Ik doe onderzoek naar despoten, en Trump gebruikt dezelfde tactieken

De media "verdraaien en leveren telkens weer foutieve informatie, waarin feiten worden weggelaten, zaken worden overdreven, en nieuws zonder enige verificatie de wereld in wordt geslingerd." Dat is geen citaat van Trumps adviseur Kellyanne Conway die de beslissingen van haar baas goedpraat bij FOX News, maar het had zomaar gekund. Bovenstaande woorden werden in september 2014 uitgesproken door generaal Prayuth Chan-ocha, de leider van de Thaise militaire junta. De afgelopen dagen zijn de woorden dagelijks herhaald, bijna woord voor woord, door de nieuwe Amerikaanse regering: door Conway, door persvoorlichter Sean Spicer, en door Trump zelf. In de eerste anderhalve week van zijn controversiële presidentschap, heeft Trump (bewust of niet) duidelijk geput uit het handboek voor despoten, als dat bestond. Zijn strategieën en stijl imiteren die van autoritaire bewinden in Zuidoost-Azië, het Midden-Oosten en Afrika ten zuiden van de Sahara. Dit betekent niet dat Trump een despoot is, of er een wordt, maar wel dat we ons zorgen moeten maken over de Amerikaanse president. Ten eerste: om controle op hun macht te bemoeilijken, vervagen despoten de grens tussen waarheid en leugens. Dit maakt het lastig om te weten wie te vertrouwen is in tijden van crisis. Als we naar het verleden kijken, begint deze vervaging van de waarheid meestal met triviale zaken. Trump stelde op dit vlak niet teleur: het eerste persmoment van zijn regering was een agressieve en boze verklaring over zogenaamd valse berichtgeving over de hoeveelheid publiek bij zijn inauguratie. Net als de meeste despoten weigert Trump verhalen te accepteren die zijn positie als 'man van het volk' in twijfel trekken.

Deze vervaging van de waarheid wordt gevaarlijk wanneer er een echte crisis uitbreekt. Als China iets beweert over de Zuid-Chinese Zee, en Trump zegt precies het tegenovergestelde, hoe kunnen Amerikaanse burgers en bondgenoten het Witte Huis dan vertrouwen? Als Trumps team al liegt over dingen die makkelijk te ontkrachten zijn met foto's, hoe zit het dan met beweringen die niet met een paar foto's te weerleggen zijn?

Ondanks deze risico's voor hun eigen geloofwaardigheid gedijen despoten bij dit soort onzekerheid. Het vervagen van de grens tussen feit en fictie bemoeilijkt kritiek en schaadt het vertrouwen van burgers in de waarheid.

Ten tweede doet Trump waar despoten het beste in zijn: de media aanvallen omdat ze accuraat verslag doen van gebeurtenissen. Bij het hoofdkantoor van de CIA noemde Trump de media "de grootste leugenaars op aarde." Hij tweette dat de media de "oppositie" zijn. Kellyanne Conway vond dat journalisten die zogenaamd "kul uitkramen" ontslagen moeten worden. En Trump zei dat CNN en The New York Times "nepnieuws verspreiden."

Hoewel er ook veel verschillen zijn, lijkt dit verdacht veel op de eerste stadia van de oorlog tegen de media in Turkije, waar Erdogan genadeloos journalisten aanvalt en opsluit. Trump gaat nog niet zo ver als Erdogan, maar de onderliggende logica is dezelfde: een poging de geloofwaardigheid te ondermijnen van degenen die de machthebbers in de gaten houden en ter verantwoording roepen.

Ten derde heeft Trump meerdere keren de eerlijkheid van de Amerikaanse verkiezingen in twijfel getrokken. Zo beweerde hij dat drie miljoen mensen illegaal hadden gestemd. Opmerkelijk genoeg is dit een omkering van de tactiek die regelmatig door despoten wordt gebruikt. Meestal knoeien despoten zelf met de verkiezingen en liegen ze vervolgens dat het allemaal eerlijk is gegaan. Er is geen reden aan te nemen dat de Amerikaanse verkiezingen oneerlijk zijn verlopen, maar Trump beweerde juist het tegendeel. Maar er zit heus een tactiek achter zijn waanzin. In Ivoorkust zag ik hoe de regering geruchten verspreidde dat buitenlanders massaal illegaal zouden hebben gestemd. Dat leidde tot veel geweld tegen buitenlanders, en werd gebruikt om veel burgers hun democratische rechten te ontnemen. Op die manier werd een verkiezingsoverwinning voor de oppositie onmogelijk gemaakt.

Trump's administratie stelde voor dat stemprocedures "verscherpt" moeten worden. Door de voorgestelde maatregelen zal het voor veel mensen lastiger worden om te gaan stemmen. Vooral minderheden en arme mensen zullen moeite hebben met de nieuwe regels, zoals het verplicht moeten kunnen tonen van een identiteitsbewijs. Daarnaast is het in twijfel trekken van het verkiezingsproces een methode voor despoten om onwelgevallige verkiezingsresultaten weg te wuiven. Trumps bewering dat hij de popular vote zou hebben gewonnen als er niet illegaal gestemd was, riekt naar deze strategie. Het onderuithalen van de geloofwaardigheid van het verkiezingsproces moet een langetermijndoel voor hem zijn, want anders is zijn poging om het vertrouwen in zijn eigen overwinning te ondermijnen vrij onbegrijpelijk.

Het vierde en wellicht meest duistere punt, is dat Trump de nationale veiligheid politiseert en met rechten sjoemelt onder het mom van vaderlandsliefde. Afgelopen weekend werden reizigers uit zeven moslimlanden de toegang tot de VS ontzegt, ongeacht of ze immigranten, vluchtelingen of burgers met visum zijn. Niemand uit deze landen heeft de afgelopen vijftien jaar een terroristische aanslag tegen de VS gepleegd. En mensen uit landen waar de meeste terroristen vandaan komen mogen nog wel gewoon naar de VS reizen. Trumps retoriek bij dit beleid wordt gedomineerd door het idee dat iedereen die tegen hem is geen 'echte' Amerikaan is, en de Amerikaanse veiligheid tegenwerkt. Het wegzetten als politieke tegenstanders als 'staatsvijand' is al zo oud als despotisme zelf, en wordt tegenwoordig gebruikt in landen als Turkije, Tunesië en de Filippijnen. Democratische rechten worden ingeperkt en draconische maatregelen in werking gesteld die erop gericht zijn om de gevestigde orde nog meer macht te geven. Trump gebruikt deze tactiek zogenaamd om Amerikaanse burgers te beschermen tegen bedreigingen van buitenaf. Het is legitiem om je af te vragen wat er zal gebeuren als er een terroristische aanval gepleegd wordt waarvan de daders inwoners van de VS zijn. Zullen alle Amerikaanse moslims daarvoor door Trump als zondebok worden aangewezen? Trump politiseert op ongekende wijze de beslissingen die worden gemaakt over nationale veiligheidskwesties. Steve Bannon, Breitbart-mediamagnaat annex Trumps hoofdstrateeg, is toegevoegd aan de Nationale Veiligheidsraad. Tegelijkertijd zijn het hoofd van de Nationale Veiligheidsraad en de voorzitter van de Joint Chiefs of Staff – mensen met grote expertise in militaire en nationale veiligheid – een paar treden lager gezet. Zij mogen nu alleen mee vergaderen als "er zaken besproken worden die onder hun portefeuilles vallen." De rechtsstaat wordt verzwakt wanneer partijpolitiek meespeelt in nationale veiligheidskwesties. Het vijfde en laatste punt is dat Trump zo snel handelt dat normale burgers het niet kunnen bijhouden. Beleidsveranderingen worden expres overschaduwd door een constante stroom tweets, uitvoeringsbesluiten, televisie-optredens, persconferenties en woede-uitbarstingen. Deze stortvloed heeft een duidelijk doel, en wordt vaak gebruikt door autocraten: het dwingt de oppositie om nauwkeurig te kiezen op welk punt ze de strijd aan willen gaan, omdat ze de strijd niet op alle fronten tegelijk kunnen voeren. Mensen die net als ik waarde hechten aan democratische instituties maken zich nu minder zorgen om grote beleidsveranderingen, omdat die in vergelijking met aanvallen op de democratie zelf minder relevant lijken. Dat is in Trumps voordeel, en hij beheerst deze strategie als geen ander. Hij laat vaak extremistische ballonnetjes op, simpelweg zodat hij later net kan doen alsof de uitkomst een compromis is.

Een voorbeeld: Trump combineerde de tweede en de vijfde strategie de afgelopen tijd, door eerst voor te stellen de pers uit het Witte Huis te drijven, en dat uiteindelijk toch niet te doen. Hij deed daarna alsof hij iets heel goeds en eervols gedaan had, terwijl geen enkele president ooit heeft voorgesteld om de pers uit het Witte Huis te weren.

Om duidelijk te zijn, Trump is een democratisch verkozen leider die onderworpen is aan democratisch toezicht en de rechtsstaat. Hij is geen despoot, maar als de Amerikaanse democratie in autoritarisme zou transformeren, zouden de eerste tien dagen daarvan er ongeveer zo uitzien als de afgelopen tien dagen die we met Trump hebben meegemaakt. Het is tijd dat we onszelf eraan herinneren dat de Grondwet en democratische instituties niet zichzelf bekrachtigende magische fenomenen zijn: ze zijn net zo sterk of kwetsbaar als degene die voor ze vecht in tijden van onrust.   Dr. Brian Klaas is onderzoeker bij de London School of Economics en de auteur van 'The Despot's Accomplice: How the West is Aiding and Abetting the Decline of Democracy'.