De Franse presidentskandidaat wil robots belasten om menselijke arbeiders te redden

Tot voor kort waren de enige zekerheden in het leven de dood en belastingen. Nu kun je robots toevoegen aan dat lijstje. Ze zijn efficiënt, worden niet moe en zijn preciezer dan mensen. Het lijkt onvermijdelijk dat robots banen gaan overnemen. De vraag is dan ook niet hoe overheden dit kunnen voorkomen, maar hoe ze ermee omgaan.

Een mogelijkheid is belasting heffen op robots, en dat geld aan mensen te geven. Afgelopen week, in de aanloop naar de Franse presidentsverkiezing die in april plaatsvindt, werd Benoît Hamon gekozen als kandidaat door de Socialistische Partij. De 49-jarige oud-minister van Onderwijs haalde de krant met ongebruikelijke voorstellen, zoals een kortere werkweek, de legalisatie van wiet en een basisinkomen voor iedereen. Maar misschien nog wel het meest controversieel: belasting op robots.

Op zijn website, legt Hamon het voorstel als volgt uit: "Als een werknemer wordt vervangen door een machine komt het geld ten goede aan de aandeelhouders. Ik stel daarom voor om deze welvaart te belasten, door sociale premies te heffen over de toegevoegde waarde en niet alleen over de arbeid."

Dit is interessant: waar robots mensen voorbijstreven in productiviteit, zou de belasting op hun arbeid stijgen. Maar het roept ook de vraag op wat precies de 'toegevoegde waarde' is en of het kan worden berekend aan de hand van de hoeveelheid mensen die de machine vervangt.

Het lijkt misschien alsof Hamon bang is voor technologie, maar zijn bereidheid om het thema van automatisering aan te stippen in zijn verkiezingsprogramma komt geen moment te vroeg.

Door Clinton en Trump werd er niet over gesproken tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen. In plaats daarvan riep Clinton op om te investeren in productie, en koos Trump ervoor om het onderwerp helemaal te negeren. Ondertussen heeft de regering in Engeland oproepen om de effecten van automatisering op de arbeidsmarkt te onderzoeken volledig link laten liggen. En dus is Hamon misschien wel de eerste grote politieke kandidaat in het Westen die dit onderwerp serieus aansnijdt.

Wie heeft er nog mensen nodig als er zulke mooie robots zijn? Beeld: SasinTipchai/Shutterstock

Het voorstel van Hamon voor een universeel basisinkomen komt ook op het juiste moment. Het wordt momenteel overwogen in India en in Schotland, en wordt nu uitgeprobeerd in Finland en binnenkort in delen van Canada. Nu robots twee derde van de banen op de tocht zetten (ontwikkelingslanden worden het hardst getroffen) is een basisinkomen helemaal niet zo'n radicaal idee.

Hamons voorstel heeft al controverse veroorzaakt. Het werd beschreven als een "slecht idee",  "EU-gekte" en (mijn persoonlijke favoriet, uit The Telegraph) "een idioot plan dat welvaart vernietigt." Maar anderen verwelkomen Hamon als een underdog, en noemen hem de Franse Bernie Sanders.

Om de context waarin Hamon zijn robotbelasting voorstelt beter te begrijpen, sprak ik met Nick Srnicek en Alex Williams, auteurs van Inventing the Future , een boek dat een post-kapitalistische wereld voorstelt zonder werk. Srnicek juicht het voorstel van Hamon toe: "We hebben te maken met enorme ongelijkheid, met een kleine elite die de rest van de samenleving in de zak heeft. Tegelijkertijd zien we een enorme golf van automatisering die op het punt staat de arbeidsmarkt radicaal te veranderen. Het belasten van de rijken om dat geld te gebruiken om ideeën zoals het basisinkomen te financieren is essentieel voor het delen van de welvaart en vrijheid die nieuwe technologieën ons kunnen bieden."

Williams prees ook het voorstel van Hamon, maar hij voorziet complicaties. Hij denkt dat de voordelen van een robotbelasting van korte duur zijn: "Interessanter is het om een utopische mogelijkheid te vinden in automatisatie. Maar dat zou inhouden dat de staat een sterkere rol moet opeisen in het reguleren en sturen van het automatiseringsproces. Ook moet de staat het idee tegenspreken dat deze automatiseringsprocessen privaat moeten worden bestuurd."

Frankrijk is misschien de perfecte testlocatie voor zo'n voorstel, waar automatisering van productie een groot deel van de banen bedreigt. Hier kan een parallel worden getrokken met de Verenigde Staten, waar in 2016 productierecords werden gehaald. Dit werk vereist steeds minder menselijke inmenging en Trumps beloften van terugkerende industrie zijn bedrieglijk. Veel van deze fabrieken gebruiken namelijk al robots. Foxconn, dat vorig jaar 60.000 van hun Chinese werkers door robots verving, wordt nu het hof gemaakt door Trump.

In 2016 stelde de EU een plan op om robots te behandelen als 'elektronische personen', waardoor hun eigenaars worden verplicht sociale zekerheid voor ze te betalen. Het paper bespreekt AI en andere machines, en vermeldt "robots, bots, androids en andere manifestaties van kunstmatige intelligentie."

De term 'elektronische persoon' klinkt misschien vreemd, maar het roept een vraag op: wat is een robot eigenlijk? Moet een robot een lichaam hebben, of mag het ook een virtuele machine zijn? Is een robot gedefinieerd door het werk dat hij doet, en de mensen die hij overbodig maakt? Wat als de baan die de robot doet nooit door mensen gedaan had kunnen worden.

De moeilijkheid ontstaat bij de vraag of een robot belast moet worden proportioneel met zijn intelligentie, of zijn productiviteit.

Een robot is een vorm van kapitaal, maar de waarde is meer dan de som van zijn delen. Op het moment betekent 'machine learning' dat hoe meer een robot werkt, hoe meer zijn werkvaardigheden toenemen. Robots dienen een tweeledig doel, het verzamelen van data die wordt verkocht of gebruikt om hun functioneren te verbeteren.

Dit maakt sommige robots krachtiger en winstgevender dan anderen. Zou informatie moeten worden belast?

Hamons winkansen blijven klein, vijftien procent van de stemmers zegt hem te steunen, maar zijn voorstellen belichten een noodzaak om automatisering te noemen als politiek onderwerp. De horror in sciencefictionfilms ontstaat vaak uit de gedachte dat robots bewustzijn zullen ontwikkelen. Maar in de realiteit zal een overname door robots het resultaat zijn van menselijke onverschilligheid en hebzucht.