Een theorie over waarom complottheorieën viral gaan

Sinds de verbijsterende verdwijning van het vliegtuig van Malaysian Airlines heeft het internet talloze bizarre complottheoriën geproduceerd: Het vliegtuig testte geheimzinnige stealthtechnologie, is gekaapt door China, neergeschoten door Noord Korea, neergeschoten door Amerika, gestolen, terug in de tijd gereisd naar de jaren zeventig om de originele 777 te ontwerpen, opgestraald door buitenaardse wezens of verbergt zich in Pakistan "net als Bin Laden," om er een paar te noemen.

De verdwijning is het meest recente incident dat dit soort wilde speculatie op te roepen. Sinds het begin van het web en de explosie van sociale media kunnen ongefundeerde claims, nepnieuws en complotten zich als bosbranden verspreiden, tot de waarheid niet meer te onderscheiden is van de troep. Vorig jaar stelde een rapport van het World Economic Forum dat "massale digitale misinformatie" één van de grootste risico's voor de hedendaagse maatschappij is.

Een team onderzoekers van Northeastern University, besloot geleid door Walter Quattrociocchi om te onderzoeken hoe onjuiste informatie opgenomen wordt als waarheid. Hun theorie, vorige week gepubliceerd op arXiv, is dat het iets te maken heeft met mensen die 'alternatief' nieuws lezen, omdat ze de mainstream media niet vertrouwen.

Het team bestudeerde zo'n 2 miljoen Facebook-gebruikers om te zien hoe ze interacteerden met verschillende stukken content over de verkiezingen van 2013 in Italië - verhalen van traditionele nieuwssites, alternatieve publicaties en niche politieke sites. Daar stopten ze ook 2,788 stukken onware of satirische artikelen tussen om mee te vergelijken.

De onderzoekers kwamen erachter dat mensen meer met de nepposts interacteerden voor langere tijd, en dat een aantal van hun verzonnen nieuwsverhalen viral gingen.

Logisch genoeg waren het de mensen die liever alternatieve websites (gedefinieerd als "pagina's die controversiële informatie verspreiden, meestal zonder overtuigend bewijs en vaak tegenstrijdig met het officiële nieuws") lazen die eerder complottheorieën geloven. De theorie stelde dat deze radicale lezers A) minder goed zijn in het onderscheiden van nauwkeurige informatie en B) sowieso al sceptisch zijn over mainstream journalistiek en op zoek zijn naar een alternatieve kijk.

"Verassend genoeg, zijn het de consumenten van alternatief nieuws, de gebruikers die 'manipulatie' van de mainstream media proberen te ontwijken, die vatbaar zijn voor valse claims," schreven de onderzoekers. In heb geen idee waarom ze dat verassend vonden.

Natuurlijk zijn er ook andere factoren die meespelen bij het verspreiden van valse claims over het web. Als zo'n claim begint in een niche netwerk van gelijkgezinde mensen, zoals een forum of subreddit, is het waarschijnlijker dat mensen binnen die community het geloven, en er meer vertrouwen in hebben.

Bovendien is het natuurlijk dat mensen eerder verhalen delen die shockerend zijn of verontwaardiging opwekken, zoals meestal het geval met complottheorieën. Iemand moet het zaadje planten, en dan zijn er altijd wel gewillige sceptici die 'm willen wateren tot een 'officiële' site het nieuws overneemt. En dan is het alleen nog maar een kwestie van tijd.