Klimaatverandering zorgt voor pretraumatische stress

Op 6 januari verstuurt de "rebelse meteoroloog" Eric Holthaus vijftien tweets waarin hij beschrijft hoe hij omgaat met het wanhopige gevoel dat hij krijgt door klimaatverandering. Hoewel hij het zich op dat moment waarschijnlijk niet beseft, zijn de tweets extra bewijs voor een groeiende hoeveelheid onderzoeken die aantonen dat klimaatverandering een probleem is voor de mentale gezondheid. De aandoening teistert een steeds groter aantal mensen en het werd door een onderzoeker ook wel een posttraumatische-stressstoornis genoemd.

"Ik werk nu al bijna elf jaar met het thema klimaatverandering, waarvan de laatste vier in de journalistiek. Daarom heb ik vandaag een adviseur bezocht," begint de tweet van Holthaus. "Er zijn dagen waarop ik letterlijk niet kan werken. Ik lees een verhaal en ben de hele dag niets meer waard. We verdienen deze planeet niet. Er zijn (veel) dagen dat ik denk dat het beter af is zonder ons."

De tweets beschrijven de wanhoop van Holthaus over hoe de door de mens veroorzaakte klimaatverandering ervoor zorgt dat diersoorten uitsterven die al miljoenen jaren op Aarde leven. Het beschrijft ook zijn gebrek aan hoop, aangezien de directeur van Exxon Mobil nu staatssecretaris in de VS is. Toch verandert Holthaus halverwege van toon, als hij zegt dat hij zich niet alleen voelt in deze wanhopige situatie. Hij weet dat er anderen zijn die hetzelfde denken en het feit dat mensen om de zaak geven, geeft hem hoop.

De overweldigende respons die Holthaus krijgt op zijn tweets toont aan dat hij daar gelijk in heeft. Elke tweet wordt duizenden keren geretweet en geliked, en het duurde niet lang voordat hij trending is op Twitter. In de loop van de week zegt Holthaus honderden berichten te krijgen van mensen die dezelfde ervaringen hadden als hij beschrijft.

"Het was overweldigend om te zien hoeveel mensen reageerden," vertelt Holthaus aan mij. "Ik heb nog nooit zoveel reacties gekregen op iets dat ik had geschreven op Twitter of als journalist. Ik denk dat klimaatwanhoop een groot ding is waar veel mensen niet bij stilstaan."

Ondanks de enorme respons op de tweets van Holthaus, lijken dit soort dingen eerder uitzondering dan norm. Van wetenschappers wordt meestal verwacht dat ze koel en onpartijdig zijn wat betreft hun data, en er zijn er maar weinig die openhartig willen of kunnen spreken over de gevoelens die het onderzoek bij ze losmaakt. Maar terwijl we ploeteren in een snel veranderend sociaal en politiek klimaat, is het bespreken van de psychologische aspecten van klimaatverandering belangrijker dan ooit.

In 2009 kwam een groep van prominente artsen en klimaatwetenschappers samen in Washington voor een debat over de psychologische impact van klimaatverandering. De discussie resulteerde in het eerste grote rapport over het onderwerp. Daaruit bleek dat ongeveer 200 miljoen Amerikanen zullen worden blootgesteld aan "serieuze psychologische stress door klimaatgerelateerde gebeurtenissen," en de gezondheidszorg "minimaal voorbereid" was om deze problemen aan te pakken.

"Het rapport is na zeven jaar nog steeds relevant," vertelt Lise van Susteren, een forensisch psychiater en co-auteur van het rapport. "Het psychologische aspect van klimaatverandering werd voor 2009 helemaal niet besproken, maar klimaatverandering wordt nu steeds meer gezien als een probleem voor mentale gezondheid."

Om haar punt te maken, citeert Van Susteren een rapport van het Witte Huis uit 2016 over de implicaties van klimaatverandering op menselijke gezondheid, waarin een prominente plaats was voor de manier waarop klimaatverandering een direct en indirect effect heeft op onze mentale gezondheid.

Wat betreft de directe impact zijn mensen die worden blootgesteld aan klimaatgerelateerde rampen – of dat nou natuurlijke rampen zijn of sociale rampen zoals de Syrische vluchtelingencrisis – psychische klachten kunnen krijgen door deze gebeurtenissen. In de nasleep van de orkaan Katrina, bijvoorbeeld, stegen gevallen van zelfmoord, depressie, en PTSS in de getroffen gemeenschappen. Sterker nog, individuen die het slachtoffer werden van klimaatgerelateerde ziekten, zoals een zonnesteek of door water overgebrachte ziektes, zijn ook gevoeliger voor mentale trauma's door zulke ervaringen – vooral als ze al kampten met een mentale ziekte.

Dan is er nog de indirecte impact, zoals de verslechterde omstandigheden in gemeenschappen door klimaatrampen of subtielere klimaatgerelateerde milieuveranderingen. Er is bijvoorbeeld een link tussen de toename van temperatuur en de toename van agressie en geweld, een verontrustende connectie, aangezien afgelopen jaar meerdere opeenvolgende maanden had met de hoogste temperaturen ooit gemeten.

Verder is er een psychologische impact door de manier waarop klimaatverandering wordt geportretteerd in de massamedia. Een aantal onderzoeken van Pew toonden aan dat het grootste deel van de Amerikaanse en wereldwijde bevolking zich zorgen maakt over de dreiging van klimaatverandering. Dat is een psychologische last die Van Susteren "pretraumatische-stressstoornis" noemt, wat "lijkt op posttraumatische-stressstoornis, maar in plaats daarvan denken we aan de toekomstige rampen en kunnen we onszelf er niet los van maken."

Dit lijkt best een goede beschrijving van de ervaringen van klimaatwetenschappers als Holthaus of Jason Box. Laatstgenoemde was onderwerp van een artikel in Esquire uit 2015 dat ging over de alomtegenwoordige somberheid op het gebied van klimaatwetenschap. Zoals in dat stuk wordt beschreven, worden klimaatwetenschappers als Box vaak professioneel 'gestraft' als ze openhartig praten over hoe slecht het gaat op het gebied van klimaatverandering. Dit kan leiden tot diepgaande gevoelens van hopeloosheid, zeker in een tijd dat Amerikanen zo verveeld zijn geraakt over klimaatverandering dat ze een president kozen die wordt omgeven door klimaatontkenners.

"De druk die het uitbrengen van deze informatie met zich meebrengt, en het geloof dat er mogelijk geen oplossing is, geeft klimaatwetenschappers een gevoel van machteloosheid," zegt Van Susteren. "De beste manier om iemand neer te halen is duidelijk maken dat er niet naar hun boodschap wordt geluisterd. Dan kom je bijna op een punt dat je je verstand verliest."

Hoewel de gevoelens van hopeloosheid, machteloosheid, en het naderende onheil de gedachten van veel voorvechters van klimaatwetenschap domineren, zijn deze emotionele reacties misschien wel het tegengif voor apathie of ontkenning van klimaatverandering.

"Als je iets op een hele vrijblijvende manier presenteert, maakt het niet de reacties los die het gewone volk moet horen," zei Van Susteren. "Je kunt mensen veel beter bereiken door wetenschappers te leren om met passie te praten terwijl ze zich aan de feiten houden. Het is belangrijk om te communiceren met emotie tijdens interactie met het publiek."

Dat is precies wat Holthaus op Twitter deed, en hij denkt dat het deels de reden is waarom zijn bericht zoveel reacties uitlokte.

"Je vertelt verhalen door emotie te gebruiken en iets te zeggen wat mensen aangaat," zegt hij. "Wetenschappers verkopen zichzelf in zekere zin door verhalenvertellers te worden. Als een wetenschapper gepassioneerd genoeg is over de status van de wereld en een zekere kwetsbaarheid heeft, spreekt dat ook mensen aan die de technische kennis niet hebben."

Zowel Van Susteren als Holthaus zijn het erover eens dat een beroep doen op emoties en het ervaren van gedeelde psychologische stress, een goede manier is om wetenschappers te verbinden met de bevolking. Het is een manier om de conversatie te beginnen, maar waar die conversatie naartoe leidt is een andere kwestie.

Voor Holthaus is het een impuls om een toekomst voor te stellen waarin we willen leven. We moeten dan vervolgens naar die toekomst toe bouwen, in plaats van ons alleen te richten op het weerstaan van de wereld van nu. Op die manier is het sluiten van pijpleidingen en aanklagen van oliebedrijven ondergeschikt aan het opzetten van de infrastructuur voor onze klimaat-veranderde toekomst. Voor Van Susteren gaat het om het normaliseren van milieuvriendelijke consumptie en meer waarde hechten aan klimaatverandering. Voor de toekomst zal waarschijnlijk een beetje van beide nodig zijn.

Het humaniseren van klimaatverandering door de psychologische dimensies te bespreken is in elk geval een belangrijke stap in het aanpakken van klimaatverandering als individu in een wereldwijde gemeenschap.

"We voelen allemaal minimaal een beetje van deze depressie en er is geen andere keuze dan het gewoon een soort van te accepteren en te realiseren dat we allemaal uiteindelijk doodgaan," zegt Holthaus. "Op die manier is klimaatverandering in zekere zin onvermijdelijk, dus dat moeten we accepteren en ons realiseren dat er nog steeds positieve dingen zijn die we in ons leven kunnen doen en die de wereld beter maken voor de volgende generaties."