De kinderarbeid en nanostoelen van ontwerper Lucas Maassen

Sitting chairs (2003), Lucas Maassen. Alle afbeeldingen met dank aan de kunstenaar

“Ik heb eigenlijk alleen maar hele kleine kopjes, ik heb de grootste voor je uitgekozen,” verontschuldigt Lucas Maassen zich als hij een minuscule kop koffie voor me neerzet. Regelmatig wordt zijn studio getransformeerd tot experimenteel restaurant 70BAR, in samenwerking met zijn vriendin Margriet Craens, en bevriende kunstenaars. In het restaurant wordt alles in porties van maximaal 70 procent van normale hoeveelheden geserveerd. Het is een tegengeluid tegen overconsumptie, maar ook een onderzoek naar wat een restaurant eigenlijk is. “Het is een soort rollenspel, zeker als alles maar 70 procent is. Het wordt een rare set,” vertelt Lucas Maassen.

Het performatieve en speelse komt vaak terug in zijn werk als designer, dat hij al sinds het begin van zijn carrière exposeert in de VS en China. Zijn eerste expositie werd gehouden in het MOMA in New York. Ondanks het internationale succes praat hij met een verfrissende nuchterheid over zijn werk: “Ik had een stoel die kon zitten,” antwoordt Maassen als ik hem vraag wat de curatoren van het MOMA zo interessant vonden aan zijn afstudeerproject.

De stoelen spelen een hoofdrol in veel van zijn ontwerpen, als het toonbeeld van het ongemakkelijke bestaan van een designer. “Ik kreeg tijdens mijn opleiding op de Design Academy in Eindhoven al steeds minder behoefte om nieuwe dingen te maken, want er is al zoveel. Daarom probeer ik leven aan een object te geven, zodat het betekenis krijgt.” Wat zou de betekenis zijn achter de nanostoel die hij maakte, een stoel zo klein dat je hem zelfs met een gewone microscoop niet kunt zien?

Naast stoelen spelen ook zijn eigen zoons een belangrijke rol in zijn werk. Sinds hij ontdekte dat er een Nederlandse wet is die kinderarbeid mogelijk maakt, werkt hij met zijn drie zoons samen (een tweeling van elf jaar en een jongen van dertien) onder de titel Lucas Maassen & Sons. Een gesprek over stoelen, individualisering en het werken met zijn kinderen.

The Creators Project: Je bent als sinds het begin van je carrière bezig met stoelen. Vanwaar die fascinatie?
Lucas Maassen: Dat is eigenlijk een beetje per ongeluk gegaan. De stoelen staan voor mij symbool voor het archetypische denken van mensen. Een stoel waar je op kan zitten, vind ik verdacht. Er zijn al zoveel stoelen waar je op kan zitten. Een stoel heeft poten, een rug, dus dat maakt het makkelijk om hem te transformeren tot een soort levend iets, er ontstaat een nieuwe werkelijkheid. Dus eerst liet ik ze zitten, daarna yoga doen, praten, zingen, en acteren in een sitcom. Maar het mislukt ook eigenlijk altijd, ik heb veel opgetreden met een zingende stoel in concertzalen, maar dat sloeg gewoon niet aan. Na twee minuten denkt iedereen: ‘ik sta hier gewoon naar een ding te kijken’.

Bovendien is een stoel het meest karakteristieke designobject. Ik ben zelf natuurlijk ontwerper, maar ik vind er ook wel een grote leegte in zitten. We maken met z’n allen zoveel dingen. Dat wordt pijnlijk duidelijk tijdens van die designweken of andere designmanifestaties. Het is gewoon best wel bedenkelijk. Waarom nog een vaas? Ik voel me er ongemakkelijk bij.

De nanostoel die je hebt gemaakt heeft ook iets recalcitrants. Hoe heb je een stoel kunnen exposeren die zo klein is dat je hem zelfs niet met een gewone microscoop kan zien?
Ik werd destijds door mensen in New York gevraagd om met die stoel te komen exposeren op een soort meubelbeurs. Iedereen had allerlei soorten meubels, maar ik had een stoel die je niet kon zien. Er kon geen microscoop bij staan, want een elektronenmicroscoop kost meer dan honderdduizend euro. En ook als we die hadden gehad, vraag me ook af of het wel mogelijk was geweest. Het zit op een klein plaatje van silicium, een paar centimeter groot, maar ik geloof dat het een verhouding is van een fiets in een woestijn. Zie die maar eens terug te vinden.

Hoe heb je die nanostoel gemaakt?
Ik heb hem in samenwerking met F.E.I. Company gemaakt, door middel van Focus Ion Beam. Dat is de technologie waarmee ze nanoproducten maken. Het is een soort 3D-printer, maar dan heel klein. Hij maakt platinum warm, waarna het in een soort gasje wordt gespoten. Zulke apparaten kosten wel tien miljoen euro. Normaal gesproken worden er chips mee gemaakt of wordt er onderzoek mee gedaan. Stoelen maken is niet echt de normale toepassing.

Hoe reageerden zij?
In het begin vonden ze het heel leuk en dachten ze: dat doen we wel even. Maar het viel best wel tegen hoe makkelijk het was, en we kregen ook wel discussies. Volgens de man van FEI company met wie ik werkte had het niks met wetenschap te maken en het bracht hem niet verder in z’n onderzoek. Maar volgens mij kan het wel andere ingangen generen. Toen het uiteindelijk lukte begon hij het geloof ik wel weer grappig te vinden.

Lucas Maassen & Sons (2011). Film door Mike Roelofs

Je laat je eigen zoons voor je werken, is dat een soort omgekeerd statement tegen kinderarbeid?
Kinderarbeid in landen met extreme armoede is heel erg, ze kunnen niet anders. Maar ik ben er vooral voorstander van dat mensen meer doen met hun directe omgeving. Mensen zijn zo erg op zichzelf gericht, maar als je dood gaat en je ligt te creperen dan moet iedereen ineens op komen draven. Je kunt die band beter door de weeks benutten.

Dus het is vooral een statement tegen individualisering?
Ja, ik vind het fijn om te werken met mensen die dicht bij me staan. Ik heb een project gedaan met mijn ouders, mijn kinderen, mijn vriendin en ik wil nog een project met mijn broer gaan doen. Ik vind het belangrijk om te begrijpen hoe ik me verhoud tot de mensen die het dichtst bij me staan. Ik kan wel in m’n eigen wereldje gaan leven, m’n eigen projecten doen. Maar ik zie hen ook als deel van mezelf. Dat kwam heel letterlijk terug in de kroonluchter die ik heb gemaakt van gekristalliseerd DNA van mijn ouders. Hun DNA is deel van mij.

Wat doen je zoons zoal voor je?
Tot nu toe hebben we vooral meubels gemaakt en geschilderd, voor de stoelensitcom bijvoorbeeld. Maar ik probeer ze te betrekken bij alle aspecten van mijn werk, dus ook het ontwerpen en het geven van workshops aan studenten. Ik heb ze ook op de Design Academy in Eindhoven een workshop laten geven, dat was heel bijzonder. Vooral de feedback van kinderen op creatief werk is heel anders. En voor studenten is het natuurlijk ook gek om je werk te verantwoorden aan een kind. Aan het einde liet ik ze ook punten geven en zeggen hoe het beter kon. Het leverde hele grappige situaties op.

Voor het project MADE IN CHINA liet ik mijn zoons meehelpen met het ontwerpen. Ik was gevraagd om een workshop te geven in Shanghai voor 33 Chinese studenten. In een week tijd liet ik ze drie klokken maken, in opdracht van mijn zoons. Hoewel ze dezelfde opdracht hadden gekregen, bestond het resultaat uit wel honderd verschillende klokken. In het filmpje wordt wel duidelijk waarom, de opdracht was zo vaag. In januari ga ik meedoen met de Biënnale van Shanghai om het project te exposeren.

Wat is de meerwaarde van de hulp van je zoons? Wat zijn de beperkingen?
Ik weet niet of er echt beperkingen zijn. Ze mogen niet zo lang werken, of veel. Ik vroeg me af of kinderen überhaupt mogen werken in Nederland. Dat mag niet, maar er is een bepaalde uitzondering voor kindacteurs. Je kan een vrijstelling krijgen voor maximaal drie uur in de week. Maar die beperkingen zijn tegelijkertijd ook het concept. We gebruiken bijvoorbeeld kalligrafie-inkt. Het idee is dat ze de motoriek van een kind hebben, en niet heel precies kunnen werken. Dat wordt uitvergroot door de inkt. En omdat we weinig tijd hebben wordt het meestal heel lelijk, maar dat is dan onze stijl. Dat is de kracht van beperkingen.

Begrijpen je zoons dat hun ijverige werk voor jou vooral iets conceptueels is?
Ja, dat is ook het goede eraan. Ze begrijpen onderhand steeds beter wat we doen. Dat we geen stoelen voor in Ikea maken, maar voor in een galerie, waar mensen over praten, en interviews over doen. Ze begrijpen de context, dat het meer een soort onderzoeksobjecten zijn.

Het idee is ook dat we een familiebedrijf zijn. Ze komen voor me werken, dus ze moeten skills leren, bijvoorbeeld schilderen. Maar ik ben nu ook bezig ze de context te leren: Waar halen we onze inspiratie vandaan? Wie zijn onze concurrenten? Ik ben begonnen met hen, iedere avond na het eten, dingen waardoor ik geïnspireerd ben te laten tekenen en in te kleuren met kalligrafie-inkt. Ondertussen ging ik vertellen waar het vandaan kwam: verhalen over Rietvelt, zijn ideeën, en achtergrond. Na een paar keer begonnen mijn zoons te zuchten en steunen omdat het zo saai was. Die Rietveld is ook wel een saaie gast eigenlijk. Dus afgelopen zomer heb ik samen met mijn vriendin zelf een verhaal voor ze gemaakt over Alvar Aalto, een bekende Finse ontwerper. Hij heeft onder andere een krukje gemaakt met drie poten, daar is ‘Alvar Aalto and the eight-legged stool’ op gebaseerd.

Dus ik werk met mijn zoons, we doen het samen. Door ze dingen te leren doe ik het voor hen, maar ik maak ook gebruik van ze.

Tenslotte, betaal je ze eigenlijk?
We zijn op dit moment in onderhandeling. Ze zouden per geschilderd object één euro krijgen. Maar sommige objecten zijn heel groot, bijvoorbeeld de trappen uit de sitcom, daar hadden we een dikke discussie over. Ze zijn wel toe aan opslag denk ik, ze beginnen nu ook in de puberteit te komen, dus dat vraagt om een nieuwe benadering.

MADE IN CHINA (2015), Lucas Maassen & Sons

Voor meer informatie over de Biënnale van Shanghai, klik hier. Om meer werk te bekijken van Lucas Maassen kun je terecht op zijn website.

We gaan wel vaker op bezoek bij creatieve lui:

Op bezoek bij de puinhopen van Zoro Feigl

Een kijkje in de visuele keuken van Heleen Blanken

Lernert & Sander geven je vooral dingen waar je niet om vraagt

Binnenkijken in de papieren fantasiewereld van Adrian & Gidi