Deze documentaire toont hoe racisme kan blijven woekeren binnen de politie

In de eerste minuten van De Blauwe Familie hoor je anonieme stemmen vertellen waarom ze niet aan de documentaire wilden meewerken. “Ik kies toch eieren voor m’n geld,” zegt iemand. “Klokkenluiders worden heel hard aangepakt,” zegt een ander. Openlijk kritiek leveren op de politie is niet makkelijk – de afgelopen jaren zijn er enkele voorbeelden geweest van agenten die wantoestanden aankaartten en vervolgens met ernstig pesten en tegenwerking te maken kregen. Toch is het makers Maria Mok en Meral Uslu gelukt om een aantal mensen uit de politieorganisatie bereid te vinden voor de camera te vertellen over wat hen gebeurde toen ze kritiek uitten op de misstanden die ze herhaaldelijk tegenkwamen, waaronder racisme en pestgedrag. 

Nadat George Floyd tijdens een aanhouding vermoord werd door een agent in Minneapolis, nu twee jaar geleden, werd ook in Nederland kritischer gekeken naar de politie. In eerste instantie ging het over de manier waarop agenten burgers benaderen en behandelen, en de rol die racisme daarbij speelt – er was meer aandacht voor het feit dat veel Nederlanders van kleur een heel andere relatie met de politie hebben dan witte Nederlanders, omdat ze door onder andere etnisch profileren veel vaker worden gecontroleerd en staande gehouden. Maar om beter te begrijpen waarom het misgaat tussen politie en burger, is het ook van belang om te zien hoe racisme en uitsluiting binnen de politieorganisatie een rol spelen. 

In een hotelkamer op een onbekende locatie, naast een buffet met koffie, thee en sinaasappelsap, vertellen de politiemensen over wat ze hebben meegemaakt. Ze zijn allemaal al jarenlang actief bij de politie, en zijn zonder uitzondering enorm gepassioneerd over hun werk. Het valt ze zichtbaar zwaar dat ze door hun kritiek niet meer als vanzelfsprekend binnen de organisatie kunnen functioneren.

Een agent die 17 jaar bij de politie is zegt dat de dingen die hij binnen de politie heeft meegemaakt hem veel harder raken dan de lastige en gevaarlijke situaties waar hij tijdens zijn werk op straat in belandt. Hij zegt dat hij liever tien keer keer achter elkaar zou dealen met iemand die zichzelf verhangen heeft, dan dat hij tien jaar zou moeten werken onder een racistische chef. “Ik krijg liever ptss van iets wat er toe doet. Niet van iemand die mij het leven zuur maakt omdat ik in zijn ogen minderwaardig ben.” 

Jan Struijs, voorzitter van de politievakbond, vertelt dat het in sommige teams binnen de politie heel goed gaat, maar dat er ook teams zijn waar hij absoluut niet in zou willen werken, met informele leiders die voor een onaangename sfeer zorgen. Struijs zegt dat er veel klachten komen van agenten die een migratieachtergrond hebben of tot de lhbti-gemeenschap behoren, maar dat zij zich vervolgens niet gesteund voelen. Het gaat om “harde opmerkingen, maar ook om subtiele uitsluitingsmechanismes,” zegt Struijs. 

De Blauwe Familie is een treffende titel, want tijdens het kijken bekruipt je het gevoel dat het binnen de politieorganisatie op dezelfde manier misloopt als in een disfunctionele familie: trauma’s worden van generatie op generatie doorgegeven, problemen worden voor de buitenwereld verzwegen, loyaliteit wordt zodanig voorop gesteld dat er geen ruimte is voor gegronde kritiek. Een rechercheur schetst een beeld van nieuwe lichtingen die onschuldig binnenkomen, maar die om indruk te maken het gedrag van hun leidinggevenden kopiëren. Als die leidinggevenden pesten en racistisch doen, of lachen om racistische opmerkingen, dan wordt een hele nieuwe generatie verpest. 

Het maakt de documentaire, die gemaakt is in samenwerking met Controle Alt Delete, weinig bemoedigend. “Ik heb mijn zoon verboden bij de politie te gaan,” zegt een agent met een Surinaamse achtergrond. De rechercheur met een Marokkaanse achtergrond denkt dat er maar beter gestopt kan worden met het werven van politieagenten van kleur of met een migratieachtergrond, want de politie is er nog niet klaar voor om die mensen vervolgens te behouden. Nu zijn die wervingscampagnes alleen maar verspilling van belastinggeld, zegt hij. 

Jair Schalkwijk (Controle Alt Delete) zegt tegen VICE dat hij het hoopgevend vindt dat de politievakbonden zich uitdrukkelijk vooruitstrevend opstellen. Maar hij ziet ook dat het veranderen van de cultuur binnen de politieorganisatie een moeilijke opgave is. “Het is aan de ene kant erg belangrijk dat er meer diversiteit komt, maar als je de documentaire hebt gezien, begrijp je ook hoe zwaar het moet zijn om de organisatie van binnenuit te verbeteren.”  

2DOC: De Blauwe Familie wordt maandag 23 mei uitgezonden bij KRO-NCRV om 20:25 uur op NPO 2