Baardologie: deze onderzoeker onderzoekt de geschiedenis van de baard

Waarom zijn baarden soms hip en soms niet? Raken mannen gewoon verveeld, of zijn het innovaties in gezondheidszorg en technologie die invloed hebben op gezichtsbeharing?

Alun Withey, een medisch geschiedkundige en onderzoeker aan de University of Exeter, gaat deze en meer vragen beantwoorden in zijn driejarige onderzoek naar onze relatie met gezichtsbeharing. Het project wordt ondersteund door de wereldwijde medische non-profit Wellcome Trust.

Vanaf september 2015 zal Withey zijn onderzoek focussen op de periode tussen 1700 en 1918, waarin hij de evolutie van Britse baarden in een medisch en technologisch framework zal plaatsen. Hij wil kijken naar een breed scala aan bronnen, waaronder afbeeldingen van baarden, medische dossiers en vermeldingen van baarden in advertenties, dagboeken en brieven.

"Baarden zijn nauw verbonden met hoe mannen zich over zichzelf voelen," vertelt Withey me aan de telefoon. Tot de 16e eeuw, was het een uitwendig en zichtbaar symbool van mannelijkheid en vruchtbaarheid. Aan de baard van iemand anders trekken werd in die tijd gezien als een vreselijke belediging van diens mannelijkheid. Maar vanaf de 17e eeuw verloren baarden al hun aantrekkingskracht in Engeland.

"De 18e eeuw was de tijd van de Verlichting, en die ging vooral over netheid en elegantie – over jezelf openen voor de wereld om deze te begrijpen. Als je je baard afschoor, opende je het gezicht," vertelt Withey. "Het nieuwe ideaal voor het uiterlijk van een man was gladgeschoren."

Withey legt uit dat in de 18e eeuw gezichtsbeharing ook gelinkt werd aan de oude ideeën over het lichaam, waarin de vier lichaamssappen (bloed, slijm, gele gal en zwarte gal) centraal stonden. Baarden werden gezien als dingen die verwijderd of ingekort moesten worden – net als nagels.

"Als je een baard afscheert, verwijder je een afvalproduct," zegt Withey. "De baard werd later ook gezien als indicator van gezondheid. Als je een zwakke pluizige baard had, werd je gezien als een ziekelijk persoon."

Naast de gezondheidsideeën rondom gezichtsbeharing, speelde ook de ontwikkeling van technologie een sleutelrol in het bijhouden of verwijderen van baarden, aldus Withey.

"Rond 1750 kwamen nieuwe, scherpe, stalen scheermessen op de markt, waardoor mannen zich gingen scheren," zegt Withey. "Er is dus een vraag die gesteld moet worden: zorgden de nieuwe scheermessen ervoor dat mannen zich gingen scheren, of wilden mannen zich altijd al scheren en waren die nieuwe scheermessen daar het resultaat van?"

Hoewel gezichtsbeharing rond 1700 uit de mode raakte, duurde het niet lang voordat de baard een enorme comeback maakte. Tijdens het Victoriaans tijdperk zetten Britse ontdekkingsreizigers die met ruige baardenterugkeerden van expedities, een nieuwe trend. Deze werd ook wel de "beard movement" genoemd.

"De Victorianen deden de ontdekkingsreizigers na, die vaak het wild introkken. Ze wilden er ruig en mannelijk uitzien," vertelt Withey. "Ze dachten dat baarden ook beschermden tegen ziektekiemen, omdat de baarden alle viezigheid opvingen voordat het de mond in kon."

In het verleden werd gezichtsbeharing gekoppeld aan diepe medische, technologische en sociaal-culturele trends gekoppeld. Withey merkt op dat mannen tegenwoordig nonchalanter zijn geworden met hun baarden.

"Het is interessant om te zien dat baardtrends die vroeger tientallen jaren duurden, de afgelopen eeuw, en vooral de afgelopen 40 of 50 jaar, maar een paar jaar duren," zei hij. Withey wijt deze verschillen in baardtrends aan globalisatie en een mix van reclame en beelden waar mensen aan blootgesteld worden. "Alles verandert veel sneller dan honderd jaar geleden."

Withey geeft toe dat zijn onderwerpskeuze ietwat excentrisch is, en vertelt dat mensen vaak moeten lachen als hij het vertelt. Maar hij wijst er ook al snel op dat academisch onderzoek naar gezichtshaar een serieuze aangelegenheid is die veel over de maatschappij kan zeggen.

"Als je kijkt naar baarden gezichtshaar in het verleden, zien we pas hoe nauw ze gelinkt zijn aan het lichaam en gezondheid," zegt Withey. "Dit project is geen grap – hoewel er misschien wel grappige dingen inzitten – maar iets dat ons een hoop vertelt over het lichaam, mannelijkheid en hoe het gedrag van mensen veranderd over de tijd."