Waarom zijn nucleaire wapens niet (echt) verboden?

In Russische talkshows doet men de nucleaire apocalyps af als business as usual. De hoofdredactrice van Russia Today Margarita Simonyan zei dat een nucleaire aanval waarschijnlijker is dan ooit. Waarop de presentator eraan toevoegde dat Russische patriotten gelukkig naar de hemel zullen gaan, terwijl het Westen zal creperen. 

Bovendien bedreigde Russisch president Vladimir Poetin het Westen al meermaals met kernwapens sinds de invasie van Oekraïne. En op 5 mei zei de Russische ambassadeur nog dat de NAVO-landen de nucleaire dreiging niet serieus nemen. 

Is dit blufpoker voor gevorderden of moeten we ons echt zorgen maken? Op TikTok lijken jongeren alvast erg ongerust: “Als Poetin toch van plan is een atoombom op België te gooien, waarom zeg je dan niet tegen je crush dat je die graag ziet”, klinkt het in een viral filmpje. 

Chemische en biologische wapens zijn illegaal. Het internationaal recht zegt dat landen in oorlog burgerslachtoffers zoveel mogelijk moeten vermijden. Met chemische of biologische wapens kan je geen onderscheid maken tussen militaire of burgerdoelwitten, daarom zijn ze door het Protocol van Genève verboden. Waarom zijn kernwapens dan niet illegaal?

Er bestaat weliswaar al een VN-verdrag dat kernwapens verbiedt. Probleem: geen enkele kernmacht heeft dit verdrag ondertekend. Ook België niet. We vroegen meer uitleg aan Ludo De Brabander van Vrede VZW uit Gent. Vrede VZW maakt deel uit van de Internationale Campagne tot Afschaffing van Kernwapens, samen met zo’n 450 andere ngo’s wereldwijd. De coalitie ontving in 2017 de Nobelprijs voor de vrede, als bekroning van haar strijd tegen kernwapens. 

VICE: Hi Ludo, maak jij je zorgen over een nucleaire escalatie van de oorlog in Oekraïne? 
Ludo: Absoluut. Daar zijn ook redenen voor, als je ziet hoe er vanuit Moskou steeds luider bedreigingen klinken. Ook verontrustend is dat de Amerikanen opeens openlijk stellen dat ze de oorlog willen winnen. Je hebt geen idee hoe Rusland hierop gaat reageren.

Stel dat Rusland de oorlog verliest, dan is de kans reëel dat ze naar kernwapens grijpen als last resort. Zelfs de inzet van kleinere kernwapens zou desastreus zijn voor Europa. We mogen de kans dat dit gebeurt niet minimaliseren. 

Wat gebeurt er als er effectief een kernbom wordt ingezet?
Er werd een studie gedaan naar de impact van een beperkte kernoorlog tussen India en Pakistan - twee kernmachten die wel vaker met elkaar in de knoop liggen.

Daarin spreken ze over miljoenen doden op korte termijn en tot zelfs 1 miljard slachtoffers op lange termijn. Wanneer de bom ontploft, heb je een enorme explosie en vuurbal. Iedereen in de nabije omgeving legt onmiddellijk het loodje. 

Op lange termijn zullen er heel wat mensen sterven aan stralingsziektes. En nog cynischer: een kernoorlog met 250 kernwapens zorgt er al voor dat er een dikke laag roet in de atmosfeer terechtkomt en het zonlicht wordt gedempt. Dit leidt tot een temperatuurdaling van 2 tot 5 graden op aarde. Dat zou desastreuze gevolgen hebben voor de landbouw en tot wereldwijde hongersnood leiden.

Een kernoorlog kan je niet winnen. Dit zijn niet voor niets massavernietigingswapens. Ze hebben het potentieel om de mensheid uit te roeien.

Liggen er in België ook kernwapens?
Dat is een publiek geheim. De regering heeft het nooit bevestigd, maar op de militaire basis van Kleine-Brogel liggen Amerikaanse kernwapens in NAVO-verband. 

Wat zijn de argumenten van politici die voor kernwapens zijn? 
De militaire doctrine ontwikkeld tijdens de Koude Oorlog die kernwapens rechtvaardigt noemen we ‘MAD’, kort voor Mutual assured destruction. Dat idee komt van de toenmalige Amerikaanse minister van Defensie Robert McNamara onder president Kennedy. 

In die tijd was er nog een monopolie op kernwapens door de VS en de Sovjet-Unie. Het idee was dat niemand zo gek zou zijn om als eerste kernwapens in te zetten, omdat dit zou leiden tot wederzijdse totale vernietiging. 

Vandaag is het probleem dat dat monopolie doorbroken is, ook landen zoals Noord-Korea hebben kernwapens. Bovendien is er van afschrikking steeds minder sprake. Het idee om een tactische kernbom in te zetten, een kleinere kernbom, wordt steeds legitiemer. Dat is compleet absurd natuurlijk, want ook dit zou tot massale vernietiging leiden.

Chemische en biologische wapens zijn illegaal onder het internationaal recht. Kernwapens niet echt, waarom?
De wapenindustrie heeft er enorme belangen bij. De NAVO-kernbommen in Kleine-Brogel bijvoorbeeld worden tussen 2022 en 2024 vervangen door nieuwe B61-12 bommen. Deze zijn gesofisticeerder. De explosieve kracht kan worden aangepast, waardoor het de kans dat men ze inzet ook groter wordt. Dit alleen al kost tussen de 6 en de 9 miljard euro.

Kernwapens zouden ons veiliger maken. Maar stel dat het effectief tot een kernoorlog komt, dan is de kans reëel dat Rusland onze capaciteit om terug te slaan wilt vernietigen. Ze wordt ook België een doelwit. Ze maken ons dus net onveiliger. 

Het enorme wantrouwen tussen de grootmachten is een andere factor. Niemand gaat ontwapenen zolang de ander het ook niet doet. Ik hoop dat we na de oorlog in Oekraïne kunnen werken aan een kernwapenvrije zone in Europa. Dat kan alleen met wederzijds vertrouwen.

Al vanaf de Koude Oorlog wordt er onderhandeld om kernwapens af te bouwen. Hoe zit dat juist?
Volgens het non-proliferatieverdrag (NPT) uit 1968 zouden kernwapens beperkt blijven tot de vijf originele kernmachten: de VS, Rusland, het VK, China en Frankrijk. Dat is totaal mislukt. Vandaag beschikken ook Noord-Korea, India, Pakistan en Israël over kernwapens. Bovendien plaatst de NAVO kernwapens in Europa - ook in België. Ook dat is volstrekt illegaal volgens het NPT. 

Een tweede pijler is ontwapening. Daar zijn beperkte successen geboekt onder druk van de Vredesbeweging in de jaren 80. Herinner je de grootste betoging die België ooit gekend heeft, met bijna een half miljoen deelnemers op 23 oktober 1983. De betogers kwamen op straat tegen het plaatsen van kruisraketten in Kleine-Brogel. Die wapens zijn er uiteindelijk gekomen, maar na een aantal jaar al weer verwijderd en vernietigd. 

Een aantal landen waren gefrustreerd dat de ontwapening niet ver genoeg ging. Daarom begonnen ze te werken aan een nieuw verdrag dat kernwapens volledig verbiedt. Dat verdrag ging in werking op 22 januari 2021 en werd ondertekend door 86 landen. Waaronder dus geen enkele kernmacht en ook niet België.

Wat kunnen we doen om België toch aan te zetten het verdrag te ondertekenen? 
Van 21 tot 23 juni vindt er in Wenen een conferentie plaats van alle landen die het verdrag wel ondertekenden. Andere landen, ook al tekenden ze niet, kunnen aansluiten als observerende partij. Door dit te doen, zou België een sterk signaal geven aan de NAVO dat het nadenkt over nucleaire ontwapening. 

Als burger is het belangrijk om je onvrede over kernwapens uit te drukken, op sociale media en op straat. Je kan kernwapens vergelijken met klimaatverandering. Beide hebben ze het potentieel leven op aarde onmogelijk te maken. Met het grote verschil dat afstappen van kernwapens heel eenvoudig is: er is enkel politieke wil nodig. De klimaattransitie is veel complexer. 

We moeten dus nu handelen, voor het te laat is. De klimaatbetogingen van de afgelopen jaren geven me hoop. Jongeren komen opnieuw massaal op straat. Het doet me terugdenken aan de tijd waarin ik zelf als jonge knaap ging betogen tegen kernraketten. We hebben dezelfde energie nodig in de strijd tegen kernwapens. Alleen zo kunnen we deze planetaire dreiging afwenden.

Meer weten over de nucleaire dreiging? Midden juni verschijnt een nieuw boek van Vrede VZW ‘Voordat de bom valt’, een pleidooi voor een een kernwapenvrije wereld.

Volg VICE België ook op Instagram.