Hé Trump, het ging al 12 keer bijna mis door stomme fouten met een atoombom

In Amerika lijkt de regering Trump zich meer bezig te houden met de vermeende autofellatiokunsten van Steve Bannon dan met, noem eens wat, het onderhouden van het kernwapenarsenaal. In een ijzingwekkend verslag in Vanity Fair beschrijft journalist Michael Lewis de totale desinteresse van de Trump-regering voor deze belangrijke overheidstaak.

Het lijkt misschien een probleem dat ver weg is, maar als er iets fout gaat, zijn we allemaal de klos. Kleine kans dat er iets misgaat, want het is tot nu toe toch ook altijd prima gegaan?

Dat dacht ik in elk geval best lang. Bijna niemand weet hoe vaak we tijdens de Koude Oorlog op het randje hebben gestaan van een nucleaire holocaust, en hoe vaak de oorzaak hiervan een dom ongelukje was. Het hing soms letterlijk van één persoon of dronken commandant af dat we niet in een soort modern Hiroshima leven.

Elke week vergelijkt de expert Jeffrey Lewis, en de kenners waarmee hij praat in zijn verbazingwekkend jolige podcast Arms Control Wonk, de huidige nucleaire dreiging met de dieptepunten van de Koude Oorlog. Het heeft letterlijk mijn wereldbeeld veranderen, want we lopen een reëel gevaar. En meer mensen moeten dit weten.

Daarom, zodat jullie ook weten hoe gemakkelijk het fout kan gaan, zetten we een aantal incidenten voor je op een rijtje.

Dit is het impactgebied van 1 bom van 4 megaton. Screenshot: Nukemap

1961: de Goldsboro-crash
Door een vliegtuigcrash vlakbij de Amerikaanse luchtmachtbasis Goldsboro in de staat North Carolina vielen twee kernbommen van 4 megaton uit een bommenwerper. De bommen waren krachtig genoeg om een gebied ter grootte van Noord-Holland plat te leggen. Een van de bommen sloeg volledig kapot op de grond zonder dat de explosieven afgingen, met zoveel radioactieve vervuiling tot gevolg dat de akker waar de bom op viel met een betonnen koepel moest worden afgedicht. De bommen zouden afgaan als vier mechanismen op scherp waren gezet. De andere bom kwam met een parachute naar beneden en zou af zijn gegaan als een van de vier mechanismen niet had geweigerd.

Oktober 1962: De Cubaanse raketcrisis
Deze crisis geldt als een van de belangrijkste en waarschijnlijk meest bekende momenten in de Koude Oorlog. Het communistische Cuba was een bondgenoot van de Sovjetunie. Chroesjtsjov wilde er raketten plaatsen omdat het eiland vlak onder Amerika ligt. Amerika was daar vanzelfsprekend niet zo bij mee.

Een paar Sovjet-onderzeeërs waren uitgezonden naar de Sargassozee bij Cuba en hadden de opdracht gekregen hun nucleaire torpedo's af te vuren als ze contact met het thuisland verloren. Als dat gebeurde, had Amerika de boel waarschijnlijk platgegooid met kernraketten. Vanwege een Amerikaanse blokkade van Cuba lagen in dezelfde zee dieptebommen verspreid om onderzeeërs naar het oppervlakte te dwingen, maar dat was nooit doorgegeven aan de kapiteins van de onderzeeërs. Een zo'n dieptebom beschadigde de communicatieapparatuur van een van de onderzeeërs, waardoor ze het al het radiocontact verloren.

Kapitein Valentin Savitsky, een soort Leeroy Jenkins van de Koude Oorlog, dacht dat de oorlog begonnen was en riep op om de torpedo's af te vuren. Als ze toch ten dode waren opgeschreven, zei hij, zouden ze zoveel mogelijk Amerikanen mee het zeemansgraf in nemen. Uiteindelijk waren er drie mensen voor nodig om hem over te halen niet meteen het zuidoosten van Amerika in as te leggen, maar naar het oppervlakte te gaan om nadere instructies af te wachten. Gelukkig.

Oktober 1962: 'Black Saturday'

Een Amerikaans U2-spionagevliegtuig kwam per ongeluk in het luchtruim van de Sovjetunie terecht. Omdat dit ook tijdens de Cubacrisis was, stuurde de luchtmacht van de Sovjetunie een paar MiGs om het vliegtuig te onderscheppen. Die moesten op een gegeven moment omkeren om bij te tanken. Omdat het Amerikaanse vliegtuig zelf ook bijna zonder brandstof zat, werden twee Amerikaanse vliegtuigen erop uit gestuurd om het spionagevliegtuig vanuit het Sovjet-luchtruim naar de thuisbasis te begeleiden.

Vanwege de Cubacrisis was het gehele Amerikaanse leger nogal bezig met een mogelijke kernoorlog, wat ook inhield dat van die vliegtuigen de standaard lucht-tot-luchtraketten waren ingeruild voor kernraketten. Als de vliegtuigen elkaar niet waren misgelopen doordat de Sovjetvliegtuigen moesten bijtanken, hadden de Amerikaanse piloten voor de keuze gestaan om met kernwapens een paar kameraden uit de lucht te schieten. Gelukje.

November 1962: vals alarm van een dubbelspion

Oleg Penkovsky, een kolonel van de KGB, was door Westerse inlichtingendiensten overgehaald om dubbelspion te worden, maar hij werd in de gaten gehouden en vlak na de Cubacrisis gearresteerd. Hij had een geheime code meegekregen om de Westerse diensten te waarschuwen voor een aanstaande aanval: twee keer bellen naar het hoofd van de Engelse MI6 in Moskou Gervase Cowell met een tussenpoos van een minuut, en beide keren drie keer kort in de hoorn blazen. Na zijn arrestatie kreeg Cowell precies zulke telefoontjes, maar hij vermoedde dat de code gekraakt was na de arrestatie van Penkovsky en brak protocol door de waarschuwing niet door te geven. De gok bleek te kloppen en een oorlog werd vermeden.

1967: Israël in oorlog

Aan de vooravond van de Zesdaagse Oorlog tussen Israël en een paar omliggende landen besloten hooggeplaatste Israëlische militairen volgens een gelekt rapport een paar kernwapens klaar te zetten, op eigen houtje. Ze hadden daarvoor geen enkele opdracht gekregen, maar wilden voorbereid zijn op een chemische aanval vanuit Egypte.

De militairen dachten dat het de enige juiste keuze was – zonder dat ook maar met iemand overlegd te hebben. Het Israëlische politieke leiderschap zou toch wel overstag gaan als ze erachter zouden komen, want ze wilden niet zwak lijken.

1980: kapotte chip

Midden in de nacht kreeg de Amerikaanse adviseur voor nationale veiligheid Zbigniew Brzezinski een telefoontje dat de Sovjetunie 220 raketten op Amerika had afgevuurd. Een minuut later kreeg hij een update: het waren er 2200. Brzezinski haastte zich in zijn pyjama naar zijn telefoon om president Carter op de hoogte te stellen. Die zou binnen tien minuten moeten besluiten om terug te vuren. Vlak voordat hij belde kreeg hij weer een telefoontje: foutje, andere waarschuwingssystemen hadden niets gezien. Paniek om niks.

Uit het onderzoek dat achteraf werd verricht bleek dat een chipje van ongeveer een dollar kapot was. Zelfs bij kernraketten geeft de overheid de opdracht aan de laagste bieder.

September 1983: de man die de wereld redde
Kort na middernacht op 25 september 1983 ging in een controlecentrum in de Sovjetunie een alarm af. Amerika zou vijf raketten op de Sovjetunie hebben afgevuurd. Stanislav Petrov, de militair die het alarm ontving, vond dat raar, want dat was een stuk minder dan ze rekening mee hielden. Ze gingen uit van een aanval met honderden raketten, om zo de mogelijkheid op een tegenaanval te verkleinen.

De relatie tussen de VS en de Sovjetunie had door de wapenwedloop van Reagan een nieuw dieptepunt bereikt, en Sovjet-leiders waren overtuigd dat Amerika eerst zou aanvallen. Daarom was een groot deel van het nucleaire arsenaal uit voorzorg op scherp gesteld, zodat de Sovjetunie direct kon reageren. Petrov was gedrild om het protocol te volgen dat iedere waarschuwing meteen moest worden doorgegeven aan hogere militairen, wat in dit geval het ontketenen van een nucleaire oorlog zou betekenen.

Eerst probeerde hij zijn commandant te bellen, maar die was te dronken om een verstaanbaar antwoord te geven. Hij besloot zijn instinct te volgen en het alarm niet door te geven. Zijn gok pakte goed uit: de waarschuwingssatelliet had de reflectie van zonlicht gemeten en dat aangezien voor raketsporen.

In de documentaire The man who Saved the World is te zien hoe het leven van de kolonel Stanislav Petrov totaal is bepaald door een paar minuten op 25 september 1983.

November 1983: verdachte militaire oefening
In 1983 hield de NAVO onder Amerikaanse leiding een grote militaire oefening, waarbij de Amerikanen ook een kernaaval op een militaire macht van de Sovjetunie . Dat bleek precies het doemscenario te zijn waar de top van de Sovjetunie zich op hadden voorbereid. Daarom hadden ze voor de zekerheid hun kernarsenaal vast op scherp gezet, en voor de zekerheid ook vast een paar belangrijke Westerse doelen uitgezocht om plat te gooien. Je weet maar nooit, weet je wel.

Waarom de Sovjetunie uiteindelijk toch niet reageerde is nooit echt duidelijk geworden. Er gaan geruchten dat de KGB bewust informatie achter hield, omdat ze wisten dat de Sovjettop daardoor zou denken dat Amerika ze plat wilde gooien. Andere bronnen beweren dat de top dit nooit gedacht zou hebben. De Amerikanen bleken blufpoker te spelen, maar het was een nogal riskant potje.

1991: mislukte coup
Tijdens een mislukte coup in de Sovjetunie in 1991 werd de koffertje met codes voor kernraketten afgepakt van president Gorbatsjov door minister van Defensie Yazov. Voor zo'n scenario waren er nog twee van die koffertjes gemaakt, maar die waren ook in handen van coupplegers. Yazov beval het leger vervolgens om zich voor te bereiden op oorlog. Achteraf merkte een openbaar aanklager op dat een kernaanval door de coupplegers op dat moment een van opties was die op tafel lag, "sls een paar mensen iets meer hun best hadden gedaan." Het lot van de wereld hing, in andere woorden, af van het humeur van een aantal coupplegers in een kamer.

1995: verkeerde raket
Voor een Noors onderzoek naar de aurora borealis werd een raket gelanceerd. Het ministerie van Buitenlandse Zaken had 21 landen in de buurt een brief gestuurd waarin de plannen werden aangekondigd, waaronder Rusland. Toen de raket werd gelanceerd, zag een Russisch raketwaarschuwingssysteem 'm toch aan voor een intercontinentale kernraket. Zouden ze niet eens terugvuren?

President Jeltsin, toch al niet het toonbeeld van scherpzinnigheid, kreeg een koffertje in handen gedrukt met lanceercodes, en belde met een generaal die ook lanceercodes had over of ze dat zouden doen. Op een gegeven moment werd duidelijk dat de raket niet in Russisch territorium zou landen en dus geen bedreiging vormde. De Russische generaal van de radardiensten merkte later op dat "het beginstadium van een civiele raket en een kernraket erg op elkaar lijken."

1999: iets te ambitieuze generaal
Ruim 10 jaar nadat een onaangekondigde Indische militaire oefening de relatie tussen India en Pakistan op scherp had gezet en Pakistan had gedwongen het bestaan van zijn kernprogramma te erkennen, ontstond er een gewapend conflict in de grensregio Kargil. Dat conflict liep zo hoog op dat Pakistan dreigde eens flink met kernwapens te gaan smijten.

Onderzoek naar die oefening concludeerde dat het Indiase legerhoofd uit die tijd, generaal Sundarji, de crisis expres liet escaleren in de hoop een einde te kunnen maken aan het Pakistaanse nucleaire programma. Er waren onderhandelingen met President Clinton voor nodig om de boel tot bedaren te brengen.

2001-2002: gaan ze weer
Hetzelfde conflict laaide tussen december 2001 en oktober 2002 weer op. Waar India altijd had gezegd nooit als eerste kernwapens te zullen gebruiken, wilde Pakistan die mogelijkheid niet uitsluiten. India dacht ondertussen dat ze een kernoorlog toch wel zouden winnen, en deed dus geen moeite om het conflict te de-escaleren. Minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell moest namens Amerika weer tussenbeide komen om ze te zeggen dat ze echt een keer moesten kappen met dreigen met kernwapens.

2007: verkeerde bagage ingecheckt
Luchtvaartmaatschappijen raken nog wel eens wat kwijt, maar ook de Amerikaanse luchtmacht kan er wat van. Zes kruisraketten met een kernkop werden in 2007 per ongeluk in een B-52 bommenwerper geladen. Omdat de bemanning niet wist dat de kernraketten aan boord waren, werden ze ook niet in de gaten gehouden. Als er iets fout was gegaan, had het land nu waarschijnlijk een staat minder gehad.

2009: te stille onderzeeërs
Frankrijk en Engeland zijn de belangrijkste Europese kernmachten. Een deel van hun arsenaal is ondergebracht op geruisloze onderzeeërs om hun kernkoppen verborgen te houden. Die zijn zo stil, dat het juist daardoor wel eens mis is gegaan. In 2009 botsten twee kernonderzeeërs van bondgenoten Frankrijk en Engeland omdat ze elkaar niet hadden gehoord. Er is maar weinig over bekend, maar volgens officiële verklaringen is niemand ooit in gevaar geweest. Right.