Je kunt geen Nederlander meer zijn zonder bankrekening

Je pinpas is momenteel het meest belangrijke stuk plastic in je leven. En met zoveel dingen merk je dat pas (ha!) als je hem kwijt bent. Er zijn tegenwoordig gewoon plekken waar je niet meer met cash kan betalen. Je hebt pin-parkeerautomaten en ns-apparaten, pin-collectes en zelfs winkels zoals de Marqt waar je alleen nog maar met een pinpas kan betalen. En dan sta je daar met je harde euro's.

Maar wat nou als dat precies is wat je wil? Wat nou als je vertrouwen in ons bankensysteem bekoeld is, of je uit principiële redenen geen pinpas of een bankrekening wil? Ons hele leven lijkt zich steeds meer in te richten rondom digitale transacties en dat is praktisch voor de meeste mensen, maar een stuk minder voor hen die niet in het bankensysteem geloven - voor de Nederlander die liever geen bankrekening heeft.

En kan je het hem kwalijk nemen? De banken hebben de afgelopen jaren nou niet bepaald laten zien dat ze alles goed voor elkaar hebben; de bankenramp in IJsland, de kredietcrisis in Amerika en een stuk recenter de banken in Griekenland. Natuurlijk zit de schuld bij meerdere partijen, maar ik denk dat niemand van zijn stoel valt als ik schrijf dat banken nou niet bepaald de meest betrouwbare commerciële bedrijven op aarde zijn. Banken hebben problemen, jo.

In deze tijden is het dus absoluut niet zo gek om te bedenken dat sommige mensen hun vertrouwen kwijt zijn en besluiten om zonder bankrekening een contant leven te leiden. Je wil graag meedoen aan de Nederlandse samenleving, alleen dan met een andere fiscale levensstijl. En waarom niet? Omdat deze optie en daarmee levensstijl compleet onmogelijk is geworden. Je loopt namelijk in Nederland tegen een muur van problemen aan als je geen bankrekening hebt.

Hoe krijg je loon? Hoe betaal je belasting? Hoe ontvang je toeslagen, huursubsidies en andere overheidsafkortingen met drie letters? Hoewel er officieel geen wet is in Nederland die stelt dat je een bankrekening moet hebben, wil de overheid wel heel erg graag dat je er één hebt.

Omdat ik zelf alles behalve een economisch expert ben en ik letterlijk de paar belangrijke belasting- en bedrijfspapieren die ik heb, op 28 centimeter afstand bewaar van een pak koffie, vier eieren en een pot Albert Heijn-salsasaus (hot) die ik echt allang had moeten weggooien, besloot ik raad te zoeken bij een aantal overheidsinstanties. Ik vroeg (1) hoe betaal je money? en (2) hoe krijg je money?

Je hebt in principe geen bankrekning nodig om belasting te betalen: "Zolang je werkgever genoeg geld inhoudt en je niks hebt af te dragen is het allemaal mogelijk, " antwoordde persvoorlichter van de Belastingdienst desgevraagd. Maar dit betekent natuurlijk wel dat je je leven meer spartaans moet inrichten dan een lege geldkluis. Als je een hond, auto of wat voor betalingsplicht dan ook hebt, lijkt dit al geen optie meer.

Een koophuis kan je ook vriendelijk adieu zwaaien. Als je ergens wil wonen, zul je moeten huren of geen vast onderkomen moeten hebben. Digitaal geld houdt je in dit geval dus wel warm. Een hypotheek kun je niet contant afbetalen en een lening krijg je ook niet meer mee in een koffer of met cheque. Ook woningcorporaties, telecommunicatiebedrijven en energiecentrales zien het geld graag op hun bankrekening verschijnen. Officiële zaken contant afrekenen lijkt dus eigenlijk al onmogelijk.

Contant geld ontvangen is net zo erg. Sinds begin dit jaar moet in ieder geval het minimum loon op een rekening worden gestort. Juridisch gezien kan je de rest dus in contanten eisen, maar in de praktijk kan een werkgever deze eis prima weigeren. Ik probeerde mijn geld in cash mee naar huis te meenemen maar kreeg geen contante cent mee van onze doorgaans zo lieve Finance-afdeling. Ze werden misschien zelfs een beetje vijandig. In zo'n geval kun je een civiele zaak aanspannen tegen je baas en je beroepen op de wet. Dan win je hoogstwaarschijnlijk en krijg je je loon contant, maar zullen de vrijdagmiddagborrels, laat staan je werkrelaties, toch een stuk ongemakkelijker worden.

Als je geen werkgever kunt vinden die je contant wil uitbetalen, kun je fluiten naar een uitkering. Volgens het UWV ging de laatste persoon die uit principiële redenen geen bankrekening had, tien jaar geleden met pensioen. Sindsdien bestaan regelingen zoals cheques en kasbetalingen niet meer. Maar zonder bankrekening krijg je je pensioen ook niet. De SVB was duidelijk in hun mail: "Iedere klant die recht heeft op een uitkering moet tegenwoordig op de één of andere manier een betaaladres (een rekening bij een bank of instelling) regelen (maar dat kan natuurlijk altijd via een derde/gemachtige). Contante betalingen vinden niet meer plaats."

Hoewel ik begrip heb voor het feit dat digitale transacties een stuk simpeler, praktischer en kostenefficiënt zijn dan hun ouderwetse tegenhangers, heb ik toch het gevoel dat de overheid met deze regelingen mensen in een hoek drukt. Er werd door de persvoorlichter van Sociale Zaken niet gereageerd op mijn vraag naar de motivatie hierachter. We zien nu dat hoewel er nog maar enkele tientallen mensen in Nederland bewust zonder rekening leven, zelfs deze mensen toch nog ergens via via een bankrekening hebben. En dan lijkt het mij vrij duidelijk dat je niet meer zonder bankrekening kunt.

Luca van Dinter, oprichter van Ik Claim Mijn Naam, een initiatief dat mensen helpt zich soeverein te verklaren, besloot in 2010 niet langer met een bankrekening te leven, nadat er tijdens de procedure van een (volgens hem) onterechte arrestatie beslag gelegd werd op een deel van zijn rekening. Luca heeft sindsdien geen persoonlijke bankrekening meer, maar deelt hij met een aantal andere mensen een verenigingsrekening. Op deze rekening lopen alle geldstromen van de leden die "persé moeten" - belasting, toeslagen, internetabonnement, enzovoort. Bij mensen die hier niet aan mee willen doen, loopt de betaling via een zus, vader of vriendin. Uiteindelijk is er dus altijd ergens een bankrekening en kun je je afvragen of ze wel écht zonder bankrekening leven.

Toch schijnt er volgens Luca een betalingsloophole voor contant geld te zijn. Je kan gewoon een envelop met daarin een aantal bankbiljetten bij de belastingdienst door de brievenbus duwen. Stop er een briefje bij waar het voor is, maak er een foto van en dan heb je bewijs je betaalt hebt. Immers, juridisch gezien is het onwettig voor een instantie om een wettig betaalmiddel, namelijk euro's, te weigeren. Helaas had de Belastingdienst dit blijkbaar ook door, want toen ik er naar vroeg informeerden ze mij netjes dat het niet (meer) kon. Artikel 4:89 van de Algemene Bestuurswet schrijft voor dat de betaling moet plaats vinden op een bankrekening. Het klonk ook te mooi om waar te zijn, voortaan gewoon je belasting lekker contant bij het Belastingdienstgebouw naar binnen smijten.

Via een vader, broer of vriendin: ergens moet altijd wel een bankrekening zitten. Zowel betalen als ontvangen is als je geen bankrekening hebt simpelweg onmogelijk. Kort samengevat: je kunt geen (participerende) Nederlander meer zijn zonder een bankrekening. De boodschap van de overheid, bewust of onbewust, is glashelder: meedoen of oprotten.

En deze boodschap, die je dwingt mee te draaien in een commerciële sector - één die weliswaar belangrijk is, maar tegelijkertijd als een corrupt systeem bekend staat - is verontrustend.

Kan je nou helemaal niks doen? Jawel. Je kan van bank wisselen zoals Rutger Bregman voor de Correspont eerder dit jaar voorstelde. Hiermee zit je tenminste vast aan de meest gunstige bankrekening. Maar meer dan dat - het inwisselen voor het ene probleem door het ander - is niet meer mogelijk.