Foto's van de ruïnes van de ooit zo betaalbare stad

Mark Minkjan is hoofdredacteur van Failed Architecture en schrijft voor The Creators Project over het falen en slagen van moderne architectuur.

Het gaat enorm goed met veel steden in West-Europa. Anders dan een paar decennia geleden wil iedereen nu weer in de stad wonen, de creative professional uithangen en genieten van alle geneugten van het stedelijke leven. En nu we allemaal stedentrips maken, gaat die bevolkingsgroei ook nog eens gepaard met een flinke golf toerisme, die de stad nóg winstgevender en drukker maakt.

Maar precies dit economische succes zorgt er ook voor dat er veel druk op de stad ontstaat. En dan gaat het nu even niet over de hordes toeristen of geluidsoverlast van terrasjes, maar om een fundamentele vraag: voor wie is wonen in de stad weggelegd? Die fijne stukjes stad, mogen daar alleen mensen wonen die de hoofdprijs kunnen betalen?

Het antwoord lijkt steeds vaker “ja” te zijn. Betaalbare woningen worden schaars. Gedeeltelijk is dat hoe de markt werkt: een hogere vraag betekent een hogere prijs. Maar voor een belangrijk deel is het ook een politieke keuze: het wordt geaccepteerd of gestimuleerd dat sociale huurwoningen op de vrije markt worden verhuurd als urban lofts en sexy studio's tegen een huurprijs die opeens het drievoudige is. Steden als Amsterdam en Londen worden steeds meer exclusieve plekken voor goedverdienende, hoogopgeleide en voornamelijk witte mensen. En wie niet in dat plaatje past moet maar op een minder fijne plek gaan wonen. Het recht van de sterkste. De diversiteit, die de stad juist zo boeiend en aantrekkelijk maakt, verdwijnt.

De nieuwe praktijk waarbij voorheen betaalbare huurwoningen voor de hoofdprijs worden verhuurd of verkocht vormt in deze context nog een subtiel soort verdringing, die niet meteen opvalt als je naar de architectuur van de stad kijkt. Maar het kan ook een stuk directer, agressiever en zichtbaarder, zoals de Engelse fotograaf Sam Kemp laat zien.

Kemp fotografeerde de sloop van The Ferrier Estate in Londen, een complex bestaande uit flats met sociale huurwoningen dat eind jaren ’60 werd gebouwd. Het moet nu plaatsmaken voor de nieuwe buurt Kidbrooke Village, die bestaat uit ‘stylish apartments’ en ‘urban homes’, met fijne exclusieve dingen als een sportschool, zwembad en bioscoop voor de nieuwe bewoners. Uiteraard is er een fantastische promotiefilm gemaakt voor het nieuwe project. De kleinste appartementen, met één slaapkamer, worden verkocht vanaf £327.500 (zo’n €467.000). Maar je kunt er ook iets leuks kopen voor £765.000 (bijna 1,1 miljoen euro). Ten koste van al dit moois verdwijnen er 845 sociale huurwoningen. Daarvoor moeten mensen met een kleine portemonnee dus naar elders verkassen, waarschijnlijk nog verder van het centrum van Londen. Dat betekent vaak ook een grotere afstand (en dus slechtere toegang) tot goed onderwijs, werk, winkels en andere voorzieningen, tegen hogere reiskosten.

Kemp vertelt dat hij gefascineerd is door de ideeën achter naoorlogse wijken als The Ferrier Estate (vaak uit de jaren ’60 en ’70), die volgens hem “doorgaans veel meer visie bevatten dan de meeste bouwprojecten van tegenwoordig.” Hij vindt dat er toen nog een sociaal plan voor de stad bestond, waarin iedereen goed moest kunnen wonen, terwijl de stad van tegenwoordig vooral een verzameling vastgoedprojecten is waarmee geld kan worden verdiend.

Toch zegt Kemp ook dat “die modernistische droom van toen misschien meer beloofde dan het ooit kon waarmaken”. Omstandigheden veranderden: de welvaartsstaat werd afgebroken, er werd minder geïnvesteerd in onderhoud van de woonflats en mensen die het zich konden veroorloven wilden niet meer in dit soort omgevingen wonen. Alleen zij die geen keuze hadden kwamen er terecht en de estates werden hotspots van sociale problemen en criminaliteit. Maar dat is soms ook een stigma: het beeld dat veel buitenstaanders hebben zorgt voor een slecht imago, terwijl de bewoners van die plekken er niet eens zo slecht wonen.

Om de dramatische mislukking van dit soort stadswijken en de gentrificatie van de stad te benadrukken, koos de fotograaf ervoor om de sloop van Ferrier Estate ’s nachts vast te leggen. De bouwlampen en de rood uitgeslagen vervuilde lucht boven Londen laten de betonnen skeletten zien als een uitvergroting van het imago van The Ferrier: een verrotte en giftige stedelijke nachtmerrie. Daarnaast vormen de duistere foto’s voor Kemp ook een aanklacht tegen de onrealistische ‘blue-sky, sunny-style’ beelden, waarin onbetaalbare nieuwe architectuur meestal wordt gepresenteerd.