"Politici moeten stoppen met luisteren naar datalobbyisten"

Het is geen nieuws dat Facebook en Google veel van je weten, maar Cracked Labs, een Oostenrijkse non-profit organisatie, publiceerde afgelopen donderdag een onderzoek: "Corporate Surveillance in Everyday Life: How Companies Collect, Combine, Analyze, Trade, and Use Personal Data on Billions."

Eerdere onderzoeken waren vaak gericht op één sector, een land of één bedrijf. Dit onderzoek is alomvattend. Het laat zien hoe groot de datahandel werkelijk is. Duizenden bedrijven houden de levens bij van miljarden mensen – ze analyseren en beïnvloeden gedrag en ze verkopen persoonlijke informatie. En er is geen enkele controle. Toen ik de oprichter van Cracked Labs, Wolfie Christl, sprak, was hij bekaf. "Ik heb maanden honderden websites en andere documenten van online reclamebedrijven gelezen. Het was superuitputtend, en ik ben helemaal ziek van al die marketingvoorwaarden en de eufemistische taal die ze gebruiken, haha." Hij beschrijft een wereld waar "personen voortdurend worden onderzocht en geëvalueerd, gecategoriseerd en gegroepeerd, beoordeeld en gerangschikt, genummerd en gekwantificeerd, opgenomen of uitgesloten, en als gevolg daarvan anders behandeld."

Wat heeft je het meest verrast?
Ik ben verbaasd dat er al zoveel werkelijkheid is geworden. Ik bedoel: in het geheim ultrasone geluidssignalen in tv-programma's sturen en vervolgens deze signalen in het geheim vastleggen met smartphone apps om te kijken of ze reclames hebben gezien, what the hell? (hij heeft het over Silverpush, een targeted ad-company in San Francisco, red.)

Alles wat technisch mogelijk is, wordt gedaan zonder enige vorm van ethische en maatschappelijke rem. Ik schrik ervan dat veel bedrijfsleiders en technici op zo'n onverantwoordelijke manier optreden. Ik ben ook geschokt over hoe databedrijven communiceren. Ze informeren mensen onvolledig, onjuist of helemaal niet over hun praktijken. Ze gebruiken dubbelzinnige, misleidende en vervelende taal in gebruikersinterfaces en contracten als de gebruiksvoorwaarden.

Mag dit?
Ik ben geen juridisch expert, maar ik geloof dat veel van de activiteiten van de wereldwijde gegevensbedrijven in Europa illegaal zijn of in ieder geval heel dicht tegen de grens zitten.

Waarom is dit slecht?
Terwijl we als mensen steeds transparanter worden, krijgen bedrijven steeds meer macht over gegevens en die macht misbruiken ze om daar geld aan te verdienen. Terwijl deze praktijken kunnen leiden tot discriminatie en uitsluiting. Deze techniek schept nieuwe manieren om gedrag systematisch te beïnvloeden, van marketing tot politieke communicatie.

Bij dit antwoord vermoed ik dat niet veel mensen het belang en het risico direct voelen. Er is al te veel over gezegd. Te veel over geschreven. Maar het rapport staat zo vol met voorbeelden van allerergste vormen van surveillance door bedrijven dat ik ze hier toch ga noemen.

Ik heb het dan niet eens over Facebook die uit likes kan afleiden welke reclame jij interessant vindt; of je religieus bent; of je homo bent of hetero, en of je drinkt of drugs gebruikt. Het rapport noemt duizenden voorbeelden van bedrijven die weten of hoe jij je voelt; of je bijvoorbeeld emotioneel stabiel bent of tevreden in het leven.

Microsoft verzamelt bijvoorbeeld alle informatie over je typgedrag waarmee ze volgens het rapport kunnen zien hoe jij je voelt, of je zelfverzekerd bent of niet en zelfs of je moe bent. Er wordt nu nog niets met die data gedaan, maar dit zal in de toekomst zonder twijfel gebruikt worden om jou nog meer spullen te verkopen.

Het Afrikaanse kredietbedrijf Branch kijkt naar de grammatica in je berichten, je vrienden en hoe je een website bekijkt om te bepalen of jij een lening krijgt. Iemand die goed zijn contacten met voor- en achternaam organiseert, schijnt bijvoorbeeld vaker geld terug te betalen. Zestfinance meet hoe je online formulieren invult en naar hoe je je muis beweegt om je kredietwaardigheid vast te stellen. Het Ierse bedrijf Trustevdat zich inzet voor fraudepreventie, kijkt zelfs naar gegevens over je ijskast om te bepalen of je een fraudeur bent.

Deze zogenaamd voorspellende waarde van data wordt overal opgedrongen, maar al deze methodes zijn wetenschappelijk niet bewezen. Klopt het wel wat deze bedrijven beweren te weten. Want hoe weet je nou of iemand kredietwaardig is als 'ie zO SCHrijfT of een smiley te veel typt? Wat voor invloed heeft de aubergine-emoji op je kredietwaardigheid? We weten het niet, omdat er geen transparantie is, maar bedrijven lopen alvast op de zaken vooruit omdat ze geld kunnen verdienen met schijnzekerheden over potentiële klanten.

Ondertussen neemt de datarace groteske vormen aan. Steeds meer bedrijven denken mee te moeten doen aan de absolute profilering van hun klanten, omdat ze anders de concurrentiestrijd verliezen van giganten als Amazon. Daarbij spelen datahandelaren als ACXIOM (met gegevens over bijna een miljard mensen) een grote rol.

In de

VS kopen verzekeraars

data over diabetes, kanker, hoge bloeddruk en depressie om te voorspellen hoe lucratief een klant is.

Winkels

zetten gezichtsherkenningstechnologie in om "foute gezichten" te weren, terwijl de technologie 15 procent van de tijd naast zit, vooral bij zwarte mensen.

Airlines

laten mensen die vaak moeten vliegen veel meer betalen omdat ze geen keus hebben. En zo gaat het maar door.

Overal waar data wordt ingezet, vergroot de ongelijkheid. En deze ontwikkeling lijkt voorlopig niet te stoppen.

Wat zijn denk jij de belangrijkste trends?
In de afgelopen jaren zijn databedrijven begonnen met het combineren en koppelen van gegevens van het web en de smartphones met de klantgegevens en offline informatie die ze al decennia verzamelen. Bedrijven in alle industrieën kunnen nu real-time interacties met individuen vastleggen en meten, ook op websites, platforms en apparaten die ze zelf niet beheersen.

De surveillancemachine die is ontwikkeld voor online reclame, breidt zich snel uit naar andere gebieden, om je een andere prijs te geven voor een product, naar het kijken of je een lening of verzekering krijgt of politieke communicatie. Elke klik op een website en elke swipe op een smartphone kan leiden tot een breed scala van verborgen systemen die gegevens uitwisselen met meerdere bedrijven en die onze keuzes direct beïnvloeden.

Wat zou je tegen beleidsmakers zeggen?
Zij moeten stoppen met luisteren naar lobbyisten en zelf de macht terug grijpen. Wat kunnen mensen doen die hun gegevens niet willen delen?
Natuurlijk kunnen we iets doen om onszelf in zekere mate te beschermen. We kunnen browser extensies gebruiken die tracking voorkomen, en we kunnen diensten gebruiken die niet gebaseerd zijn op het verkopen van onze gegevens, bijvoorbeeld zoekmachines zoals DuckDuckGo of StartPage in plaats van Google. Maar we zullen dit massale probleem niet op individueel niveau kunnen oplossen. We moeten samen optreden om een maatschappelijke verandering te krijgen.

Kunnen bedrijven nog wel overleven zonder al die kennis?
Ik denk dat veel bedrijven het gevoel hebben dat ze gewoon geen andere keuze hebben dan zich aan te passen aan de regels en normen die door de grote spelers in de digitale wereld zijn vastgesteld. Ik weet niet zeker of veel bedrijven werkelijk zullen profiteren van het verkopen van gegevens over hun klanten, lezers en kijkers - vaak aan concurrenten - op de lange termijn. Hoe kijk je naar de toekomst?
De bouwstenen zijn al op zijn plaats voor een maatschappij waar privacy een luxe voor de rijken is. Moeten we niet gewoon accepteren dat privacy dood is?
Ik denk dat we nieuwe verhalen nodig hebben om te praten over privacy, want mensen luisteren op het moment niet meer. Het oude verhaal is nog te erg alsof je naakt wordt gezien door een vreemde, is niet meer realistisch in een tijd dat letterlijk iedereen je naakt kan zien, terwijl het een feit is dat we zelf nooit zulke gedetailleerde real-time informatie zouden geven aan mensen die we niet kennen

Voor wat betreft de wet: in Amerika en in Europa gebeurt er te weinig. De nieuwe Europese privacywet zou een game changer kunnen zijn als hij in 2018 van kracht wordt. In de VS is het belangrijk dat beleidsmakers stoppen met luisteren naar lobbyisten en zelf de macht terug grijpen en strengere regels maken.