Ik vroeg dé wereldwijde plasexpert waarom ik niet kan plassen in gezelschap

De lichten in de bioscoopzaal springen aan en ik loop gauw richting de toiletten. Na twee uur stilzitten en 33 centiliter Duvel moet ik nodig plassen. Maar terwijl de rij voor de herentoiletten slinkt, klimt door mijn benen langzaam een vage spanning omhoog.

Het middelste urinoir komt vrij. Ik houd mijn adem in en open langzaam mijn gulp. Maar er gebeurt niets: de spanning blokkeert het ontstaan van een straal. Seconden verstrijken zonder dat één druppel het porselein ontmoet. Met een volle blaas draai ik me om en loop naar de wastafel, waar ik voor de vorm mijn handen afspoel.

Herkenbare situatie? Dan heb je paruresis a.k.a. shy bladder syndrome: moeite met plassen in het openbaar. De ernst van paruresis verschilt per geval. Sommige mensen kunnen buiten hun eigen woning nergens plassen. Voor anderen zijn alleen openbare urinoirs een uitdaging. Ik hoor bij de laatste groep: soms lukt het wel, soms niet, soms half.

Ontwricht het mijn leven? Nee, maar onpraktisch is het wel. En ondanks dat ik me weinig aantrek van normen over mannelijkheid, voelt het toch als falen wanneer ik niet kan plassen in het bijzijn van soortgenoten.

"Op artikelen over paruresis wordt vaak gereageerd met 'grow a pair'. Wie eraan lijdt wordt een watje, verwijfd of gay genoemd", vertelt Steven Soifer. "De meeste mensen begrijpen het niet, omdat plassen voor hen zo normaal is. Als je vertelt wat paruresis is, blijkt iedereen het weleens te hebben meegemaakt. Maar bij de meesten wordt het geen vicieuze cirkel."

Als er iemand is die alles weet van verlegen blazen, is het Steven Soifer. Hij is hoogleraar maatschappelijk werk aan de Universiteit van Memphis en CEO van de International Paruresis Association (IPA; iets waarvan je ook moet plassen). Soifer schreef boeken over paruresis, geeft trainingen én lijdt er zelf aan. Via een intercontinentaal skypegesprek vroeg ik hem wat ik ertegen kan doen.

Paruresis is een vorm van angst voor de ander, vertelt hij. "Als je weet dat er niemand binnenkomt, is er niets aan de hand. Het gaat erom dat iemand je kan zien, horen of zelfs aanspreken. Uit onderzoek blijkt: hoe dichterbij iemand staat, hoe langer het duurt tot het plassen lukt."

Mannen lijden er vaker aan dan vrouwen, vermoedelijk omdat vrouwen niet met urinoirs te maken krijgen. De fobie ontstaat meestal tijdens de adolescentie en is hardnekkig: sommige klanten van Soifer zijn bejaard en hebben hun hele leven openbare toiletten omzeild.

Ik weet uit persoonlijke ervaring dat paruresis niet uitzonderlijk is: bij urinoirs staan regelmatig andere mannen naast me wortel te schieten. Voor dit artikel vroeg ik in een whatsappgroep aan zeven vrienden of ze het herkennen. Bijna allemaal antwoordden ze bevestigend; ééntje vermijdt urinoirs zelfs categorisch.

Officiële schattingen lopen uiteen van 1 tot 25 procent van de mannen, zegt Soifer. "Zelf houd ik het op zeven procent. Ik definieer paruresis als een spectrum, net als autisme. De één heeft er af en toe last van, de ander kan door deze angst niet met het vliegtuig reizen."

Als je die zeven procent doortrekt naar Nederland, hebben ruim een half miljoen mannen er last van: evenveel mensen als er in Rotterdam wonen. Aardig wat, voor een aandoening waar bijna nooit over wordt gepraat.

Paruresis is deels biologisch, maar wortelt vooral in de opvoeding, zegt Soifer. Vaders leren hun zonen niet wennen aan urinoirs. "Wat vaak gebeurt, is dat je als klein jongetje met je moeder naar het vrouwentoilet gaat. Op een gegeven moment ben je daar te oud voor, en moet je als 7-jarig jochie in je eentje naar het herentoilet. Die nieuwe omgeving kan heel intimiderend zijn."

Een verlegen blaas kan klein leed zijn, maar ook ontsporen tot een lijdensweg. "Zelfmoord komt voor", zegt Soifer. "Ik heb momenteel contact met twee jonge mannen uit India en Brazilië, en beiden hebben suïcidale gedachten. In hun landen is dit onderwerp onbespreekbaar, ze denken dat ze freaks zijn."

Omdat paruresis tussen de oren zit, laat het zich niet makkelijk elimineren. Ook Soifer blokkeert soms nog, 22 jaar training en onderzoek ten spijt. "Ik ben 1 meter 92, en als er lage schotten hangen, lukt het vaak niet." Maar hij heeft er wel vrede mee. "Ik ben er niet 100 procent van af, maar ik pieker er niet meer over. Het niet kunnen plassen is op zich niet het probleem: het is de vicieuze cirkel die ontstaat door angst en schaamte."

Toilethokjes in mannentoiletten zijn schaars en/of niet geluidsdicht, en veel urinoirs bieden door iele tussenschotjes weinig privacy. Het ergst zijn de metalen troggen die je veel ziet in stadions, clubs en concertzalen. Een wrede uitvinding voor iedereen met ook maar een beetje paruresis. "Ik ken bijna geen man die van die dingen houdt", zegt Soifer. "Alleen de echte macho-types."

Het toiletdesign van de toekomst, is volgens Soifer: rijen sluitende, unisex toilethokjes. Lost gelijk ook de vraag naar genderneutrale toiletten op. Maar ook betere privacy bij urinoirs (wanden of hogere schotten) zou al een vooruitgang zijn. "Helaas denken de meeste bedrijven vooral aan de kosten, wat leidt tot shitty bathrooms."

In de week dat ik dit stuk schrijf, zit ik met twee vrienden in een biercafé. Ze herkennen mijn worsteling - maar hebben het met boerenslimmigheidjes overwonnen. "Je moet je op andere dingen concentreren, dan ben je minder bewust van je omgeving", zegt de eerste. "Wanneer je aandrang voelt moet je altijd nog even wachten", zegt de ander.

Ik besluit beide adviezen op te volgen. Als ik eigenlijk al moet, blijf nog even zitten. Eenmaal in de plee concentreer ik me op een reclameposter aan de muur. En waarachtig: de dijken breken open! Het helpt waarschijnlijk dat naast me een van mijn vrienden gelijktijdig zijn ding doet - bij hem voel ik me op m'n gemak.

Vriendschap is een essentieel onderdeel van Soifers trainingen. Hij werkt met een stappenplan waarbij paruresislijders eerst solo in een leeg openbaar toilet gaan plassen, vervolgens met een vriend een paar meter achter ze, en daarna met een vriend pal naast ze. Literfles water in de tas, en hup, op naar het winkelcentrum. Elke keer dat het plassen lukt, groeit het vertrouwen. Plassen naast vreemden is de laatste stap.

Voor mijzelf blijkt zo'n training niet nodig. Sinds het gesprek met Soifer draait de kraan een stuk minder stroef open. Het heeft cathartisch gewerkt om er hardop over te praten. Met een hoogleraar, no less, die er zelf zo onbevangen als een kind over zijn probleem vertelt.

Hopelijk biedt dit artikel de zeven procent van de lezers met paruresis ook wat steun. Heb je er last van, weet dan: je bent geen freak, maar een mens met een menselijke zwakte. Lijd je er erg onder? Via de International Paruresis Association kun je in contact komen met steungroepen in Nederland. Je kunt ook Soifers boek bestellen (binnenkort in geüpdatete versie) of een van zijn workshops volgen (hij is regelmatig in Duitsland en Engeland).

Verder roep ik elke horecabaas, museumarchitect en festivalorganisator op om onze verlegen blazen niet te plagen. Laat schamele tussenschotten en macho-troggen achterwege en investeer in goede privacy. Want iets waar mensen zo zwaar onder kunnen lijden, verdient begrip.

Vanavond ga ik met vrienden naar de kroeg. Ik ga proberen niet droog te vallen. En gebeurt het wel? Geen ramp: ik heb mijn hele leven nog om te oefenen.