Onderzoekers voorspelden gister het einde van de insecten, maar hun studie rammelt

Als we de Engelse krant The Guardian moeten geloven dan gaan we er allemaal aan. Het dagblad rept op basis van een wetenschappelijk artikel in Biological Conservation van een nakende insectaggadon, een catastrofale ineenstorting van het insectenbestand in de wereld, die onherroepelijk leidt tot de ondergang van de natuur en de mensheid.

In de wetenschappelijk studie waar The Guardian naar verwijst, voegen twee Australische auteurs de resultaten van 73 eerder gepubliceerde studies samen. Ze concluderen dat het verlies van leefomgeving door omzetting naar landbouwgrond, het gebruik van bestrijdingsmiddelen en klimaatverandering tot wel 40 procent achteruitgang heeft geleid van onder andere vlinders, kevers en bijen. Ook de Nederlandse media publiceren er gretig over.

Maar er is iets geks aan de hand met de studie, stelt Casper Albers, statisticus aan de Rijksuniversiteit Groningen, via Twitter. Bijna alle studies die de wetenschappers behandelen zijn uitgevoerd in welvarende Europese landen en Noord-Amerika. De continenten Zuid-Amerika, Azië en Afrika zijn, op een paar studies na, zo goed als onontgonnen gebied als het gaat om het volgen van de insectenstand door de jaren heen. Om dan te concluderen dat er sprake is van wereldwijde afname, zoals de auteurs doen, is ‘not done’ volgens Albers. Ook de oorzaken kun je moeilijk extrapoleren: in Amerika en Europa wordt veel intensief geboerd, dus het ligt voor de hand dat dat dan ook de oorzaak is.

De reacties op het artikelen lopen uiteen van aan de ene kant de Partij van de Dieren en de Nijmeegse hoogleraar en dierenrechtenactivist Roos Vonk die de studie aangrijpen om andermaal het eind van de grootschalige landbouw aan te kondigen. Aan de andere kant staan de boeren die zich in het nauw gedreven voelen, die vinden dat de onderzoekers wel erg voortvarend zijn met hun conclusies. Volgens hen past het in de voortdurende hetze tegen moderne landbouw.

Een van hen is de activistische akkerbouwer Michiel van Andel, die eerder succesvol de belangenbehartiger van de biologische landbouw, Bionext, voor de Reclame Code Commissie sleepte. Hij ontdekte nog iets opvallends: de studies in China in Australië keken alleen naar honingbijen die door mensen worden gehouden. Dat is alsof je de veehouderij in Nederland gaat inkrimpen, om over tien jaar te concluderen dat het slecht gaat met de inheemse zoogdieren. Het wel en wee van gehouden honingbijen zegt weinig over hun wilde familieleden. Als je deze twee studies wegstreept uit de analyse, wordt het wel erg leeg buiten Europa en Noord-Amerika.

En het houdt niet op. Ook met de selectiecriteria van de geanalyseerde studies lijkt wat mis. Om een overzichtsstudie te maken halen wetenschappers eerst alle relevante studies uit een grote database. Dat doen ze op basis van zoektermen, en vervolgens gaan ze kijken of de opgeduikelde artikelen voldoende kwaliteit hebben. “Deze onderzoekers zijn gaan zoeken naar studies die de termen ‘insects’ en ‘decline’, oftewel afname, bevatten. “Daarmee introduceer je een zekere vooringenomenheid,” zegt Olivier Honnay, ecoloog aan de Katholieke Universiteit Leuven aan de telefoon. “Studies met een stabiel of stijgend insectenbestand vallen zo buiten de boot.”

In theorie zijn deze zoektermen prima te verdedigen, en de wetenschappers zijn in hun artikel dan ook vrij expliciet in hun uitleg: ze zochten naar de zogenaamde drivers van de achteruitgang van insecten, en daarvoor hadden ze alleen studies nodig die ook daadwerkelijk een daling lieten zien. “Maar in de conclusies gaan ze vervolgens veel te ver,” zegt Honnay, “Ze voorspellen het uitsterven van alle insecten in de komende decennia, maar dat kun je niet zeggen als je alleen zoekt naar studies die een achteruitgang laten zien, en die ook nog eens een zeer beperkte geografische spreiding hebben.”

Er is dus nogal wat mis met dit breed in de media uitgemeten artikel, en dat is schadelijk. Het ondermijnt het vertrouwen in deze tak van de wetenschap, en geeft tegenstanders munitie om het probleem te bagatelliseren, en om actie uit te stellen. Want ondanks hun kritiek benadrukken de experts dat het fileren van dit artikel niet betekent dat er niks met het insectenbestand aan de hand is.

Sterker nog: alles wijst wel degelijk die kant op. Of zoals zelfverklaard insect geek Aglaia Bouma het op Twitter stelt: “het ontkennen van de insectensterfte staat in dezelfde hoek als het ontkennen van het klimaatprobleem.”