Door het kontkanon van de bombardeerkever trekken mensen de evolutie in twijfel

De natuur zit vol met wezens met smeltvagina's, anusmonden en andere rare organen. Je vraagt je misschien af waarom dat relevant is op de vrijdagochtend, en dat zal ik je zeggen: evolutie.

De evolutie maakt fouten; rare fouten waarmee mens en dier opgescheept zit. Maar heel soms, maakt ze een fout die een doodnormaal wezen kan veranderen in een moordmachine. Wonderlijk als Marvel, maar dan echt. Ergens in het proces van de ellenlange reeks fouten ontstond de Bombardeerkever. Een meester in chemische oorlogsvoering. De specialisatie is zo extreem, effectief en complex dat mensen het gebruiken als bewijs dat de evolutie niet bestaat. De natuur kán zoiets niet verzinnen.

De bombardeerkever heeft in zijn achterlijf twee identieke kliertjes, elk met een mengsel van onder andere waterstofperoxide en hydrochinon. Die stoffen reageren alleen met elkaar als er een katalysator bij komt kijken, dus de kever loopt geen risico om zomaar te ontploffen.

Door zijn achterlijf samen te knijpen, komt het mengsel in een soort ontploffingskamer terecht die bekleed is met katalase, een enzym dat de waterstofperoxide omzet in waterstof en zuurstof. Dat enzym zet de reactie in gang, waarbij veel warmte vrijkomt. Het resultaat: een brandend, stinkend zuurmengsel dat uit zijn achterlijf spuit.

Bij die reactie komt zoveel warmte vrij, dat het goedje ongeveer even heet is als kokend water. Doordat zijn achterlijf makkelijk draaibaar is, kan de kever het goedje alle kanten op spuiten. Het is een soort spuitmond des doods.

Dat is genoeg om de meeste roofdieren af te schrikken. Mocht een of ander dom wezen het toch nog in z'n hoofd halen om het te blijven proberen, kan dat zo'n beest gerust fataal worden. Kleinere beestjes zoals mieren gaan nog wel eens dood aan zo'n zuurspray, terwijl het voor grotere roofdieren als spinnen gewoon intens naar is.

Het hele mechanisme dat het kevertje in staat stelt zichzelf op deze manier te verdedigen is nogal complex. Het is een flinke prestatie van Moeder Natuur om dat in een beestje te stoppen dat nog geen twee centimeter groot is.

Zo'n flinke prestatie zelfsdat er mensen zijn die beweren dat dit nooit door natuurlijke selectie ontstaan kan zijn. Het systeem waarmee die kliertjes zorgen voor een van de meest hardcore lichaamsfuncties in de natuur kan alleen maar door een intelligente schepper zijn gecreëerd. Deze man legt het even uit.

De chemicaliën die de reactie veroorzaken zijn zo gevoelig, aldus de intelligent design-aanhangers, dat zelfs een kleine verstoring in de chemische balans in het lichaam van de kever catastrofale gevolgen zou hebben. De kever zou waarschijnlijk ontploffen, of van binnenuit oplossen door het zuurmengsel tot er slechts een stinkend, rokend plasje over zou blijven.

Om de bombardeerkever tot chemische Rambo te maken, heeft het beestje bovendien niet alleen die klieren nodig, maar ook het ontploffingskamertje in zijn achterlijf en de enzymen daarin. Als een van die dingen er niet was geweest, had het hele verdedigingsmechanisme niet gewerkt, en was deze zespotige krachtpatser compleet weerloos geweest.

Voorstanders van intelligent design noemen dit principe 'onherleidbare complexiteit'. Het idee is dat bepaalde systemen alle aanwezige onderdelen nodig hebben om te kunnen functioneren. Als één deel niet werkt, werkt het hele systeem niet. En dat kan evolutionair gezien niet, want de evolutie werkt met hele geleidelijke verandering door natuurlijke selectie. Het verdedigingsmechanisme van de bombardeerkever zou met dit mechanisme nooit kunnen zijn ontstaan.

Alleen is het echt wel mogelijk. Hydrochinon en waterstofperoxide, de belangrijkste stoffen in de reactie, reageren pas met elkaar als je een katalysator toevoegt. Zonder die katalysator gebeurt er precies niks, dus de niet met zwaar geschut bewapende voorouders van de bombardeerkever kunnen wel degelijk die stof in hun lijf hebben gehad zonder dat er iets gebeurde.

Daar komt bij dat hydrochinon een stof is die in de meeste insecten en ongewervelden voorkomt. De stof is belangrijk voor de aanmaak van cellen in een exoskelet en heeft een hele nare smaak. Hoe meer van dat spul er in het lichaam van een insect zit, hoe viezer een roofdier het vindt en hoe groter de overlevingskans.

Zo zou het dus prima kunnen dat de bombardeerkever als een Badr Hari onder de insecten steeds taaier en minder aantrekkelijk voor roofdieren is geworden, tot hij op een gegeven moment een zuuraanval ontwikkelde om zich tegen roofdieren te verdedigen.

Helaas is dit niet iets dat je volledig hard kunt maken. De precieze werking van het verdedigingsmechanisme is pas twee jaar bekend, wat maar aangeeft hoe onbekend dit verschijnsel nog voor ons is. Je kunt het intelligent-designargument ook niet volledig ontkrachten. Er is gewoon geen bewijs te vinden dat de ene theorie bevestigt en de andere compleet onderuit haalt.

Toch ga ik zelf voor het evolutionaire perspectief. De belangrijkste reden daarvoor is dat die verklaring een stuk minder veronderstellingen doet. Dat andere insectensoorten dan de bombardeerkever bijvoorbeeld hydrochinon in hun systeem hebben, is een feit. Dat die stof en waterstofperoxide pas met een katalysator met elkaar reageren, is ook een feit. De aanname is vervolgens dat dit tot de evolutie van bombardeerkevers geleid heeft. Het bewijs daarvoor is indirect, maar is er wel.

Daartegenover heb je het intelligent design. Dat er een schepper is die het leven op aarde heeft ontworpen, is nooit onomstotelijk bewezen en onmogelijk aan te tonen. Daarnaast zou je moeten geloven dat het verdedigingsmechanisme kant en klaar ontworpen is. Het systeem zou immers alleen nut hebben als alle onderdelen samenwerken. Maar er is bewijs dat aantoont dat tenminste een van de stoffen die na de reactie het zuur vormen ook zonder die reactie nuttig is voor het insect. Naast dat het kant en klare ontwerp dus een aanname is, is die ook nog eens weerlegbaar.

Ik ben dus supporter van team Darwin. Maar ook als je het niet met me eens bent over de vermoedelijke oorsprong van de bombardeerkever is er een ding waar we het waarschijnlijk wel over eens kunnen worden: die beestjes zijn ongelooflijk bruut.