Wiskundig gezien is de kans best groot dat je sterft in een nucleaire holocaust

Tegenwoordig, ongeveer 23 jaar na het officiële einde van de Koude Oorlog, kunnen families in twaalf of meer Amerikaanse staten ontmantelde kernraketsilo’s bezoeken. Op sommige van deze locaties zal een gids uitleggen hoe luchtmachtofficieren raketten in de gaten hielden, welke allen een raketkop van 1,2 megaton bevatten en in staat zijn om alles binnen een radius van 11 kilometer te verzengen in een vuurzee. In de Delta-01 installatie in South Dakota kunnen kinderen zelfs ‘Junior Raketwachters’ worden, compleet met een insigne.

In een analyse uit 2008, uitgevoerd door professor Martin E. Hellman van de University of Stanford, wordt geschat dat diezelfde junior raketwachters momenteel 10 procent kans lopen om levend te worden verbrand of anderszins dood te gaan door kernwapens. Een spelletje Russische roulette met een kans van één op tien, noemde hij het. Veel opslagsilo's zijn nu leeg, wat goed nieuws is, maar over de hele wereld verspreid liggen nog steeds zo'n 16.000 actieve kernwapens opgeslagen.

In een iets recentere analyse keek Seth Baum, uitvoerend directeur van het Global Catastrophic Risk Institute, specifiek naar de kansen op een onopzettelijke (accidentele) nucleaire oorlog tussen Rusland en de Verenigde Staten. Afhankelijk van de gemaakte aannames stegen de kansen tot 1 op 100. En algemeen gesproken is het cijfer van de kans op een nucleaire oorlog, accidenteel of anderszins, tussen twee of meer nucleair bewapende staten veel groter als de reikwijdte wordt uitgebreid tot meer dan alleen de VS en Rusland.

Waarschijnlijk zullen die junior raketwachters dus niet overlijden aan hartaandoeningen of kanker of een chronische longziekte, maar in plaats daarvan verdampen, levend verbranden of relatief langzaam sterven door stralingsvergiftiging: een pijnlijk en onomkeerbaar proces gekenmerkt door infecties, interne bloedingen en cognitieve stoornissen. Doodgaan vanwege een kernbom is volgens Hellmans berekening veel waarschijnlijker dan om het leven komen bij een auto-ongeluk (1 op 112) en net iets minder waarschijnlijk dan sterven aan (normale, niet door straling geïnduceerde) kanker (1 op 7).

De analyse van Baum, gebaseerd op wiskundige modellen die gebruikmaken van foutanalyses en Poisson-processen, gebruikt als input beschikbare informatie over nucleaire bijna-ongelukken, of “beschikbare informatie over vroege waarschuwingssystemen, bijna-ongelukken en andere factoren om de kans op een crisis tussen de VS en Rusland in te schatten, hoe vaak valse alarmen voorkomen en de waarschijnlijkheid dat wereldleiders raketten zullen lanceren als reactie op zo’n vals alarm.” Op basis van verzamelde gegevens over de periode tussen 1977 en 1983 is er zo'n 43 tot 255 incidenten per jaar sprake van een vals alarm, waarvan verreweg de meeste geheim worden gehouden.

“Het feit dat er nooit een kernoorlog is geweest, is niet zozeer bewijs dat nucleaire afschrikking werkt, maar eerder dat we gewoon geluk hebben gehad,” schrijft Baum in het Bulletin van Atoomwetenschappers. “Wat als de derde officier op B-59 anders had gedacht over het lanceren van de kernwapens op de onderzeeër? Wat als het Noorse raketincident had plaatsgevonden tijdens een crisis tussen de VS en Rusland? Wat als het Kargil-conflict tussen India en Pakistan niet zo snel opgelost was? Een ongeluk zit in een klein hoekje.”

“In 2013, tijdens de korte periode dat de VS met een militair ingrijpen in Syrië dreigde, lanceerde Israël raketten vanaf de Middellandse Zee naar hun eigen kust om hun raketafweersystemen te testen,” vervolgt Baum. “De Russische radar heeft de lancering ontdekt en Israël heeft toen de verwarring opgelost voordat er schade was aangericht, en er wordt verondersteld dat kernwapens geen rol hebben gespeeld in het incident, maar het bewijst wel dat er genoeg eigenaardige gevaren bestaan waar we nog steeds mee moeten leven.”

De link naar Hellmans analyse uit 2008 staat op de anti-kernwapenswebsite Defusing the Nuclear Threat. Op deze website vind je ook een petitie die geschrokken bezoekers kunnen tekenen om het Congres aan te moedigen een onderzoek te financieren dat de nucleaire dreiging nog gedetailleerder gaat onderzoeken. Hellman is duidelijk een man met een missie.

Lanceerinstallaties vind je nu overal ter wereld, inclusief beide zijden van het nog steeds etterende conflict tussen India en Pakistan. En dan heb je nog Noord-Korea, China, Israël, Frankrijk en het VK. Allemaal gewapend voor de dag des oordeels. Plus staatloze groeperingen, terroristen etc. De algemeen geaccepteerde kans dat terroristen binnen de komende 10 jaar een aanslag plegen met kernwapens is 50-50.

De analyse van Hellman maakt gebruik van op kansberekening gebaseerde risico-analyse om tot zijn verontrustende conclusie te komen, en die analyse heeft voor een deel Baums recentere studie geïnformeerd. Hellman kijkt met name naar het faalpercentage van nucleaire afschrikking. Kort samengevat wordt de stabiliteit van een wereld waar landen nucleair bewapend zijn bewaard door één ding: potentiële agressors willen zelf niet worden opgeblazen, iedereen heeft dezelfde angst voor vergelding. Maar systemen falen om vele redenen — ongelukken, instabiliteit, sabotage, provocatie — en de nucleaire afschrikking die complete vernietiging in de weg staat is hierop geen uitzondering.

Hellman staat een uitvalpercentage toe van 0,1 procent per jaar, of 1 procent per 10 jaar. Dit is waar die 10 procent kans vandaan komt. Zoals hij in de studie vermeldt, denkt hij dat het beter is om uit te gaan van een uitvalpercentage van 1 procent per jaar, hoewel dat minder wordt ondersteund door de wetenschap. Dat zou 10 procent in 10 jaar en 50 procent in 50 jaar opleveren. Ter vergelijking, de kans op een botsing met een asteroïde ligt rond de 0,000001 procent per jaar.

Op een perverse maar wel wezenlijke manier is nucleaire bewapening iets wat blijvende vrede mogelijk maakt, maar dat betekent niet dat het inherent stabiel is. Eric Schlosser heeft in The Guardian de bewonderenswaardige taak op zich genomen om de geschiedenis van nucleaire bijna-ongevallen in kaart te brengen.

De situatie is nu veel erger dan toen Hellman zijn rapport voor het eerst uitbracht. Zo is er natuurlijk Iran, maar blijven ook de betrekkingen tussen de VS en Rusland op scherp staan, met de VS die anti-raketverdediging inzet in Oost-Europa en Rusland die een nieuwste generatie aan kernwapens ontwikkelt en test — bovenop al het bovenstaande. Daarnaast biedt die minkukel die aan het roer is in het Witte Huis ook weinig geruststelling in deze tijd van nucleaire dreigingen