Wat als er een atoombom op Amsterdam valt?

Dit artikel verscheen in april 2017 op Motherboard.

Het zijn geen vrolijke weken voor de wereldvrede. In één week tijd hebben alle grote spelers op het nucleaire wereldtoneel, waaronder Kim Jong-Un, zich gemengd in een gevaarlijk wedstrijdje verplassen.

Al vijf keer eerder kwam het bijna tot een atoomoorlog. Daarom wordt sinds 1947 op de "Doomsday Clock" bijgehouden hoe groot de dreiging voor een totale nucleaire apocalyps is. Begin dit jaar is de dreiging verzet naar twee en een halve minuut voor middernacht – de hoogste stand in zestig jaar.

Ter viering van de 105e verjaardag van de oprichter van Noord-Korea, Kim Il Sung, simuleerde zijn kleinzoon Kim Jong-Un in april een nucleaire aanval op een willekeurige Amerikaanse stad. Waarop Mike Pence, vicepresident van de VS, bezweerde dat elke nucleaire actie vanuit Noord-Korea hard bestraft zal worden. Bijna poëtisch spreekt hij: "een soldaat draagt zijn zwaard niet tevergeefs." Donderdag mengde ook Poetin zich in deze wedstrijd en laat zijn kernbommenwerpers tot op 50 kilometer van de Amerikaanse kust vliegen.

In het Brabantse Volkel liggen weliswaar 22 kernbommen te verstoffen, maar daar hebben we het liever niet over. Toch moeten ook wij waakzaam zijn. Militaire experts beweren sinds september dat de raketten van Jong-Un ook Europa kunnen bereiken. Daarom, voor het geval dat de apocalyps onverhoopt toch aanbreekt: wat te doen als er een kernbom valt?

Om je nucleaire stappenplan erbij te pakken, moet je natuurlijk wel eerst zeker weten dat je te maken hebt met een kernbom. En niet, bijvoorbeeld, een 'gewone' bom of een aardbeving. Hoe weet je dat zeker?

Als je niet op tijd dekking zoekt is het eerste dat je ziet een intens, wit licht. Knijp je ogen dicht anders ben je blind, als je niet al dood bent. Dichtbij de ontploffing ontstaat een vuurbal, de lucht en aarde trillen sterk. Heb je brandwonden? Ook dat is een kenmerk van een kernbom. Verder is de paddestoelvormige rookwolk een bekend kenmerk – hoewel er ook chemische wapens zijn die zo'n wolk achterlaten. Wat je nu moet doen en hoe groot de effecten zijn, hangt van drie factoren af: afstand tot de ontploffing, bescherming tegen radioactieve neerslag, en tijd.

De eerste klap
De eerste factor is je locatie. Laten in dit voorbeeld uitgaan van de kernbom die Noord-Korea in september 2016 testte. In deze enigszins lugubere simulatie kun je geheel schadeloos uitproberen wat er gebeurt als je die op de Amsterdamse Dam gooit. Bij 'ideale omstandigheden' zouden er ruim 52.000 doden vallen.

Bevind je je op 300 meter van de inslag, ergens tussen de Herengracht en de Oudezijds Voorburgwal, dan houdt het na de lichtflits op. Dan ben je namelijk in een keer dood door een vuurbal die dit hele gebied verzwelgt. Overlevingskansen: nul.

Ben je iets verderop, tot op 1,5 km van de ontploffing, dan kan het zijn dat je ogen toch weer opengaan. Maar die kans is wel klein. In het gebied tussen Eye, Carré en de Marktkantine storten veel gebouwen in. Zonder medische hulp sterft alsnog 50 tot 90 procent, meteen of binnen een paar weken.

In de buitenste cirkel, tot op 2 km afstand, kun je de eerste ontploffing zeker overleven. Je hebt in dat geval wel derdegraads brandwonden. Gelukkig voel je hier niks van, omdat je zenuwuiteinden verwoest zijn. Mijn eigen huis in Amsterdam-West zou vermoedelijk wel blijven staan, maar ik zit dan wel met brandwonden.

Overigens is Jong-Un in de nucleaire arena (nog) maar een kleine speler. De grootste atoombommen zijn steevast in het bezit van Rusland en de VS. De Russische krachtpatser 'Tsar Bomba' zou bij dezelfde omstandigheden maar liefst 2 miljoen doden maken, waarbij iedereen in een gebied van Den Helder tot Den Bosch er brandwonden aan overhoudt.

Daarna: zoek dekking
Als je de eerste klap hebt overleefd, dreigt het volgende gevaar: fall-out, ofwel radioactieve neerslag. Na de kernexplosie regent er dagenlang radioactief stof neer op het gebied rondom de inslag en dat wordt ook nog verder verspreid door de wind. Dit spul heeft allerlei nare effecten, van acute sterfte tot kanker en genetische mutaties op langere termijn. Dankzij de typisch Nederlandse zuidwestenwind kan zulk stof bij deze bescheiden atoombom tot in Volendam neerdwarrelen.

Vermijden dus, dat stof. Hoe? Nu komt het aan op factor twee: bescherming. Vlucht niet, maar zoek dekking. En niet zomaar dekking: je schuilplek moet van zo stevig mogelijk materiaal zijn, zoals steen of beton, met zo min mogelijk ramen, en liefst met een kelder.

Mocht je niet direct een bunker achter de hand hebben, dan laat dit rapport van de Amerikaanse overheid uit 2010 zien welke plekken het meeste bescherming geven. Je zit het veiligst in kelders van grote gebouwen. Is er geen kelder, ga dan middenin het gebouw zitten.

Afbeelding: Lifehacker

Na de inslag is het zaak om jezelf zo snel mogelijk schoon te maken: doe je kleding uit, stop het in een plastic tas en douche met zoveel mogelijk zeep. Snuit je neus en veeg je oogleden en wimpers schoon. Bijzonder detail van deze Amerikaanse overheidswebsite: gebruik dit keer beter geen conditioner. Daardoor plakt de radioactieve stof aan je haar. Toch handig om te weten.

And now we wait
Het stof is levensgevaarlijk, maar het effect neemt ook snel af. Nu wordt factor drie belangrijk: tijd. Na 24 uur is 80% van het stof neergedaald. Blijf dus minstens 24 uur binnen, maar hoe langer hoe beter. Echt dichtbij de ontploffing moet je mogelijk zelfs een maand binnen blijven. Helaas is straling niet te zien, horen of ruiken, dus vertrouw op de klok.

Krijg je honger of dorst? Drink alleen water uit dichte flessen en voorverpakt voedsel. Vermijd alles dat de buitenlucht heeft aangeraakt. Wacht binnen tot je gered wordt.

Nu is de vraag hoe je je leven weer gaat opbouwen. De stad is grotendeels verwoest en radioactief stof zal nog weken tot maanden blijven neerdwarrelen. Overheidsdiensten zullen officiële informatie verspreiden via tv en radio, maar in het zwaarst getroffen gebied is de stroom hoogstwaarschijnlijk uitgevallen. Blijf in elk geval weg bij het voormalige stadscentrum, daar is de straling het grootst.

Autoriteiten zullen de binnenstad proberen 'schoon' te maken. Het leger heeft een speciale eenheid voor de omgang met onder andere kernwapens. Maar niet alleen de fysieke; ook de economische en psychologische impact is natuurlijk enorm dankzij het verlies van duizenden levens, banen en bedrijven. Hoe snel het Amsterdamse leven weer is opgebouwd, is niet te voorspellen. Dat hangt af van financiële en politieke vragen. Wat we wel weten, beste Kim, Donald en Vladimir: dit willen we liever niet.