Activisten hebben twee foto’s samenvoegd en er één paspoort mee aangevraagd

Vorige maand liep een activist van het Duitse kunstcollectief Peng! binnen bij het gemeentehuis van Berlijn om een nieuw paspoort aan te vragen. “Ik heb waarschijnlijk de wet overtreden,” vertelt de vrouw aan Motherboard, “maar onze advocaten weten alleen niet welke wet.”

De vrouw vroeg een paspoort aan met een pasfoto met de kenmerken van twee verschillende personen. Met behulp van de speciale software van Peng! heeft het collectief twee gezichten samengevoegd in één foto. Billie Hoffman (een pseudoniem dat iedereen bij Peng! gebruikt) vertelt me hoe gemakkelijk dit hele proces was. “Ambtenaren hadden het geen enkele keer over fraude,” zegt ze.

De paspoortaanvraag van Hoffman werd goedgekeurd en nu heeft ze een officieel Duits paspoort met daarop de digitaal bewerkte foto. Het kiekje bestaat voor de helft uit haar eigen gezicht en voor de andere helft uit dat van van Federica Mogherini, een Italiaanse EU-politicus die de Hoge Vertegenwoordiger is op het gebied van buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid. “De software berekende simpelweg het gemiddelde waarop beide gezichten samenkomen,” zegt Hoffman. “Dat is alles.”

Het paspoort van Hoffman is onderdeel van het kunstwerk genaamd Mask ID. Met deze campagne moedigt het collectief gewone burgers aan om “overheidsdatabases te overspoelen met verkeerde informatie” en massasurveillance-programma’s te verstoren. Ironisch genoeg wordt het project gefinancierd door de Bundeskulturstiftung, het culturele fonds van de Duitse staat. Zo was een onderdeel van het project onlangs nog te zien in Hamburg. Midden in de stad stond een fotohokje waar iedereen zijn eigen foto kon uploaden om zo een bewerkte pasfoto te maken, in een poging om de overheidssurveillance te verwarren en gezichtsherkenningssoftware te omzeilen.

“Paspoorten dragen bij aan onderdrukking,” zegt een ander lid van het collectief dat liever niet bij naam wordt genoemd.

Op de website van Peng! wordt uitgelegd waarom het collectief zich zorgen maakt over de opslag van biometrische gegevens door de overheid: “Iedereen die een paspoort of identiteitskaart aanvraagt, verstrekt vingerafdrukken en gezichtsherkenningsgegevens die vervolgens worden opgenomen in overheidsdatabases. Elke database kan worden gehackt, en vingerafdrukken en irisscans zijn inmiddels al populaire handelsobjecten waar veel vraag naar is.”

Het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken vertelt aan Motherboard dat er geen paspoortfoto’s worden gebruikt om mensen mee in de gaten te houden.

“Het gebruik van paspoortfoto’s bij criminele activiteiten is ten strengste verboden. Als dit wel gebeurt, hebben autoriteiten het recht om deze individuele pasfoto’s verder te onderzoeken. Dit betekent niet dat de foto’s in paspoorten of identiteitskaarten worden gebruikt voor massasurveillance,” vertelt het ministerie.

De afgelopen jaren heeft het Duitse parlement geprobeerd om verschillende wetten door te voeren, waarmee de overheid mensen beter kan controleren. In 2012 probeerden ze een wet door te voeren die ze het recht zou geven om telecommunicatiegegevens beter te bewaren, wat telefoonproviders ertoe dwong om al hun klantgegevens op te slaan en beschikbaar te stellen aan misdaadpreventie-eenheden. De wet werd uiteindelijk niet ingevoerd, omdat een Duitse rechter oordeelde dat deze in strijd was met Europese wetgeving.

In datzelfde jaar keurde het Duitse parlement ook een wet goed die videosurveillance zou moeten verbeteren. Hierdoor werd het makkelijker om bewakingscamera’s in stadion, winkels en op stations op te hangen. “De autoriteiten bouwen hiermee aan totalitaire onderwerping op een compleet nieuw niveau,” zegt Hoffman. “De president van de Duitse geheime dienst bleek onlangs nog de alt right te hebben geadviseerd – het is zo’n type als Nigel Farage [de leider van de UK Independence Party die de Brexit op gang hielp]. Dus zijn al deze surveillance-instrumenten eigenlijk al in de verkeerde handen gevallen.”

Het collectief zegt dat het zich zorgen maakt over hoe wetten in de toekomst verder zullen worden aangepast. Ook al gebruikt de Duitse overheid momenteel geen biometrische gegevens voor massasurveillance, toch bestaat er een kans dat dit op een dag wel gaat gebeuren.

Dit is overigens niet de eerste keer dat activisten morphing-software hebben gebruikt om twee verschillende mensen onder dezelfde identiteit te laten leven. In 2010 hebben twaalf leden van de Tsjechische kunstenaarscollectief Ztohoven op dezelfde manier hun identiteitskaartfoto’s samengevoegd, waardoor ze als elkaar door het leven konden gaan. Op de vraag hoe dit experiment verliep, legt woordvoerder Petr Žílka uit dat ze zich hiermee op onbekend juridisch terrein begaven. “De lokale rechtbank heeft de strafprocedure ongeldig verklaard en stelde voor om ons er simpelweg met een overtreding vanaf te laten komen. Deze uitspraak werd later weer nietig verklaard, omdat de wet te onduidelijk bleek.” Nog interessanter is hoe moeilijk het voor de autoriteiten was om de huwelijken die tijdens het project hadden plaatsgevonden ongedaan te maken. “Pas na acht jaar lukte het de staat,” zegt Žílka. “De rechtbank had simpelweg de juridische middelen niet om ongeldige huwelijken zoals deze te beëindigen.”

Desondanks lijkt de Duitse overheid niet echt onder de indruk te zijn van het succes van Hoffman. Het kabinet legt uit dat het Mask ID-project iets eenmaligs is, waardoor het de integriteit van landelijke paspoorten niet ondermijnt. Er heeft namelijk geen “systematische manipulatie van foto’s” plaatsgevonden. De tweede fase van het project – die ook gefinancierd wordt door de Bundeskulturstiftung – moet daar verandering in gaan brengen. Dit keer moedigt Peng! kunstenaars aan om de foto’s in hun paspoorten samen te voegen met die van mensen uit Libië, om zo immigranten die naar Europa vluchten te helpen. Als ik Hoffman vraag of er al kunstenaars zijn die hier daadwerkelijk aan deelnemen, zegt ze dat ze momenteel al samenwerken met journalisten en migranten uit Libië.

De leden van Peng! vastbesloten om de wettelijke grenzen op te zoeken van wat een identiteit is. Zo proberen ze paspoorten van “een onderdrukkingsmiddel” om te vormen in iets wat het hele concept van staatsburgerschap overhoopgooit.

Volg Motherboard op Facebook, Twitter en Flipboard.