos-tegeltje vinden (een tegeltje met deze tekst kost €14,90 en is hier te bestellen), feit is dat er genoeg mensen elke werkdag lange baantjes trekken door het troebele water van verdriet. Mensen die elke dag voor dag en douw de trein in moeten, die hopen dat er in hun coupé een Sp!ts ligt waarvan de sudoku nog niet is gemaakt, die een Kiosk-koffie op Amersvoort-Vathorst halen, als laatste bron van energie die ze nodig hebben om de rest van de dag Excel-sheets in te vullen.

Als een mopje van een conducteur slechts één iemand een lichtpuntje op de dag bezorgt, is dat meer waard dan honderd ergernissen van mensen met sprankelendere levens (en cynische gothicharten).

Ooit was ik op het houthakkerskampioenschap. De wedstrijd tussen bonkig mannen met kettingzaken en bijlen werd aan elkaar gepraat door een man met een geblokt overhemd, geen flamboyant type, maar wel iemand die zijn entertainende rol serieus nam. Voor de eerste houthakronde, aan het begin van de middag, had hij het grapje "Past u allen op want waar gehakt wordt vallen spaanders" voorbereid, waar niemand verder dubbel om lach dan wel aanstoot aan nam. Bij de tweede ronde, aan het eind van de middag, zei hij weer: "Past u allen op, want waar gehakt wordt vallen spaanders." Oef, dacht ik, en schraapte ongemakkelijk mijn keel.

Het meest tragische lot dat een gebbetje kan overkomen is dat het door eindeloze herhaling evolueert in een normale mededeling, zoals op kantoren is gebeurd met "goeiemoggel" en in treinen met "denkt u niet alleen aan uw spullen maar neemt u ze ook mee". Als je youtubet op 'lollige conducteur' of zoiets en een beetje doorklikt, ontdek je meerdere filmpjes (één, twee, drie, vier) van dezelfde conducteur die altijd dezelfde grap maakt, namelijk een hele lange opsomming van alle dingen die mensen niet moeten vergeten mee te nemen als ze uitstappen, waaronder altijd 'een kunstbeen'.

Het zien van alle filmpjes confronteert je met humorsleur, oftewel de eerste tekenen van de Apocalyps.

Op de een of andere manier is de menselijke regel ontstaan dat je in de publieke ruimte zo hard mogelijk elkaars bestaan negeert. Dit is de reden dat er altijd zo'n ijskoude vrieswind door alle treincoupés waait.

Een onaangekondigd, in de publieke ruimte getapt grolletje, doorbreekt die bittere sfeer en ontregelt de boel een beetje. De snuivende neuslach om het lolletje, het oogcontact dat erop volgt, het gezamenlijk lachen, het delen van emoties, verbroedert, maakt ons mensen.

Hieronder een voorbeeld van menselijkheid en verbroedering in het vliegtuig, als gevolg van gedeelde emoties door gezamenlijk te zingen en te dansen:

Stel je voor dat iemand de intercom in een andere publieke ruimte, bijvoorbeeld het ziekenhuis, gebruikt om het eens op een potje grollen tappen te zetten. Dat je met een open gereten been in de wachtkamer zit te verrekken van de pijn en dat er door de luidsprekertjes een stem klinkt die duidelijk moeite heeft om zijn eigen geproest in te houden, en vertelt dat iedereen bij het verlaten van het ziekenhuis z'n eigendommen en vooral z'n schoonmoeder niet moet vergeten. Zou wild ongepast zijn, niet?

In mijn lange journalistieke zoektocht rond dit onderwerp stuitte ik op een site van computernetwerkexpert Freek, die de site omroephumor.nl beheert. De site spat bijna uit elkaar van de grappen en grollen die Freek weleens heeft gehoord in de trein, of die anderen hem hebben opgestuurd of verteld. De uitspraken zijn ingedeeld in niet minder dan zeventien (!) onderwerpcategorieën zoals " 8. Volgende station", waar bijvoorbeeld het gebbetje "Dames en heren, over enkele ogenblikken landen wij in Eindhoven" staat ingedeeld. Er moet een half levenswerk in deze site zitten en ik heb hier zeer, zeer veel respect voor.