Het verhaal achter de lichtgevende drones die vanavond over het IJ vliegen

Wie vanavond in Amsterdam de pont pakt naar de NDSM-werf in Noord, zal onder een zwerm van driehonderd lichtgevende drones doorvaren. Het is een vliegend lichtkunstwerk van Studio Drift, het kunstenaarsduo dat bestaat uit Lonneke Gordijn en Ralph Nauta. Al ruim tien jaar zijn ze bezig met het imiteren van natuurlijke patronen – in dit geval een zwerm spreeuwen. Het werk, genaamd Franchise Freedom, zal dit weekend elke avond na zonsondergang te zien zijn. Als het weer het tenminste toelaat, want bij regen of te harde wind gaat het hele feestje helaas niet door.

Franchise Freedom was eerder te zien op het strand van Miami, en is nu naar Amsterdam gekomen ter ere van hun solotentoonstelling in het Stedelijk Museum. Boven het IJ, op nog geen kilometer afstand van hun werkplaats aan de Asterweg. We vroegen Ralph Nauta en drone-expert Lucas van Oostrum, die bij het project betrokken was, naar het idee achter deze installatie, de praktische uitdagingen waar ze tegenaan liepen en de plekjes waar je het werk het beste kunt bekijken.

Creators: Vogels zijn meestal het symbool voor vrijheid, en de titel verwijst daar ook naar. Wat willen jullie vertellen over vrijheid?
Ralph Nauta: We vonden het interessant dat als je het gedrag van zwermen bekijkt, je dat doet denken aan vrijheid, terwijl zo’n zwerm juist ook is dichtgespijkerd met regels. Het is strak georganiseerd: ze moeten ervoor zorgen dat ze niet tegen elkaar aanbotsen, om iets te noemen. In onze samenleving is het eigenlijk precies hetzelfde. Je hebt het idee vrij te zijn, maar je leeft wel volgens een set regels die de samenleving je oplegt. De drones moeten zich ook aan bepaalde regels houden. Ze moeten altijd twee meter afstand van elkaar houden, en maximaal drie meter per seconde vliegen.

En wat heeft een franchise daarmee te maken?
Ralph Nauta: Een franchise is een mooi voorbeeld van de illusie van vrijheid. Het klinkt als iets dat je vrijheid geeft, omdat het je eigen bedrijf kan zijn, maar er is niets unieks aan. Je bent gebonden aan allerlei regels van het moederbedrijf.

Was het een beetje te doen om met drones het gedrag van een zwerm vogels na te bootsen?
Lucas van Oostrum: We hebben een programma ontwikkeld dat dat kan, en zo op de drones kan worden ingeladen. In eerste instantie zag het er nog niet helemaal uit als een zwerm, het bewoog te veel in cirkels en maakte niet de oneindige vormen die een zwerm maakt. Om het beter uit te beelden zijn we toen heel goed gaan kijken. Als vogels plotseling keren zie je bijvoorbeeld net een ander deel van hun lichaam, wat we hebben uitgebeeld door de zwerm op dat moment donkerder te maken. Als de drones dichter bij elkaar vliegen branden de lampjes ook feller.

Wat waren praktisch gezien de grootste uitdagingen om ze boven het IJ te laten vliegen?
Lucas van Oostrum: Het regelen van de vergunning was lastig. Nederland heeft een van de strengste wetgevingen met betrekking tot het vliegen met drones, en de plek waar wij de installatie tonen ligt toevallig ook nog op de aanvliegroute van Schiphol, waar normaal gesproken nooit met drones mag worden gevlogen. Niemand in de dronewereld geloofde ook dat wij dit voor elkaar zouden krijgen. Maar het is toch gelukt, de gemeente vond het kennelijk een bijzonder project.

We wilden het trouwens eerst op het Museumplein doen, maar we kwamen er al snel achter dat dat te klein was. Er zitten daar ook drie consulaten, dus qua beveiligingseisen was dat al niet zo makkelijk.

Er is ook muziek te horen van Joep Beving. Waarom hebben jullie daarvoor gekozen?
Ralph Nauta: We hebben van alles uitgeprobeerd, maar bij Joep Beving voelden we het meteen. Het ritme klopte met de steeds veranderende bewegingen van de zwerm. Zijn muziek voelt tijdloos aan.

De drones waren eerder al te zien bij Art Basel in Miami. Hoe reageerde het publiek er toen op?
Lucas van Oostrum: We zagen dat het publiek vergat dat het naar techniek zat te kijken. Ze ervoeren het alsof ze zaten te kijken naar een levend organisme. Sommige mensen naast ons op het strand moesten huilen omdat het zo’n intense ervaring was. De grenzen tussen technologie en organismen zoals we ze kennen verdwenen even.

Wat hopen jullie dat mensen meenemen als ze de installatie hebben gezien?
Ralph Nauta: We willen natuur en techniek laten samenkomen, en laten zien dat je met technologie iets heel moois kan creëren. Je kunt de minpunten van technologie benadrukken, maar als je het hebt over de schoonheid die technologie kan creëren, krijg je een heel ander gesprek.

En we willen laten zien dat geduld een schone zaak is. De eerste stap voor dit project hadden we al tien jaar geleden gezet. Dat lijkt lang, vooral in onze samenleving waar alles maar tien minuten mag duren, maar ik vind tien jaar nog meevallen. Denk maar aan kathedralen, die vroeger door verschillende generaties gebouwd werden. De mensen die eraan begonnen zagen meestal het eindresultaat niet eens.

Hebben jullie nog een goede tip waar we de zwerm vanavond kunnen bekijken?
Lucas van Oostrum: Op de Haparandadam in de Houthavens en in de omgeving van restaurant Pllek in Amsterdam-Noord is de installatie het beste te zien. Op die laatste plek is ook de muziek te horen.