Grimmige foto's van de Filippijnse drugsoorlog

Sinds president Rodrigo Duterte aan de macht is op de Filippijnen, en ten strijde trekt tegen drugscriminaliteit, legden al zesduizend mensen het loodje. Een van zijn campagnebeloftes was om honderdduizend drugscriminelen te vermoorden, en zoveel lijken in de Baai van Manilla te dumpen dat de "vissen er dik van worden". Na zijn verkiezingsoverwinning in juni 2016 is Duterte bezig om die belofte te verwezenlijken.

De bekroonde lokale fotojournalist Jes Aznar is al vijf maanden non-stop aan het werk om de moordpartijen vast te leggen. Overdag slaapt hij, 's nachts gaat hij met zijn camera op pad. Zijn foto's verschenen onder meer in The New York Times, Der Spiegel en op Getty. Ik sprak Aznar over de huidige situatie in de Filippijnen, het idee achter de moorden en de verantwoordelijkheid van fotojournalisten.

VICE: Hoi Jes. Hoe ga je te werk als je dit bloedbad vastlegt?
Jes Aznar: Meestal zitten we met z'n allen te wachten in de perskamer van het politiebureau van Manilla, een van de grootste politiedistricten van de regio. Iedereen is daar: lokale journalisten, buitenlandse journalisten, fotografen. We mogen niet samen met de politie op pad, journalisten mogen politieagenten niet volgen tijdens operaties. Ze zeggen dat dat een veiligheidskwestie is, dat ze dan rekening met ons moeten houden en ons moeten beschermen, dat soort dingen. We mogen alleen het resultaat van politieoptredens vastleggen: als er doden zijn na de vuurgevechten.

De lijkschouwers zijn het behulpzaamst. Bij drugsgerelateerde incidenten moeten zij de lichamen bergen. Als er ergens een dode ligt en zij ernaartoe moeten dan sturen ze ons een berichtje.

Je hebt veel families en geliefden van slachtoffers geïnterviewd. Kun je iets vertellen over de mensen die je ontmoet hebt?
Familieleden van overledenen zijn natuurlijk bedroefd na een dodelijke schietpartij. Dan hebben ze geen behoefte om met pers te praten. We houden dan afstand, vragen hun naam en of we later nog eens terug kunnen komen. We respecteren hun privacy.

Het is moeilijk om een ontmoeting uit te kiezen die me het meest geraakt heeft, want al deze zaken… het raakt je iedere nacht. Sinds juli 2016 gaan we gemiddeld langs tien moorden per nacht, dus je kunt uitrekenen hoeveel doden er al zijn gevallen.

Executies zonder enige vorm van proces raken mij het meest. Vaak vinden we deze slachtoffers midden op straat, verpakt in ducktape en zonder ID. Hun gezicht is omwikkeld met tape, hun handen aan elkaar gebonden. Zoiets raakt me enorm, want het gaat om een mens, maar iemand is als een dier afgeslacht en gedumpt. Het maakt me verdrietig. Niemand wil zo aan zijn eind komen.

Hoeveel dodelijke slachtoffers heb je gezien in de afgelopen vijf maanden?
Geen idee, waarschijnlijk tientallen.

Kort geleden kondigde Duterte aan dat de drugsoorlog eventjes gepauzeerd wordt. Gaat dat echt gebeuren denk je?
Ja, dat zei hij. Maar woorden zijn nog geen daden. De 'drugsoorlog' is nog steeds gaande, maar de politie heeft z'n taalgebruik veranderd. Een paar nachten terug zijn er een aantal mensen vermoord. De politie zei dat het niet drugsgerelateerd was, maar dat het om autodiefstal en andere misdaden ging.

Hoe worden de meeste moorden gepleegd? Door anonieme mannen op motors?
Er zijn verschillende manieren waarop het gebeurt. Een ervan is inderdaad door anonieme mannen op motors. Ze rijden met z'n tweeën vlak achter elkaar, stoppen en vermoorden de persoon in kwestie van dichtbij, midden op straat. Vaak zeggen mensen dat ze de dagen daarvoor al onbekenden door het gebied hebben zien rondrijden, wellicht om iemand te observeren, zijn dagritme te leren, dat soort dingen. Een andere methode is dat er tientallen mannen met bivakmutsen een buurt binnenkomen, een huis binnenstormen en iedereen afmaken.

Afgelopen jaar, voor Duterte aankondigde dat hij zijn operaties tijdelijk wilde opschorten, voerde de politie dit soort operaties uit. Ze gingen een buurt in, zeiden dat er drugsgebruikers of -dealers in een van de huizen waren, en dat ze die gingen arresteren. Dat dezen ze dan, en een paar uur later kregen we een telefoontje dat er doden waren. De politie zei dan dat er een ontsnappingspoging was geweest, of dat iemand hun wapen wilde afpakken. Meestal is dat wat ze zeggen. Er zijn honderden gevallen waarin de verdachte – met handboeien om – zogenaamd probeerde om een wapen te pakken of te ontsnappen.

Een andere methode was dat iemand dagen lang verdween. Niemand wist waar hij was, of wie hem ontvoerd had. Na een paar dagen werd iemand dan gevonden, dood op straat.

Oké, dus iemand verdwijnt uit het niets, niemand weet wat er gebeurd is, en dan wordt iemand een paar dagen later dood teruggevonden.
Ja, en ergens in een donker steegje met een stuk karton op hun lichaam geplakt waarop teksten staan als "Ik ben een dealer" of "Ik ben een drugsverslaafde". Eigenlijk kun je op de Filippijnen iemand die je haat gewoon ontvoeren, vermoorden en een stuk karton op hem plakken waarop staat dat hij een dealer is, en niemand kijkt ernaar om.

Afgelopen week werd erover gesproken dat het leger (de AFP) de strijd tegen drugs gaat overnemen van de politie. Wat betekent dat?
De AFP is een militaire organisatie, en de PNP (Filippijnse Nationale Politie) een civiele. De politie heeft de taak om rust en vrede te regelen in de gemeenschap. Net als overal ter wereld kun je ook op de Filippijnen het leger niet een civiele taak geven. Hier op de Filippijnen kennen we een hoop militaire wreedheden – sinds de tijd van Marcos, sinds de noodtoestand en het militaire bewind, daarna de tijd van Cory Aquino en de presidenten daarna. Het leger staat bekend om het schenden van mensenrechten, waar ze ook zijn en wat ze ook aan het doen zijn. Dus we weten wat we kunnen verwachten nu Duterte heeft gezegd dat het leger gaat meehelpen in de oorlog tegen drugs.

Denk je dat de militaire bemoeienis de aanpak significant verandert? Hoe zou dat er uitzien in Manilla?
Nou, het leger is al aanwezig in de provincies en in verafgelegen gebieden. Zoals ik het zie geeft dit het regime meer bereik. De oorlog tegen drugs kan nu ook in verafgelegen dorpjes in de bergen worden gevoerd, op het platteland, op boerderijen, dat soort plekken. Het moorden zal niet beperkt blijven tot de stedelijke gebieden. Maar dat is slechts mijn persoonlijke mening.

Dutertes populariteit is nog steeds gigantisch hoog in de Filippijnen. Waarom is dat?
Ik ben niet verrast. Mensen waren het zat. Ze hadden genoeg van hoe het vorige kabinet het land regeerde. De arme mensen werden alleen maar armer, en de rijke mensen hadden alle touwtjes in handen. Nu is er iemand die niet uit een traditionele politieke familie komt. Hij geeft mensen hoop.

Denk je dat hij dat gaat waarmaken? Wat is de stemming onder de bevolking sinds hij aan de macht is?
Sommige mensen in zijn kabinet doen hun werk echt goed. Ze zetten programma's voor de armen op, voor het hele volk. Het ministerie van milieu sluit grote mijnbedrijven die het milieu aan het vernietigen zijn, dat soort dingen. Het is moeilijk om de hele overheid te veroordelen over een onderdeel.

En hoe is het voor journalisten op de Filippijnen?
Om te beginnen is dit een van de gevaarlijkste plekken ter wereld voor journalisten. Wereldwijd denk ik dat we op de tweede plek staan, na Syrië. Er worden iedere week gemiddeld twee journalisten vermoord. Maar over journalisten die doodgaan terwijl ze de strijd tegen drugs vastleggen hoor je weinig.

Het is interessant om naar social media te kijken. Je ziet hoe journalisten gedemoniseerd en ondermijnd worden. Als een krant een stuk publiceert dat kritiek levert op Duterte en zijn beleid, zeggen sommige mensen automatisch: "Dat is niet waar, je verspreidt geruchten, je wordt betaald door de oppositie." Dat soort dingen. Mensen demoniseren heel snel, zelfs journalisten van The New York Times. Mensen zeggen dat The New York Times betaalt wordt door de oppositie. The New York Times, Der Spiegel , Al Jazeera, CNN, BBC, men beweert dat ze allemaal corrupt zijn. Dat is echt gestoord, en ronduit gevaarlijk. De persvrijheid en de veiligheid van journalisten worden ondermijnd.

Sinds ik begon met het vastleggen van Dutertes beleid heb ik online haatberichten en bedreigingen ontvangen. De fotoserie die ik deed was voor Open Society, ik geloof dat dat vorig jaar was. De foto's verschenen alleen op Instagram. We verwachtten niet dat er zoveel haatberichten binnen zouden komen. Daarna deed ik een aantal series voor The New York Times, en maakten we video's, bijvoorbeeld een video van een getuige die lid was geweest van de Davao Death Squad, naar verluid opgericht door Duterte, lang geleden in Davao. Dat is waar het compleet mis ging. Duizenden woedende mensen.

De afgelopen weken heb ik geprobeerd om rustiger aan te doen. Ik ben het grootste deel van januari gestopt met fotograferen. Ik was gewoon te moe, het was zwaar voor me, iedere nacht zoveel dode lichamen en huilende families zien. Ik moest een pauze nemen en mezelf herpakken, een adempauze van alle bloederige dingen die je iedere nacht ziet.

Waar hoop je op voor de toekomst? Ben je hoopvol?
We hebben allemaal bepaalde verwachtingen. Iedereen houdt ergens aan vast. Maar wat kun je als journalist nou echt doen? Het enige wat je kan doen is waakzaam zijn, vastleggen wat er gebeurt en het de mensen laten zien, dat is ons werk. Wat dat oplevert weet ik niet. We doen gewoon ons werk.