Menselijke ziekten droegen wellicht bij aan het uitsterven van de Neanderthalers

Mensen zijn nu misschien wel de dominante mensachtige op deze planeet, maar dat was niet altijd zo. Zo'n 45,000 jaar geleden, migreerden anatomisch moderne mensen van Afrika naar Europa en Azië, waarmee ze binnendrongen op het grondgebied van hun noordelijke neven: de Neanderthalers. Hoewel de menssoorten een korte poos hete intersoortelijke seks bedreven, bleek de noordelijke migratie fataal voor de Neanderthalers. Hun aantallen namen snel af en waren zo'n 40,000 jaar geleden zo goed als volledig uitgestorven.

Er zijn meerdere theorieën in de omloop over de oorzaak van hun ondergang, van oorlog tot competitie over grondstoffen.

Maar nu stelt een nieuw onderzoek voor dat menselijke ziekten een grote rol gespeeld zouden kunnen hebben in de ondergang van Homo neanderthalensis. Hoewel er – nog – geen empirisch bewijs is voor ziekte-overdracht tussen de groepen, lijkt het vrij logisch dat pathogenen uit Afrika meegedragen werden. Leuke dingen als lintwormen, tuberculose en maagzweerbacteriën liftten waarschijnlijk gewoon vrolijk mee met hun menselijke voertuigen.

"Mensen die uit Afrika migreerden zouden een significant reservoir kunnen zijn van tropische ziekten," vertelt Charlotte Houldcroft, een expert op het gebied van overdraagbare aandoeningen. "Voor de Neanderthaler-bevolking van Eurazië, die aangepast waren aan de ziekten van die gebieden, zou blootstelling aan pathogenen uit Afrika catastrofaal kunnen zijn."

Aangezien ze geen resistentie hadden tegen deze exotische Afrikaanse kwalen, zouden Neanderthalers buitengewoon kwetsbaar zijn voor epidemieën. Dit scenario lijkt veel op moderne pandemieën, zoals de enorme sterfte die volgde na de kolonisatie van Zuid-Amerika door Europeanen. Maar bij de Neanderthalers zou het nog veel extremer geweest zijn, aldus Houldcroft.

"Het is onwaarschijnlijk dat het vergelijkbaar was met de ziekten die Columbus meebracht naar Amerika, waar zoveel lokale mensen aan stierven," zei ze. "Het is waarschijnlijker dat kleine groepen Neanderthalers hun eigen overdraagbare aandoening kregen, waardoor de groep verzwakt werd en niet meer kon overleven."

Toch wijst het feit dat de twee soorten elkaar regelmatig zwanger maakten erop dat ze zeer dichtbij elkaar leefden, wat ziekteoverdracht waarschijnlijker maakt. Houldcroft en onderzoeker Simon Underdown, die meeschreef aan het onderzoek, speculeren dan ook dat mensen Neanderthalers SOA's als genitale herpes hebben gegeven.

"De tussengelegen mensachtige die het virus overbracht tussen chimpansees en mensen toont aan dat de ziekte tussen menssoorten kan springen," schrijft Houldcroft. "Het herpesvirus wordt seksueel en via spuug overgedragen. We weten nu dat mensen met Neanderthalers gekruist zijn, en dat wij daarom [twee tot vijf procent] Neanderthaler-DNA met ons meedragen, lijkt het logisch om er van uit te gaan dat mensen naast lichaamssappen ook ziekten hebben uitgewisseld."

Het is mogelijk dat een combinatie van factoren uiteindelijk verantwoordelijk waren voor de ondergang van de Neanderthaler. Genomische analyse zal ons ondertussen voortdurend meer aanwijzingen geven van hoe onze ziekten bijdroegen aan het uitsterven van onze mensachtige neven.