In deze overvolle gevangenissen in Brazilië zijn bendeleden de baas

Gevangenissen waar niet de bewaarders maar bendeleden de dienst uitmaken, cellen die onder de schimmel zitten en naar de urine en ontlasting stinken, en zo overvol zijn dat de gevangenen niet genoeg ruimte hebben om te kunnen slapen – het leven in de gevangenissen in de Braziliaanse staat Pernambuco komt volgens een nieuw rapport van HRW neer op een "humanitaire ramp".

Het rapport verscheen afgelopen dinsdag en werd opgesteld door Human Rights Watch (HRW). De organisatie bezocht vier gevangenissen en sprak met voormalige en huidige gedetineerden, hun families en gevangenisbewaarders in de noordoostelijke staat. "Pernambuco heeft specifieke problemen, maar is tegelijkertijd representatief voor het gehele Braziliaanse gevangenissysteem," vertelde César Muñoz van HRW aan VICE News.

Hoewel veel Braziliaanse gevangenissen worstelen met overbevolking, is het probleem in de staat Pernambuco het grootst. De staat heeft ruimte voor 10.500 gevangenen, maar in augustus dit jaar waren er volgens officiële cijfers drie keer zoveel gevangenen.

In de Igarassu-gevangenis zitten 3.788 gevangenen in cellen gepropt die ontworpen zijn voor maximaal 507 mensen. Het Curado-complex heeft plek voor 1.800 mensen, maar daar zitten meer dan 7.000 gevangenen.

Brazilië heeft de op vier na grootste gevangenispopulatie ter wereld, na Amerika, China en Rusland. Het aantal Braziliaanse gevangenen groeide tussen 2000 en 2014 met 161 procent, en er waren in juni vorig jaar zo'n 607.000 gevangenen, die vastzitten in faciliteiten die ontworpen zijn voor een maximum van 376.000 mensen. De Brazilian Bar Association, een beroepsvereniging voor advocaten, vertelde VICE News eerder dit jaar dat ze dachten dat het aantal gevangenen in Brazilië ondertussen was gestegen naar 680.000 mensen.

Het rapport van Human Rights Watch bespreekt naast de overbevolking in de gevangenissen van Pernambuco ook de macht van criminele bendes – zoals de beruchte PCC en Bonde dos 40 – binnen de gevangenis. Sommige Braziliaanse gevangenissen worden volledig gecontroleerd door de bendes, die verantwoordelijk zijn voor drugshandel en overvallen in de gevangenis, en hebben laten zien dat ze ook in staat om wraakliquidaties in de buitenwereld te organiseren vanuit hun cel.

De gevangenissen die HRW bezocht werden nauwelijks in de gaten gehouden door de bewakers die, volgens het rapport, het grotendeels hebben opgegeven om bevelen te geven of regels op te leggen aan de gevangenen – dat laten ze over aan de zogenaamde chaveiros of sleutelhouders. De sleutelhouders zijn vaak zware criminelen die lid zijn van een bende en veroordeeld zijn voor moord. Het rapport vond ook bewijs dat suggereerde dat gevangenisbewaarders steekpenningen aannemen om bepaalde gedetineerden meer vrijheden en macht te geven.

"Wij hebben gezien dat gedetineerden worden aangewezen om een paviljoen – een aantal blokken met een omheinde tuin – in de gaten te houden. Die persoon heeft letterlijk de sleutels van het blok. Er zijn geen bewakers binnen," aldus Muñoz. "Het is hun eigen kleine koninkrijk."

Gevangenen kunnen volgens het rapport bij de chaveiro een slaapplek in de overvolle gevangenis kopen. De sleutelhouder beheerst ook de in- en uitvoer van drugs in de gevangenis.

De smerige en benauwde omstandigheden hebben er ook voor gezorgd dat tuberculose onder de gevangenen van Pernambuco honderd keer meer voorkomt dat bij de rest van de bevolking van de staat. Het aantal hiv-geïnfecteerden is 42 keer hoger dan in de buitenwereld. Seksueel geweld – inclusief groepsverkrachtingen – wordt volgens het rapport zelden gemeld aan en onderzocht door de autoriteiten.

Volgens het rapport is een van de oorzaken van de extreme overbevolking in de gevangenissen een programma dat de lokale overheid in 2007 begon, dat Pacto Pela Vida oftewel 'pact voor het leven' heet. Dit beleid verbeterde de coördinatie tussen verschillende politiediensten, en gaf beloningen aan agenten die meer mensen arresteren. HRW beweert dat het beleid heeft geleid tot een explosieve groei van de gevangenispopulatie. Die is met 68 procent gestegen sinds 2007, en is bijna drie keer groter dan de capaciteit.

Het rapport geeft aan dat de overbevolking van de gevangenissen in Brazilië ook te wijten is aan het hoge aantal gedetineerden dat in voorlopige hechtenis zit. Het aantal gevangenen dat niet schuldig wordt bevonden ligt op 41 procent in heel Brazilië, en 59 procent in Pernambuco. Dat betekent dat er duizenden onschuldige mensen vastzitten in voorarrest, soms maandenlang.

De Braziliaanse autoriteiten doen wel pogingen om ervoor te zorgen dat verdachten na hun arrestatie niet automatisch in hechtenis worden genomen in afwachting van hun proces, maar dat er per geval door de rechter wordt gekeken of dit wel nodig is. Op dit moment draait er een proefproject in de meeste Braziliaanse staatshoofdsteden. In Sâo Luís in de staat Maranhâo is het aantal gearresteerde verdachten die in hechtenis worden genomen gedaald van 90 procent naar 40 procent. De hoofdstad van Pernambuco, Recife, was één van de laatste steden die in augustus van dit jaar met het project begon.

Het Braziliaanse ministerie van Justitie reageerde afgelopen dinsdag met een persverklaring waarin het erkende dat er "behoefte is aan verbetering in Pernambuco". De verklaring benadrukte de hernieuwde inzet van de regering om voorlopige hechtenis bij een verdachte alleen toe te passen als 'extreme maatregel'. Het ministerie kaartte ook het probleem van de macht die bendes hebben in de gevangenissen aan door te verzekeren dat er "stappen worden genomen om ervoor te zorgen dat geen gevangene de baas is over een ander".

Overbevolking kan echter een nog groter probleem worden in het land als de leeftijd waarop verdachten worden berecht als volwassenen van 18 naar 16 jaar wordt verlaagd voor misdrijven als moord en verkrachting. Deze voorgestelde wetswijziging wordt gesteund door 87 procent van de bevolking, volgens een onderzoek uit juni van het Datafolha-onderzoeksinstituut.

Eerder dit jaar waarschuwde minister van Justitie José Cardozo dat als de maatregel wordt doorgevoerd, er veertigduizend minderjarigen extra per jaar in het gevangenissysteem belanden.

Overbevolking wordt gezien als een belangrijke oorzaak van de frequente gewelddadige rellen in de gevangenissen in Brazilië. Vorige week namen gevangenen in de stad Guarapuava, in de zuidelijke deelstaat Paraná, de gevangenis over en eisten ze dat ze werden overgeplaatst naar een andere faciliteit. Vorig jaar, in een andere gevangenis in dezelfde staat, stierven twee gijzelaars toen ze van het dak van het gebouw naar beneden werden gegooid, en werden twee andere gijzelaars door de gevangenen onthoofd. In 2013 werden 59 gevangenen gedood bij rellen in de noordoostelijke staat Maranhão.