Een korte geschiedenis van de goorste stank op aarde

Breaking Bad's Walter White maakte scheikunde weer cool – een soort scheikunde chic voor de normale mens. Het enige wat ik me altijd afvroeg als ik hem iets in zijn trailer zag bekokstoven was: hoe ruikt het daarbinnen?

Het leek of het stonk, maar het schijnt juist dat meth naar niks ruikt. Of naar een 'zelfreinigende oven'. Het ding met elementaire geuren is dat ze soms nergens naar ruiken, maar soms wel.

In 1960 deed een groep wetenschappers op het Esso Research Station in het Engelse Abingdon onderzoek naar de stof thioaceton, toen een fles met de stof opensprong. De lucht die daarbij vrijkwam, stonk zo erg dat zelfs collega's van de onderzoekers over hun nek gingen. In een ander gebouw. Tweehonderd meter verderop.

Je hebt stoffen die extreem zijn omdat ze de bijvoorbeeld de zuurste stof op aarde zijn. De normale pH-schaal gaat van 0 tot 14, en hoe lager de stof scoort, hoe zuurder die is. Fluorantimoonzuur gedraagt zich als een stof met een pH-waarde van -28 (zie deze video voor een uitleg van stoffen met een negatieve pH-waarde). Dat is 10 biljard (10 miljoen miljard) keer sterker dan puur zwavelzuur.

Thioaceton is extreem op een andere manier: het stinkt. En het stinkt niet zomaar, nee, het is de meest extreem stinkende stof op aarde. Denk aan de geur van een stinkdier, vermengd met een rioollucht, met een gigantische dosis rottende eieren, en dat mengsel duizend keer versterkt. Lastig voor te stellen?

De stank van thioaceton kan de wereld letterlijk stilleggen. In 1899 berichtten Duitse chemici dat toen 30 gram van het spul ontsnapte, omwonenden in een straal van 750 meter om het lab binnen een paar seconden over hun nek gingen en zelfs flauwvielen door de stank. Kort daarop besloten de hulpdiensten om dat gedeelte van de stad uit voorzorg te ontruimen.

Wat geeft het spul dan precies zijn stank? Dat weet niemand zeker. Thioaceton is zo extreem goor dat geen enkele wetenschapper zich eraan heeft willen wagen om de precieze reactie die de stank veroorzaakt te onderzoeken. Wel weten we dat de stof een thiol is, een samengestelde stof met een zwavelverbinding. Dit soort verbindingen zijn ook te vinden in de chemicaliën die in de beruchte spray van stinkdieren zit. Verder is er niet veel bekend over thioaceton.

Die zwavelverbindingen stinken dus ontzettend. In een post op Reddit zegt een redditor: "Het ergste aan zwavelverbindingen is dat de geur diep in je hersens doordringt en je het je nog weken nadat je het geroken hebt herinnert. De dampen trekken in je kleren, ook als er geen direct contact is geweest, en blijven nog dagen hangen, totdat je niet meer weet of je je de geur inbeeldt of dat de geur er ook echt is."

Thioaceton is dus zo'n beetje de zwaarste stof in dit arsenaal, maar doordat het zo extreem stinkt, is er niet veel over bekend. "Het enige dat we zeker weten is dat thioaceton niet graag als vrije stof bestaat," zegt chemicus Derek Lowe op sciencemag.org. "Het zit meestal in een cyclische trimeer, als de stof al te vinden is." Het gaat mis op het moment dat je de stof probeert vrij te krijgen. "Dat is het moment waarop mensen het raam uit duiken en in afvalemmers gaan kotsen, dus dan gaat de kwaliteit van de data ook achteruit." Het is immers lastig meten als je constant over je gier gaat boven de afvalbak.

Laat dat even tot je doordringen. De stof ruikt zo smerig dat een doorgewinterd chemicus (een beroepsgroep die aardig wat smerige stoffen voor de kiezen krijgt) pertinent weigert om met de stof te werken.

Het onderzoeken van de stof zou ook een ontzettend ondankbare taak zijn. Wetenschappers die de stof hebben geprobeerd te winnen waren volgens een collega slachtoffer van "vijandige blikken in een restaurant, en moesten de vernedering ondergaan van een serveerster die het gebied om hen heen onder sprayde met deodorant."

Als je in een vlaag van verstandsverbijstering toch besluit met de stof aan de slag te gaan, kun je maar beter extreme maatregelen nemen. Het wordt aangeraden om je apparatuur te ontsmetten met kaliumpermanganaat, een heftige stof die een sterk oxiderende werking heeft. Dat zou moeten helpen tegen de stank, maar de stof zelf is ontzettend schadelijk voor het milieu. Dat maakt de boel dus niet veel beter.

Thioaceton is een stof waarvan ik me afvraag wat je er in godsnaam aan hebt. Buiten misschien toepassingen in niet-dodelijke biologische oorlogsvoering. Dat de ME bij een charge op het Leidseplein geen honden en waterkanonnen inzet, maar gewoon een klein spuitbusje van dit spul tevoorschijn trekt. Als we de verhalen mogen geloven, slaat zelfs de meest geharde relschopper dan op de vlucht.