Vogelzaad is een oplossing voor het wereldvoedselprobleem

Gierst, een graansoort dat beter bekend staat als vogelzaad, zal een comeback maken op moderne boerderijen volgens archeobotanist Martin Jones, werkzaam bij Cambridge.

Gierst werd 10.000 jaar geleden gecultiveerd en het was in de oudheid een van de meest gewilde graansoorten. Het speelde zelfs een rol in Chinese mythologie. Gierst is nog steeds populair in delen van Azië en Afrika, maar in het Westen heeft het zijn functie als voedsel verloren aan populairdere gewassen zoals tarwe, maïs en rijst.

"Tegenwoordig is de interesse in gierst afgenomen en wordt er nog weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan, maar ooit was het een qua oppervlakte een van de meest verspreide graansoorten," aldus Jones, die de resultaten van zijn onderzoek naar de herkomst van het graan bij het Shanghai Archeologisch Forum presenteerde.

"We hebben de ontwikkeling van het gebruik van gierst kunnen herleiden naar het oude China, waarna het verspreid werd in Europa en India," zegt Jones. "Deze bevindingen hebben ons begrip van de oude agricultuur en maatschappij volledig veranderd. We gingen er altijd vanuit dat de oude agricultuur zich vooral concentreerde rond riviervalleien, waar er meer dan genoeg water beschikbaar was. De ontwikkeling van gierst laat echter zien dat de eerste agriculturen hoger op de heuvels gelegen waren, waardoor het mogelijk was om het 'exotische' oosterse graan naar het westen over te brengen."

Gierst was, met andere woorden, een zegen voor nomadische boeren. Jones en zijn team ontdekten namelijk dat gierst een perfect gewas bleek voor deze groep mensen, die gewassen verbouwden terwijl zij onderweg waren. Dit kwam door twee belangrijke eigenschappen van het graan: de voorkeur voor droge grond en een zeer korte groeiperiode, die van het zaaien tot het oogsten slechts 45 dagen duurt. Het groeien van rijst duurt daarentegen 100 dagen.

De korte groeiperiode zorgde ervoor dat nomadische boeren hun gewas konden verbouwen tijdens de pauzes van hun verre reizen. Jones en zijn team waren in staat gedeelten van deze routes te reconstrueren door de patronen van verkoolde resten gierst in de bodem te volgen. Uit radiologisch onderzoek en isotopische analyse van deze resten blijkt dat zij dateren tussen 2500 en 1600 v.Chr.

Wat misschien wel het meest interessant is aan deze resten, is dat neolithische boeren bleken te experimenteren met systemen waarin zij gebruik maakten van meerdere gewassen. Terwijl gierst steeds populairder werd, begon het dus ook een rol te spelen in de bestaande landbouwsystemen van boeren, waarbij verschillende gewassen tegelijkertijd in hetzelfde veld worden verbouwd.

Deze polycultuur aan granen bevordert productiviteit en vruchtbaarheid van de grond. Dit is de reden dat veel agricultuurspecialisten, waaronder Jones, deze manier van verbouwen aanraden aan moderne boeren en de bestaande 'cash crop'-monoculturen willen verdrijven.

"De focus van de huidige voedselvoorziening ligt op de gewassen die een hoge opbrengst hebben, zoals rijst, maïs en tarwe, die een aandeel van 50% hebben in de voedselketen." zegt Jones.

"Dit zijn slechts drie soorten van de bestaande 50 soorten graan, waarvan het overgrote deel kleine granen zijn, met eigenschappen als gierst. Misschien wordt het tijd om uit te zoeken of deze gewassen een rol kunnen spelen in het oplossen van hongersnood en gefaalde oogsten."

Meerdere specialisten hebben aangegeven dat gierst een erg gunstige investering kan zijn voor boeren, gezien we in een tijdperk leven van extreme droogte, waterschaarste en klimaatverandering. De hoge productiviteit en andere eigenschappen van gierst hebben veel voordelen voor de boeren van nu.

"Gierst heeft, in vergelijking met andere granen, een goede weerbaarheid tegen gewasziekten, een korte groeiperiode en een hoge productiviteit onder droge omstandigheden," schreven de auteurs van een onderzoek uit 2013 naar het verbouwen van gierst, dat werd gepubliceerd in het tijdschrift Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety.

"Om deze redenen krijgen deze gewassen nu speciale aandacht van ontwikkelingslanden, aan de ene kant voor het gebruik als voedsel en aan de andere kant als grondstof voor het maken van bio-ethanol en biofilm."

Het kan dus zijn dat gierst weer een enorme boost zal krijgen, maar deze keer op wereldwijde schaal. De nomadische boeren in het oude Eurazië gebruikten het al vanwege haar veelzijdigheid voor hun eigen groeiende bedrijfjes, maar moderne boeren kunnen het graan inzetten om de enorme wereldwijde populatie te ondersteunen, zowel voor nu als in de toekomst.

"We moeten meer leren over gierst en op welke manieren het kan bijdragen aan het wereldwijde voedselprobleem," zegt Jones. "We kunnen misschien nog veel leren van onze neolitische voorgangers."