Deze Hengelose kunststudent leeft al drie weken zonder privacy

Het is vier uur 's nachts en Jacco Borggreve stommelt naar het toilet. Google's locatiepijl schuift iets over het scherm, van rechts naar links. Het is maar een klein stukje, maar het is zichtbaar. Even later glijdt de pijl terug: Jacco gaat weer in bed liggen. Dit voelt ongemakkelijk. Hoeveel mensen kijken mee?

Kunstenaar en student Jacco Borggreve (21) uit Hengelo laat zich 24 uur per dag volgen via een locatie-app. We zien waar hij woont en werkt, naar welke sportschool hij gaat en welke kroegen hij bezoekt. De student wil met zijn Greyman Project inzichtelijk maken wat er gebeurt als je geen privacy meer hebt.

He, hij is aan het lopen! Beeld: Greyman Project

Google weet wat je zoekt, waar je bent en wat je bezighoudt. Mensen checken in op Facebook en via de app Find My Friends weten vrienden non-stop waar je bent. Politici zoals Ancilla van de Leest (Piratenpartij) en Astrid Oosenbrug (PvdA) waarschuwen ons al voor de dreiging van een wereld waarin geen privacy meer bestaat. Maar wat betekent het nu echt als je geen autonomie meer hebt? Borggreve wil dit ervaren. Hij is nu drie weken bezig en vertelt over zijn tot nu toe verrassende ervaringen.

"Ik ben niet bang en leef mijn leven niet anders dan voorheen. Wel ben ik me ervan bewust dat ik gevolgd word, ik kijk meer om me heen. In een druk centrum vraag ik me wel eens af of mensen me herkennen." vertelt Borggreve.

Het project heeft ook positieve gevolgen. "Mensen die ik jaren niet heb gezien, zoeken me op en komen ineens de kroeg binnenwandelen. Sociaal contact is zo heel makkelijk geworden, je hoeft niet meer te bellen of te appen."

Eerder liet hij Borggreve een microchip in zijn arm implanteren, waardoor door hem gemaakte sculpturen gingen bewegen als hij in de buurt was, om de relatie tussen mens en object te tonen. Met het Greyman Project gaat hij een stap verder: een speciale app geeft continu zijn locatie op een website weer, waardoor iedereen kan zien waar Borggreve zich bevindt.

De chip in de arm van Borggreve. Beeld: Instagram

De jonge kunstenaar neemt zijn experiment laconiek op. Maar dat geldt niet voor iedereen. De verzekeraar die zijn inboedel verzekert heeft al laten weten de schade niet zomaar te dekken als er bij hem wordt ingebroken. Die noemt zijn project een vorm van uitlokking. De huisbaas van Borggreve voelt weinig voor het experiment, evenals zijn ouders. Ze zijn bezorgd over de eventuele consequenties, want wat als iemand inderdaad wil inbreken of kwaad in de zin heeft? Bij een aantal vrienden is Borggreve zelfs niet meer thuis welkom, omdat zij hun privacy willen bewaken. Met hen spreekt hij enkel nog af in openbare ruimten.

Borggreve ervaart zijn experiment heel anders, vertelt hij."Het geeft een heel veilig gevoel dat iedereen weet waar ik ben. Ik geef mezelf niet alleen uit handen voor kwaadwillenden, maar ook voor de bonafiden onder ons. Ik heb altijd een alibi."

Permanente surveillance kan een gevoel van veiligheid geven. Dit merkte ik ook toen ik voor een onderzoek veel oudere Spanjaarden sprak, die bewust het dictatoriale regime van Franco hadden meegemaakt. Zij vertelden me oprecht terug te verlangen naar de 'veilige straten' van toen. Ze waren niet bezig met het vermijden van een onzichtbare vijand in de vorm van een veiligheidsdienst, maar vonden de continue controle eigenlijk juist prettig - het type sociale controle waarbij iedereen weet waar je bent en waarbij je je verbonden voelt met de bakker, de leraar en de buurman. Maar in de huidige privacydebatten krijgt deze invalshoek weinig aandacht.

De vraag is alleen of je dit soort grote verbanden kunt leggen. Het Greyman Project loopt pas drie weken en geniet nog geen wijdverspreide aandacht - maar Borggreve is van plan het project "zo lang mogelijk" te laten lopen. Vooralsnog zijn vooral een brede vrienden- en kenniskring geïnteresseerd in het privacyexperiment - maar hoe meer mensen weten van zijn permanente volgbaarheid, hoe realistischer het project zal zijn.

Je kunt je ook afvragen in hoeverre Borggreve al gewend was aan een gebrek aan privacy. We weten allemaal dat Facebook onze data opslaat en aan derden verkoopt, en dat Google ons zoekgedrag analyseert. Maar vooralsnog zijn de voordelen van deze diensten groter dan de prijs die we moeten betalen, en dus blijven we ze gebruiken. We geven moedwillig onze data weg in ruil voor gratis apps of deals. We vinden het handig dat we gemakkelijk via een app onze parkeerplek kunnen betalen, ook als dit betekent dat de Belastingdienst daarmee onze online parkeergegevens kan opvragen. In de praktijk worden we al permanent gevolgd. Zijn we dus niet al gewend geraakt aan een situatie waarin we überhaupt geen privacy meer hebben? "Daar had ik nog niet over nagedacht, maar ik denk het wel," reageert Borggreve.

Borggreve is niet de eerste die onderzoek doet naar de gevolgen van een gebrek aan privacy. Voor het experiment Super Stream Me van de VPRO lieten twee programmamakers zich in de zomer van 2015 zeven dagen per week, 24 uur per dag filmen. Mensen konden zien waar ze waren, hoe ze naar de wc gingen en hoe vaak ze masturbeerden. Het programma zou drie weken duren, maar werd na 15 dagen vroegtijdig gestopt "vanwege de te heftige invloed van het gebrek aan privacy."

Hoe meer mensen Borggreve uiteindelijk zullen volgen, hoe ingrijpender de impact voor hem zal zijn. Hij sluit dan ook niet uit dat hij mogelijk uiteindelijk toch een ongemakkelijk gevoel krijgt bij het experiment. "Misschien word ik wel paranoïde."