De zoon van Osama bin Laden is een schilder en Amerika is zijn muze

De op drie na oudste zoon van voormalig Al Qaida-leider Osama bin Laden lijkt sprekend op zijn vader – je ziet zo waar hij zijn krachtige neus en donkere ogen van heeft geërfd. Maar zijn artistieke interesse heeft hij van zijn moeder.

“Kunst maken zit in de familie,” legt Omar uit via WhatsApp. “Aan mijn moeders kant dan. Zij houdt van schilderen en een van mijn zussen ook. Mijn oom was ook een begenadigd kunstenaar. Dus wat dat betreft heb ik de drang om te tekenen en te schilderen met de paplepel ingegoten gekregen.”

Het afgelopen jaar heeft hij meer dan tien nieuwe doeken gemaakt, allemaal binnen het genre naïeve kunst, met levendige kleuren en vlakke, expressionistische penseelstreken. In een schilderij zie je het gebergte in Tora Bora, waar zijn vader zich na de aanslagen van 11 september 2001 schuilhield. De bergtoppen hebben iets weg van zaagtanden en zijn afgewerkt in donkere en rode kleuren. In een ander werk – Omars persoonlijke favoriet – heeft hij de woestijn van Arizona geschilderd, met een huisje en flink wat cactussen onder een heldere sterrenhemel.

Zijn schilderijen hebben iets kinderlijk eenvoudigs en eigenlijk is dat ook niet zo gek. Wie met Omar spreekt, krijgt al snel de indruk dat zijn werk hem terugbrengt naar zijn jeugd, de tijd ver voor al het bloedvergieten.

“Ik mis de fijne tijd van vroeger, toen ik te jong en te onschuldig was om te zien wat er om me heen gebeurde,” zegt hij. “Ik mis de uitgestrekte woestijnduinen en de golvende zee. Ik mis de vrede van mijn jeugd.”

Omar weet nog dat hij op zijn zevende tekeningen maakte van de paarden van zijn vader en dat zijn school een keer besloot om een van zijn creaties in het klaslokaal aan de muur te hangen – het “enige gelukkige moment” dat hij zich nog kan herinneren.

Twee jaar later was er weinig meer over van dit idyllische plaatje – Osama had de boerderij omgebouwd tot militaire basis, omdat hij ervan overtuigd was dat ze dekking moesten zoeken voor de Iraakse strijdkrachten. Saddam Hoessein was namelijk Koeweit binnengevallen. Na drie jaar kreeg de familie van Bin Laden ruzie met Saoedi-Arabië zelf, en emigreerden de Bin Ladens naar Soedan.

Omar bracht zijn vroege tienerjaren door in de Soedanese stad Khartoem en zijn latere in de valleien en oorlogsgebieden van Afghanistan. Op zijn vijftiende werd hij meegenomen naar een trainingskamp van Al Qaida bij Tora Bora, om hem klaar te stomen voor het gevecht tegen de grote vijand uit het westen. Op zijn zestiende liep hij mee in de frontlinie van de Afghaanse burgeroorlog.

Naar eigen zeggen is hij nooit echt close met zijn vader geweest. Osama was dan ook niet echt een voorbeeldige ouder – hij pakte speelgoed af van zijn kinderen, sloeg ze regelmatig en zou ze er later van proberen te overtuigen om op zelfmoordmissie te gaan. De huisdieren van zijn kinderen werden onderworpen aan dodelijke experimenten met gifgas en als Omar of een van zijn broers of zussen moeite hadden met ademhalen, moesten ze maar op een stuk honingraat of ui zuigen. 

Het keerpunt kwam toen hij tijdens de burgeroorlog in het nauw werd gedreven door sluipschutters, op een bergpad in Afghanistan. Er was onduidelijkheid ontstaan over welke mensen er precies tot de Taliban en de Noordelijke Alliantie behoorden, waardoor beide partijen geen onderscheid meer konden maken tussen vriend en vijand en vaak per ongeluk op hun eigen soldaten schoten. Het verschil was niet duidelijk genoeg. Op een gegeven moment sprak Omar via een radioverbinding met een soldaat, die zei dat als hij hem op het strijdveld zou zien, hij niet zou twijfelen om zijn bevelen op te volgen, ook als dat zou betekenen dat hij hem daardoor zou neerschieten. Op dat bergpad, met de kogels die door de lucht zoefden, besefte Omar hoe krankzinnig oorlog eigenlijk is.

Op zijn achttiende besloot hij Al Qaida te verlaten en met zijn moeder naar Syrië af te reizen. De laatste keer dat hij zijn vader zag was in 2001, op de basis in Afghanistan. Tijdens de aanslagen op het World Trade Center in New York was Omar twintig en woonde hij weer in Saoedi-Arabië. Kort daarna vluchtte Osama naar zijn militaire basis in de bergen van Tora Bora – hetzelfde gebergte dat zijn zoon bijna twintig jaar later na zou schilderen met bloedrode acrylverf.

Hij wilde een “ambassadeur voor de vrede” worden en de “grote fout” van zijn vader enigszins goed proberen te maken, zei hij ook. En dat is natuurlijk nogal een onderneming. Misschien raakt hij ook wel nooit helemaal verlost van zijn vaders nalatenschap – hij worstelt met een posttraumatische stressstoornis, een bipolaire stoornis en de psychische littekens van zijn opvoeding. Maar hij zegt nu wel iets van innerlijke vrede te hebben gevonden. Door te schilderen.

“Ik wil de wereld laten zien dat ik ben gegroeid en dat ik me voor het eerst in mijn leven comfortabel voel,” zegt hij. “En dat het verleden het verleden is en je daarmee moet leren leven. Je moet vergeven kunnen worden, zodat je emoties een plek kunnen krijgen.”

Nu woont Omar met zijn vrouw Zaina Mohamed Al-Sabah in Normandië, waar ze ook een paar paarden hebben. Ook zijn vrouw heeft een passie voor kunst. Omar weet nog dat ze kort nadat ze elkaar in 2016 hadden ontmoet, uren doorbrachten met tekenen en Photoshop. Na een tijdje kregen ze het daar wat te druk voor, maar toen ze het afgelopen jaar vanwege de lockdown binnen moesten blijven, ging Zaina de verveling te lijf door die oude hobby weer op te pakken. Ze begon weer met tekenen en raadde Omar aan om hetzelfde te doen.

“We gingen naar kunstwinkels om spullen in te slaan en vonden alles wat we nodig hadden,” zegt hij. “Vanaf die dag ging ik weer in mijn atelier zitten en ben ik uit volle overgave gaan schilderen.”

Als ik hem vraag waarom sommige schilderijen er zo zwartgallig uitzien, zegt hij: “Ik vind het treurig dat de wereld zo veranderd is sinds ik jong was; ik zie de droefenis in de ogen van andere mensen, voel hun pijn. Ik zie de eenzaamheid en het leed dat veroorzaakt is door honger en oorlog.”

Kunst is voor Omar aan de ene kant een manier om de sereniteit vast te leggen van zijn jeugd in Saoedi-Arabië en zijn nieuwe leven in Frankrijk, maar aan de andere kant ook om te dealen met de traumatiserende dingen die in de tussentijd zijn gebeurd. Die worsteling speelt zich in zijn schilderijen ook af in het Amerikaanse Wilde Westen – wat best ironisch is, aangezien zijn vader op z’n zachtst gezegd niet zoveel had met die kant van de wereld.

Omar is zelf nooit naar de Verenigde Staten geweest, en je zou kunnen redeneren dat het best wat met je doet als je vader het “de ergste beschaving die de mensheid ooit heeft gezien” noemt. Maar de horizon van Omar is wel een stuk breder: hij hoorde voor het eerst westerse muziek toen hij als tiener in Afghanistan met zijn radio naar buitenlandse frequenties zat te speuren en hij heeft ook veel met Amerikaanse Hollywood-films.

“Ik hou van oude westerns,” zegt hij. “Ik heb veel respect voor cowboys en houd van de waardigheid die ze uitstralen.” Dat is misschien ook waarom Unforgiven een van Omars favoriete westerns is: het gaat over een vogelvrije cowboy die het heft in eigen handen neemt en daar geen geweld bij schuwt. Maar dat klassieke beeld van cowboys wordt ook juist in deze film wat onderuit gehaald.

Zoals filmcriticus Brian Eggert een keer schreef, worden de klassieke stijlfiguren van westerns in Unforgiven namelijk precies omgedraaid: “Robuuste revolverhelden worden ontmaskerd als lafaards, zwakkelingen en leugenaars,” schreef hij. “De hoofdrolspeler kijkt zichzelf in de spiegel en probeert zich te verzetten tegen de gewelddadige neigingen die hij vroeger had, waarna hij alsnog een koelbloedige moordenaar wordt. Dat laat zien dat een westerse held niet per se ‘goed’ hoeft te zijn, maar vooral iemand die het heeft overleefd.”

Ook Omar is in zekere zin zo iemand: een man die van paardrijden houdt en niet vanzelfsprekend als de good guy wordt gezien, een cowboy die in een wereld wil leven waarin iedereen zijn eigen lot bepaalt. En ook zijn vader was jarenlang bezig met overleven, al ging het er bij hem meer om dat de halve westerse wereld hem achterna zat.

Omar zal altijd de zoon blijven van zijn vader, die een koelbloedige moordenaar was. Schilderen helpt hem om met dat gegeven om te leren gaan. Het brengt hem in een droomwereld, waarin zijn verbeelding wordt geprikkeld. Het is niet alleen een ontsnapping – naar de onschuld van zijn jeugd, de Amerikaanse landschappen van zijn dromen – maar ook een genezingsproces.

In het schilderij ‘Het licht’ zie je een zwarte snelweg die richting de horizon loopt. Je ogen worden naar die horizon toegetrokken, waar de weg in het niets verdwijnt en een wit licht schijnt van een onzichtbare bron. Het is misschien wel het duisterste werk van Omar, en ook zijn meest symbolische.

“Ik denk dat ik probeer om licht te vinden aan het einde van deze donkere weg,” zegt hij zwaarmoedig. “En ik hoop dat schilderen meer licht in mijn leven zal brengen.”

Bekijk hieronder meer werk van Omar bin Laden.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Australië.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.