De makers van ‘Chernobyl’ hebben kosten noch moeite gespaard om de serie realistisch te maken

Craig Mazin werd niet in de Sovjet-Unie geboren. Hij spreekt geen Russisch. Hij was er niet toen in 1986 reactor 4 van de kerncentrale van Tsjernobyl explodeerde en er een ongekende hoeveelheid straling vrijkwam, met tussen de honderden en tienduizenden doden tot gevolg – een aantal dat nog steeds niet definitief vastgesteld is. Hij was er niet om te zien hoe de explosie hele steden onbewoonbaar maakte, de ineenstorting van de Sovjet-Unie versnelde en onze relatie met de angstaanjagende kracht van het atoom definitief veranderde. Maar op de een of andere manier is hij er in de vijfdelige HBO-miniserie Chernobyl in geslaagd om deze ramp, de gevolgen ervan, en de levens van degenen die er door getroffen werden, zo goed te vatten dat het moeilijk te geloven is dat hij het niet zelf heeft meegemaakt.

De serie doet dit deels door dichtbij de geschiedenis te blijven. Ieder belangrijk personage, met één uitzondering – een kernfysicus gespeeld door Emily Watson – is gebaseerd op een echt bestaand persoon, van de wetenschapper die verantwoordelijk was voor de opruiming, Valery Legasov (gespeeld door Jared Harris), tot de vrouw van een brandweerman die aanwezig was bij de explosie (gespeeld door Jessie Buckley). Van de kleding tot de auto’s, en zelfs het behang in huizen – alles is indrukwekkend realistisch nagemaakt, en het product van meer dan tweeëneenhalf jaar nauwgezet onderzoek.

We spraken Mazin over zijn obsessie met historische details, de moeite die het gekost heeft om alles zo realistisch neer te zetten, en het belang van de waarheid als je een verhaal vertelt over leugens.

VICE: Waar komt je interesse in de Tsjernobylramp vandaan? En hoe verliep het eerste onderzoek?
Craig Mazin: Ik was vijftien jaar oud toen de ramp plaatsvond, en sindsdien denk ik er nog geregeld aan. Ergens in 2015 besefte ik pas dat ik eigenlijk helemaal niet wist wat er precies gebeurd was, en dat getuigde van een opvallend gebrek aan kennis over de wereld. Dus ik ben ik gewoon begonnen met lezen. Ik wilde weten, vanuit een wetenschappelijk oogpunt, wat er die avond precies gebeurd was. En wat ik ontdekte was choquerend, opmerkelijk, en moeilijk te negeren. Het was alsof ik een oorlog had ontdekt waar niemand nog uitgebreid over geschreven had. Vervolgens kwam ik er natuurlijk achter dat mensen dat wel degelijk gedaan hadden – het was gewoon nooit in het collectieve geheugen beland. En toen was mijn obsessie geboren.

Ik weet dat je veel informatie uit het boek We houden van Tsjernobyl van Svetlana Alexijevitsj gebruikt hebt. Hoe belangrijk was dat boek als bron, en wat zijn andere belangrijke bronnen die je gebruikt hebt?
Ik heb zoveel bronnen gebruikt als ik kon vinden. Onderzoeksartikelen in wetenschappelijke tijdschriften, overheidsrapporten, boeken van voormalige Sovjet-wetenschappers uit Tsjernobyl, boeken van Westerse historici die onderzoek naar de ramp deden, plus verschillende documentaires en persoonlijke verslagen.

En natuurlijk inderdaad We houden van Tsjernobyl, een uniek werk. Wat Alexijevitsj met dit boek voor elkaar heeft gekregen, is een aspect van de geschiedenis vastleggen dat we maar zelden te zien krijgen, namelijk het verhaal van mensen waarvan je anders niet eens had geweten dat ze hebben bestaan. We zien de geschiedenis altijd vanuit het perspectief van de grote spelers, maar zij keek naar de geschiedenis door de ogen van gewone mensen. Voor haar is iedereen gelijk: van generaals en politici tot boeren; het maakt haar niet uit. Dat vond ik prachtig, en erg inspirerend.

Hoe lang heb je onderzoek gedaan voordat je daadwerkelijk begon met het schrijven van Chernobyl ?
Ik heb denk ik zo’n tweeëneenhalf jaar ik besteed aan onderzoek, voorbereiding en het bepalen van de structuur van de serie. Natuurlijk was dat niet het enige wat ik al die tijd gedaan heb – ik was bezig met andere films (her)schrijven, en daarnaast moest ik ook nog echtgenoot en vader spelen, dus ik had het behoorlijk druk. Maar in 2016 was ik eindelijk klaar om te beginnen met schrijven.

Waarom was het zo belangrijk voor je om de serie zo accuraat en authentiek mogelijk te maken?
In de kern van dit verhaal rust de vraag wat er gebeurt als we onze verbinding met de waarheid kwijtraken. Het hele Sovjet-systeem was in wezen een monument voor de ‘nuttige leugen’. Ze wisten het liegen tot een kunstvorm te verheffen: men loog tegen elkaar, tegen superieuren, tegen onderlingen, en vooral vanuit overlevingsdrang. En uiteindelijk werd het zo gewoon dat de waarheid niets meer waard was. Daardoor besefte ik dat overdramatiseren het ergste was wat ik kon doen bij het vertellen van dit verhaal.

Ik sprak laatst een journalist die geboren en getogen is in de Sovjet-Unie, en zich Tsjernobyl nog goed kon herinneren. Hij vertelde dat de manier waarop de personages in de serie praten – zelfs als ze Engels praten met een accent – precies klinkt als de manier waarop mensen in die tijd spraken. Hoe heb je dat voor elkaar gekregen?
Ja, ik heb het gelezen; dat was een zeer ontroerend moment voor mij, en daarnaast ook heel bevredigend. Ik weet niet hoe me dat gelukt is. Dat is het eerlijkste antwoord wat ik kan geven. Ik weet dat onze regisseur, Johan Renck, met de acteurs gewerkt heeft om ervoor te zorgen dat ze een bepaald soort houding hadden, een specifieke uitstraling. Er is een bepaald gewicht dat deze mensen met zich meedragen. De Sovjets hadden in 1986 bijna een eeuw aan ontberingen, ellende, oorlog en hongersnood moeten trotseren. En toen gebeurde Tsjernobyl.

Je hebt de scripts voorgelegd aan mensen die toentertijd in de Sovjet-Unie woonden. Wie waren dat, en hoe verliep dat proces?
We hebben inderdaad meerdere mensen gesproken, en één vrouw in het bijzonder. Zij is de vrouw van een scenarioschrijver, en ze woonde in 1986 in Oekraïne. Ze kwam op mij over als een bedachtzaam, intelligent en nauwkeurig iemand. Ik vind dat je, als je een verhaal wilt vertellen dat je zelf niet meegemaakt hebt, je uiterste best doen om het te vertellen met zoveel mogelijk respect voor de mensen die erbij waren. En de details kloppend krijgen is een van de manieren waarop we dat proberen te doen. We zijn daar obsessief mee bezig geweest. En zij was fantastisch; ze wist een aantal dingen te herkennen waarvan ik niet weet of ze ons waren opgevallen. En daarnaast hadden we ook het voordeel van een crew die hoofdzakelijk uit Litouwen kwam, dus veel van hen waren in de Sovjet-Unie opgegroeid, en zij hadden ook geregeld suggesties die erg nuttig waren.

De details in de serie zijn echt bizar. De uniformen van de brandweermannen zijn exacte replica’s, kinderen dragen de juiste rugtassen, en alles van theekopjes en rantsoenen tot zelfs het behang in de huizen klopt. Hoe moeilijk was het om dat allemaal juist te krijgen?
Ik zou je graag vertellen dat ik onderzoek heb gedaan naar de theekopjes en het behang, maar dat was het productieteam onder leiding van Luke Hull, die het echt fantastisch gedaan heeft. Hij had een heel team dat verantwoordelijk was voor rekwisieten, setdecoratie en -constructie, en het behang. En we zijn veel op locatie geweest, op veel plekken die niet veel veranderd zijn sinds de Sovjet-tijd, daar hebben we ook een hoop van geleerd. Het is altijd onze bedoeling geweest dat mensen in Oekraïne, Rusland en Wit-Rusland zichzelf zouden herkennen. Ze moesten zich gezien voelen, in plaats van dat ze een soort absurde Amerikaanse versie van hun werkelijkheid voorgeschoteld kregen. Hoeveel Amerikanen zal het opvallen dat de juiste afkorting voor dat gebied op de nummerplaat van voorbijrijdende auto’s staat? Twaalf, dertien mensen? Geen idee. Maar de mensen die het wél weten, daarvan wil ik dat ze zien we genoeg om de details gaven om dit te laten kloppen. Dit was een verschrikkelijke tragedie voor deze mensen. Hoe raar zou het zijn als een ander land een verhaal over 9/11 zou maken, en de brandweermannen allemaal bizarre kostuums droegen?

Je hebt ook wetenschappers gesproken om ervoor te zorgen dat alles omtrent de daadwerkelijke ontploffing van reactor 4 klopte.
Ik respecteer de wetenschap, en ik respecteer de wetenschappers die dit probleem op moesten lossen. Ik heb enorm veel respect voor expertise, iets wat volgens mij op dit moment niet erg in de mode is. Ik vond gewoon dat bij het maken van een serie met een wetenschappelijk element, de wetenschap moest kloppen. Ik wil dat mensen weten dat ik dat belangrijk genoeg vond om het goed te doen. Als je de wetenschap achter een verhaal dat deels voeten heeft in de wetenschap niet begrijpt, dan moet je het niet schrijven. Zo denk ik erover.

Toch wijkt de serie in bepaalde opzichten af van de werkelijkheid. Waarom?
We hadden één belangrijke regel: we konden alleen iets veranderen als dat het verhaal ten goede zou komen. We konden geen dingen veranderen om ze enger te maken, we konden niks veranderen om het meer dramatisch of sensationeel te maken. Ik vond trouwens dat de waarheid al huiveringwekkend genoeg was. Maar ik wilde ervoor zorgen dat HBO en Sky, al voordat we ook maar één frame hadden geschoten, wisten dat ik een podcast wilde opnemen waar ik de veranderingen die we wel gemaakt hebben wilde verklaren. Ik wilde niet dat mensen zouden denken dat ik ze voor het lapje hield, of ergens mee weg wilde komen. Geen van de veranderingen die we hebben gemaakt waren bedoeld om de boel dramatischer te maken.

Er is een verschil tussen een perfect kloppende, historisch compleet nauwkeurige documentaire maken, en een goedlopend verhaal vertellen dat mensen willen zien. Je kan het niet allebei doen, in dit medium tenminste niet. Ik denk niet dat iemand pakweg honderd uur van een ontzettend gedetailleerde versie van Chernobyl zou willen kijken, en ik zou al helemaal geen geld krijgen om dat te maken. Dus je moet keuzes maken. Maar weet dat ik het iedere keer gevoeld heb, bij iedere aanpassing.

Als het doel was om een serie te maken die mensen in de voormalige Sovjet-Unie zouden waarderen, dan lijkt het alsof jullie daar in geslaagd zijn.
Voor zover ik het kan zien hebben we inderdaad een gevoelige snaar geraakt daar. En dat is het meest bevredigende resultaat van dit hele avontuur – er zijn mensen, uit de voormalige Sovjet-Unie, die ons bedanken, en aangeven dat we dit op de juiste manier gedaan hebben. Natuurlijk zijn ook negatieve geluiden van Sovjet-nostalgisten, als je ze zo wilt noemen; mensen die op de een of andere manier met weemoed terugdenken aan de ‘goeie ouwe tijd’ van de Sovjet-Unie, wat vreemd is om te zeggen. Maar over het algemeen zijn mensen erg te spreken over de serie, omdat – en dit heb ik vaker gezegd – het Sovjet-stelsel de échte vijand is in dit verhaal. En de held van het verhaal is de collectieve Sovjet-bevolking. Ik hoop dat ze een bepaalde trots zullen voelen als ze de serie kijken.