FYI.

This story is over 5 years old.

Tech

De glyfosaat-industrie versus onze collectieve gezondheid

Er is strijd gaande binnen de EU over het wel of niet langer toestaan van het gebruik van pesticiden met het mogelijk kankerverwekkende glyfosaat.

Eerder deze week heeft het Europese Parlement de beslissing uitgesteld of de mogelijk kankerverwekkende pesticide glyfosaat nog langer gebruikt mag worden in de EU.

De vergunning voor het gebruik van pesticiden met glyfosaat zou eind juni dit jaar verlopen, en de Europese Commissie kwam daarom het met een voorstel om de vergunning tot 2031 te verlengen. Hierover zou dinsdag gestemd worden door het Europese Parlement, maar de EU-landen hebben besloten de beslissing uit te stellen omdat er teveel weerstand tegen het voorstel was. Deze weerstand kwam van een aantal lidstaten waaronder Nederland, de Groene fractie binnen het Europese parlement en publieke activisten, vanwege de negatieve effecten van het middel voor mens en milieu.

Advertentie

Glyfosaat is een van de meest gebruikte bestanddelen van pesticiden tegen onkruid. De stof werd in de jaren 70 voor het eerst op de markt gebracht door het Amerikaanse biotechnologie-bedrijf Monsanto. Hoewel het octrooi op het middel in 2000 verliep, is dit bedrijf is nog steeds de grootste producent van pesticiden die glyfosaat bevatten, evenals één van de grootste producenten van bestrijdingsmiddelen wereldwijd. Daarnaast is het marktleider op het gebied van genetisch gemodificeerde planten, die vaak ontworpen zijn om te gebruiken in combinatie met glyfosaat (deze planten zijn resistent tegen het middel, zodat het alleen onkruid aanvalt en niet de planten).

Het grote probleem met glyfosaat, of beter gezegd: met pesticiden in het algemeen, is dat ze niet alleen onkruid aanpakken, maar ook in voedselproducten terecht komen. Zo rapporteerde de Britse krant The Guardian in 2014 over een onderzoek waaruit bleek dat in tweederde van het brood in de Britse supermarkten restanten van pesticiden bevatten, voornamelijk glyfosaat, en is laboratoriumonderzoek gedaan in Duitsland met urinemonsters, waaruit bleek dat 44 procent van de monsters glyfosaat bevatte.

Als je je hier nog niet een klein beetje onprettig door voelt: uit een onderzoeksrapport uit 2013 door het RIWA (de Vereniging van Rivierwaterbedrijven) blijkt dat in zo'n beetje het gehele stroomgebied van de Maas normoverschreidende hoeveelheden glyfosaat zijn gemeten. Het gaat hier om water waar ook drinkwater uit gewonnen wordt.

Advertentie

Natuurlijk zegt de aanwezigheid van glyfosaat in water en voeding op zich niets over de lange termijn gevolgen van het herhaaldelijk binnenkrijgen van (kleine hoeveelheden van) dit middel. Het weinige onderzoek dat hiernaar gedaan is, spreekt elkaar vaak tegen.

Een serie onderzoeken uit 2015 in opdracht van EFSA, de Europese voedselautoriteit, stelde dat glyfosaat niet kankerverwekkend is voor mensen, vermits de hoeveelheid die men in korte tijd binnen krijgt binnen een bepaald limiet blijft. Deze conclusie, waarop de officiële Europese stellingname tegenover het middel gebaseerd is, kreeg echter veel kritiek. Zo bepaalde het IARC (World Health Organisation's International Agency for Research against Cancer) dat er wel degelijk een wezenlijke kans is dat glyfosaat kankerverwekkend is voor mensen, en dat er daarom geen risico's genomen mogen worden. Dit op basis van onderzoek dat acht maanden voor het onderzoek van EFSA gepubliceerd werd, en dat in tegenstelling tot het onderzoek van het EFSA niet alleen keek naar glyfosaat op zich, maar ook naar het effect van de pesticiden waarin het gebruikt werd.

Naar aanleiding van de officiële stellingname van de EU, schreven de onderzoekers die meewerkten aan het onderzoek van het IARC in november 2015 een brief naar Vytenis Andriukaitis, de toenmalige Europese commissaris van voedsel en gezondheid, waarin ze het onderzoek van het EFSA "niet valide" noemde, omdat het door onvoldoende bewijs ondersteund wordt. Verschillende onderzoekers zijn namelijk anoniem gebleven, zodat belangenverstrengeling niet uitgesloten kan worden, en sommige (door de industrie gefinancierde) onderzoeken zijn niet inzichtelijk (dit volgens de EFSA omdat sommige onderzoeken intellectueel beschermde informatie en handelsgeheimen bevatten).

Advertentie

De EU is dus formeel van mening dat pesticiden met glyfosaat niet problematisch zijn. De Europese Commissie wil de vergunning voor het gebruik ervan dan ook verlengen tot 2031, wat dinsdag door een stemming bezegeld zou worden. In Nederland, Italië en Frankrijk was er echter een kamermeerderheid tegen het goedkeuren van dit voorstel. Daarnaast zouden een aantal andere landen waaronder Duitsland zich van stemming onthouden, waardoor er geen meerderheid voor het voorstel zou zijn in Europese Parlement. Hierop werd besloten de stemming uit te stellen.

De fractie binnen het Europese Parlement die het meeste actie heeft gevoerd tegen het voorstel van de Europese Commissie is de Groene fractie (de coalitie van vertegenwoordigers van de 'groene' partijen uit verschillende Europese landen). Naast de waarschijnlijke gevaren voor de volksgezondheid, is één van de belangrijkste argumenten van de Groene factie tegen het middel de connectie tussen glyfosaat-resistente planten en intensieve, milieu-onvriendelijke landbouw. Volgens hun informatie is de helft van de 61 soorten genetisch gemodificeerde planten die binnen de EU geïmporteerd mogen worden specifiek ontworpen om in combinatie met glyfosaat te gebruiken. Het effect van dit soort landbouw is niet alleen belasting van het milieu in de vorm van water- en bodemverontreiniging, maar ook het ontstaan van glyfosaat-resistent onkruid en schade voor bestuivers als bijen. Net als met antibiotica, worden pesticiden minder effectief naarmate het meer gebruikt wordt, en komen niet alleen mensen maar ook dieren ermee in contact.

Advertentie

In Nederland is het gebruik van pesticiden met glyfosaat in de landbouw niet verboden. Zoals te lezen is in een kamerbrief van Staatssecretaris Mansveld uit 2015, zijn chemische gewasbeschermingsmiddelen sinds dit jaar verboden op verhard terrein (bijvoorbeeld om onkruid op straat tegen te gaan) en zal het vanaf eind 2017 ook op onverharde terreinen verboden zijn (bijvoorbeeld in parken). Voor de landbouw wordt echter een uitzondering gemaakt. Ook mogen consumenten chemische bestrijdingsmiddelen (met of zonder glyfosaat) wel kopen en gebruiken, en kunnen er door bedrijven uitzonderingen aangevraagd worden.

Volgens Dirk van den Bosch, persvoorlichter van Groenlinks in Brussel, gaan deze regels bij lange na niet ver genoeg. In een telefonisch gesprek met Motherboard benadrukte hij daarnaast dat zelfs als glyfosaat in Nederland volledig verboden zou worden, het nog steeds in de supermarkten terecht komt door geïmporteerde voedselproducten uit landen waar het middel wel gebruikt mag worden. Een Europees verbod zou daarom een belangrijke stap zijn, hoewel het aan de individuele lidstaten zal zijn om dit verbod ook echt door te voeren. (Volgens de kamerbrief van Mansveld komt 60% van de hoeveelheid glyfosaat in de Maas uit Duitsland, België en Frankrijk, wat het belang van een Europese aanpak laat zien).

Van den Bosch verwacht dat de commissie in mei met een door de lidstaten aangepast voorstel komt, tijdens de volgende vergadering van het ScoPAFF (Standing Committee on Plants, Animals, Food and Feed), waarbij vertegenwoordigers van de EU-landen aanwezig zullen zijn. Over de mogelijkheid van een verbod op glyfosaat is hij niet optimistisch:

"Het is onwaarschijnlijk dat er een ban komt. Daar is helaas waarschijnlijk ook geen kamermeerderheid in Nederland voor te vinden. Het voorstel zou wel verbeterd kunnen worden, bijvoorbeeld door de periode voor hernieuwde toelating [van glyfosaat] flink in te korten. Dat lijkt meer dan logisch gezien alle wetenschappelijke onzekerheid."

Monsanto en de rest van de pesticidenindustrie lijken zich inderdaad geen zorgen te maken. "Het is normaal dat het Standing Committee meer tijd nodig heeft om meningen uit te wisselen voordat er wordt besloten om de vergunning voor een bepaalde substantie te verlengen," aldus een persverklaring van Monsanto. "Het goedkeuringsproces is zorgvuldig en transparant."

Het lijkt er dus op dat we voorlopig nog niet van glyfosaat af zijn. Dat terwijl het zeker is dat het middel slecht is voor het milieu, en de kans wezenlijk is dat het negatieve effecten voor de volksgezondheid heeft. De beste kans op verandering lijkt voor nu meer onafhankelijk, openbaar wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van het middel op mensen, zodat alle onzekerheid hierover opgelost kan worden.