Deze vleermuizen willen maar niet doodgaan door ouderdom – en kunnen wij mensen daar iets van leren?

In 2005 vingen wetenschappers een 41 jaar oude Brandts vleermuis in Siberië – een record. Ter vergelijking: een huismus kan ongeveer twee keer zo groot worden, maar wordt gemiddeld niet ouder dan twee jaar. “Het is bijna een natuurwet,” vertelt Emma Teeling, biologieprofessor aan de universiteit van Dublin, aan de telefoon. “Kleine dingen leven snel en sterven jong. Grote dingen leven langzaam en leven lang.” Kijk bijvoorbeeld een naar blauwe vinvissen. “Maar vleermuizen trekken zich niks aan van deze wet.”

Een vleermuis. Video: Fragment uit ‘10 Things to Know About… Staying Young’ geproduceerd door New Decade TV Ltd, 2016 / GIF: Kate Lunau

Het is voor wetenschappers nog een mysterie hoe veroudering nou echt werkt. Uitvinden hoe en waarom we ouder worden is de sleutel tot het vertragen – of zelfs terugdraaien – van dit proces. Wetenschappers die hier onderzoek naar doen focussen zich vooral op telomeren. Telomeren zitten aan de uiteindes van onze chromosomen en krimpen naarmate we ouder worden. Hierdoor functioneren cellen minder goed, verslechtert weefsel en gaan we uiteindelijk dood. Maar het verband tussen telomeerlengte en veroudering is ook weer niet een helemaal perfecte relatie. (Telomeren worden vaak vergeleken met dat plastic randje op de uiteinden van schoenveters.)

Teeling en haar team hebben, in een opmerkelijk nieuw onderzoek in Science Advances, als eersten bestudeerd hoe de telomeerlengtes van vleermuizen met de tijd veranderen. Anders dan bij mensen, lijken de telomeren van bijzonder lang levende vleermuizen uit het Myotis-geslacht niet te krimpen als ze ouder worden. En als we kunnen uitvinden hoe dit komt, is het in de toekomst misschien mogelijk om de levensduur van mensen ook te verlengen.

Teeling is al jaren gefascineerd door deze wezens en doet al bijna net zolang onderzoek naar ze. “Ze lijken niet dood te gaan door ouderdom,” vertelt ze me. “Ze sterven door honger, ongelukken, of een watertekort.” Er is nog meer onderzoek nodig, maar het lijkt er nu op dat vleermuizen geen ouderdomsziektes krijgen, vertelt Teeling. Vleermuizen krijgen zelden tot nooit kanker en ze dragen ook veel virussen, zoals Ebola en SARS, maar worden daar niet ziek van. Ze leven in verhouding tot hun grootte nogal lang. “Slechts 19 soorten zoogdieren leven langer dan mensen, als je voor lichaamsgrootte controleert. 18 van deze soorten zijn vleermuizen,” staat in het artikel.

Het is superlastig om vleermuizen te bestuderen: ze doen het niet goed in een laboratoriumomgeving, en in het wild is het al helemaal moeilijk. Daarom werkten Teeling en haar team samen met Bretagne Vivante. Dat is een milieugroep uit Frankrijk die met lokale Myotis-vleermuizen werkt. In 2010 microchipten ze honderden van deze vleermuizen toen ze hun grot verlieten, om ze te kunnen volgen.

Teeling en haar onderzoekers ontwikkelden een niet-dodelijke manier om telomerenmonsters met een punctie uit vleugels kunnen halen, vertelt ze. (Vleermuizen kunnen vleugelweefsel opnieuw laten groeien.) Nadat ze deze methode hadden geperfectioneerd, raakten meer onderzoekers betrokken. Aan het laatste onderzoek deden 10 onderzoeks- en conservatie-instituten, en vleermuisbiologen uit heel Europa en het Verenigd Koninkrijk mee. Samen namen de onderzoekers materiaal van vier verschillende soorten wilde vleermuizen af. En in totaal werden ongeveer vijfhonderd vleermuizen onderzocht. Ze konden in korte tijd werk verrichten wat normaal zestig jaar zou duren, vertelt ze me.

Net als bij de meeste zoogdieren worden de telomeren van twee van die vleermuissoorten korter werden naarmate ze ouder worden. Maar bij de langstlevende soort, de Myotis, werden de telomeren verrassend genoeg niet korter. De volgende vraag is hoe dat kan. Dus keken wetenschappers naar de telomerase van deze vleermuizen. Dit is een enzym dat telomeren verlengt. In de anti-verouderingsgemeenschap is telomerase echt een ding; er zijn allerlei telomerasesupplementen te koop die mensen langer zouden moeten leven. Ook al is hier geen enkel wetenschappelijk bewijs voor. Toch is dit enzym ook actief in kankercellen. (Het kan zijn dat het korter worden van telomeren bij zoogdieren is geëvolueerd om kankercellen te onderdrukken, staat in het paper in Science Advances.)

Het was nog vreemder dat wetenschappers geen telomerase-expressie zagen bij de Myotis-vleermuizen. “Deze vleermuizen onderhouden hun telomeren op de een of andere manier zonder telomerase,” vertelt Teeling. De onderzoekers keken naar het genoom van 52 andere zoogdieren, en dan vooral naar 225 genen waarvan wordt gedacht dat ze invloed hebben op telomeerlengte. Ze vonden daardoor twee genen die hiervoor verantwoordelijk zouden kunnen zijn: ATM en SETX. “Het ziet ernaar uit dat deze twee genen mogelijk anders zijn geëvolueerd dan bij andere zoogdieren,” vertelt Teeling. “Dit is alleen nog maar een hypothese die we nu moeten onderzoeken.”

Video: Fragment uit "10 Things to Know About… Staying Young" geproduceerd door New Decade TV Ltd, 2016 / GIF: Kate Lunau

Ik vroeg Teeling of anti-verouderingsmedicijnen iets aan deze genen kunnen doen. “Ik zou ‘ja’ zeggen,” vertelt ze. Ze wijst er wel op dat er nog “ontzettend veel stappen” nodig zijn. Maar echt, dit onderzoek is wel heel belangrijk om te begrijpen waarom vleermuizen zo oud worden – en misschien uiteindelijk ook om te leren hoe de mens langer kan leven.

Teeling kijkt ook naar de vleermuizen waarvan de telomeren korter worden, maar ook heel lang leven. “Bij de langstlevende vleermuizen moet het onderhoud van telomeren een rol spelen. Maar andere vleermuizen leven langer dan verwacht, terwijl hun telomeren wel korter worden net als bij andere zoogdieren,” vertelt ze. “Hoe zijn ze zo geëvolueerd?"

Dit artikel verscheen eerder op Motherboard US.