Heel Holland Hoaxt: Het nepnieuws van afgelopen maand (deel 4 - slot)

In deze rubriek zetten we maandelijks op een rijtje welk nepnieuws en afgeleide vormen daarvan er in Nederland rondwaren. Deze maand: de winnaars van de Tweede Kamerverkiezingen toonden weinig eerbied voor de waarheid.

De Tweede Kamerverkiezingen zijn achter de rug, en de storm van verkiezingsnieuws en -meningen is gaan liggen.

In februari schreef ik dat er in de marges van de campagne verwoed werd genept, van nepfoto's tot nepstemwijzers. Later doken zelfs nepverkiezingsposters op, bedoeld om PVV-stemmers om de tuin te leiden. Ook neppeilingen bleven een populaire niche:

Nepnieuwsverhalen met een grote politieke impact bleven uit. Het probleem valt mee in vergelijking met de lawine van leugens rond de Amerikaanse verkiezingen. Hoaxes à la pizzagate, over het 'pedonetwerk' van Hillary Clinton, zijn hier ondenkbaar.

En toch. Wie door zijn oogharen kijkt, ziet dat de Nederlandse kiezer partijen heeft beloond die oneerbiedig met de waarheid omgaan. Drie van de belangrijkste 'winnaars' hebben het één en ander aan zich kleven.

- Forum voor Democratie (FvD) voerde campagne met neppeilingen en twitterde misleidende grafieken (zie onder). De partij debuteerde in de Tweede Kamer met twee zetels.
- DENK enterde de Kamer met drie zetels. NRC onthulde dat de partij troll-accounts op sociale media aanstuurt en uitpluiswerk van de Universiteit Leiden doet vermoeden dat twee van de drie Kamerleden nepvolgers op Twitter kochten.
- De PVV steeg met vijf zetels naar twintig. Vertegenwoordigers van de PVV zijn vaste kostgangers in deze rubriek. Van leider Geert Wilders tot raadsleden: ze verspreidden de voorbije maanden volop hoaxes (en zullen dat ongetwijfeld blijven doen).

FvD, DENK en de PVV moeten het als politieke outsiders deels van aandacht op sociale media hebben - met name DENK en FvD - dus als ze mensen daar misleiden raakt dat de kern van hun werkwijze. En van hun democratische verkiezing.

Overigens was DENK ook goed voor een lach: de tosti-die-toch-een-telefoon-was van fractievoorzitter Tunahan Kuzu. Zelfs de Amerikaanse factchecksite Snopes dook erop: Did This Dutch Politician Put a Grilled Cheese Sandwich in His Pocket Before an Interview?

Naast politieke partijen zijn het vooral nihilistische clickbaitsites die nepnieuws produceren. Zij hebben in het vluchtige Facebook hun ideale biotoop gevonden. In maart gingen diverse opruiende berichten viraal om later te worden doorgeprikt door de Universiteit Leiden. Een zingende moslima uit Deventer bleek een Maleisische zangeres te zijn en asielzoekers hadden met een mishandelde puppy niets te maken.

Bovenstaande voorbeelden rieken naar xenofobie, maar dit soort websites buiten om het even elk onderwerp uit. Op Niet100.nl, een van de meest verwoede verspreiders van clickbait, wordt bijvoorbeeld net zo makkelijk een tien jaar oud filmpje geplaatst waarop een stonede Drake zou staan.

Tot slot nog iets anders: het is zaterdag 1 april. Hoewel ik niet (wel!) de zuurpruim wil zijn, mogen we dit stukje Westerse cultuur van mij schrappen.

In Nederland is een 1-aprilgrap namelijk meestal: iets vertellen dat niet waar is en het vervolgens heel lang volhouden. Dat wordt problematisch als bedrijven het gaan doen, zoals toen Ola bekendmaakte dat het Raketjes uit productie zou halen (nee, echt) (oké toch niet). Dat was ook nog eens ruim vóór 1 april - een vrij recente trend. Zulke 1-aprilgrappen zijn ongeveer even verfijnd als iemands stoel wegtrekken voordat hij gaat zitten. Het om verzonnen berichten voor commercieel gewin, waardoor die bedrijven eigenlijk even schuldig zijn als clickbaitsites met nepnieuws. En dat kunnen we er in deze verwarrende tijden nou net niet bij hebben. ('Je veter zit los' mag uiteraard wel, dat is gewoon hilarisch.)

Heel Holland Hoaxt ontstond om de staat van nepnieuws in Nederland in kaart te brengen. Na vier afleveringen stel ik vast dat er van alles mis gaat. Dat sommige politici zich nauwelijks voor het verspreiden van hoaxes hoeven te verantwoorden baart me extra zorgen. Tegelijkertijd is nepnieuws hier niet compleet uit de hand gelopen, ook niet rond de verkiezingen (dat is onder meer te danken aan ons overzichtelijke medialandschap). Daarom stopt deze rubriek. Ik hoop dat de verhoogde aandacht voor dit onderwerp voor meer bewustzijn heeft gezorgd. En dat deze rubriek bij de volgende verkiezingen in 2021 niet terug hoeft te keren.