19 miljoen jaar geleden stierven bijna alle haaien op mysterieuze wijze uit

Er zwommen voor het dinotijdperk al haaien in de zee, maar uit nieuw onderzoek blijkt dat ze het al die tijd nogal zwaar te verduren hebben gehad.

Dat is niet per se de schuld van de mens – althans, niet slechts de schuld van de mens, hoewel wij ook zeer bedreigend voor het bestaan van de resterende haaien zijn. Zo’n 19 miljoen jaar geleden gebeurde er namelijk iets waardoor in één klap 90 procent van alle haaien uitstierf. Deze “voorheen nog onbekende massa-uitsterving onder haaien” vond plaats in het vroege Mioceen, aldus een paper dat eerder deze maand in het wetenschappelijk tijdschrift Science verscheen. De oorzaken hiervan zijn nog niet bekend. 

“Er leven al 400 miljoen jaar haaien op aarde,” zegt Elizabeth Sibert, hoofdauteur van het paper en postdoctoraal onderzoeker aan het Yale-instituut voor biosferische wetenschappen van de Yale-universiteit, tegen VICE. “Ze hebben bijna alle massa-uitstervingen overleefd, waaronder de Perm-Trias-massa-extinctie, waarbij 95 procent van alle soorten verdween, asteroïde-inslagen, opwarmingen van de aarde, afkoelingen van de aarde, en ga zo maar door.”

“En nu blijkt er ineens iets gebeurd te zijn waardoor 90 procent van alle haaien uitstierf,” zegt ze.

Sibert ontdekte het bewijs toen ze als junior onderzoeker bij de Harvard Society of Fellows kleine fossielen van vissenschubben en -tanden bestudeerde. De fossielen kwamen uit sediment dat diep in de Stille Oceaan had gelegen, en ze kon ermee reconstrueren dat er de afgelopen 80 miljoen jaar een overvloed aan vissen en haaien had gezwommen.

Tussen het sediment zaten schubben van ongeveer evenveel vissen als haaien – totdat er 66 miljoen jaar geleden een meteoriet de aarde raakte, waarbij zowel de dinosauriërs als veel haaien uitstierven. Hierna was de verhouding tussen vissen en haaien ongeveer 5 op 1, wat erg lang hetzelfde bleef, tot aan het vroege Mioceen – toen er ineens 14 keer zo weinig haaien waren als voorheen.

Sibert zoomde in op deze plotselinge afname met de hulp van Leah Rubin, een doctoraatsstudent aan het College of Environmental Science and Forestry van de State University of New York – al was ze toen dit paper werd geschreven nog student aan het College of the Atlantic.

Het duo kamde door 798 zogenaamde ‘denticles’ uit de zuidelijke en 465 uit de noordelijke Stille Oceaan, en verdeelde ze onder in 88 verwante, morfologische groepen. Vóór de massa-uitsterving waren deze 88 groepen er allemaal, maar in het sediment uit het periode hierna waren er slechts acht van over. Er waren dus niet alleen in één klap veel minder haaien in absolute aantallen, maar ook 70 procent minder haaiensoorten.

“Wat 45 miljoen jaar stabiel was, veranderde in één oogwenk, geologisch gezien,” zegt Sibert. “We weten niet hoe snel het exact gebeurde. Misschien in een dag, misschien ook wel verspreid over honderdduizend jaar.”

Een duidelijke verklaring ontbreekt vooralsnog. Er waren voor zover bekend geen grote klimatologische veranderingen in deze periode, en omdat er een leemte in de gegevens zit die tot nu toe over de verschillende sedimenten bekend zijn, ontbreken er ook andere aanwijzingen over milieuverstoringen die tot de dood van de haaien zouden kunnen hebben geleid. Het onderzoek heeft wat dat betreft het vroege Mioceen wel opnieuw in de schijnwerpers gezet. Het tijdperk werd tot nu toe altijd relatief weinig onderzocht, maar interdisciplinair onderzoek zou hopelijk tot nieuwe inzichten kunnen leiden.

“Zoals bij de meeste onderzoeksinspanningen roept dit paper meer vragen op dan het kan beantwoorden,” zegt Rubin in een e-mail. “We zijn van plan om de grote hoeveelheid denticles verder te onderzoeken vanuit uiteenlopende perspectieven – van hydrodynamica tot ecologie.”

Waar we de oorzaak wél van weten, is het uitsterven van de moderne haai: de mens. Ieder jaar gaan er tientallen miljoenen haaien dood wegens menselijke activiteiten. En die trend is des te zorgwekkender als je bedenkt dat deze diersoort de klap uit het vroege Mioceen nog niet te boven is gekomen.

Beide periodes laten zien dat zelfs dieren die al zo lang op aarde leven – en er een strijdvaardige reputatie op nahouden – voor eens en altijd kunnen verdwijnen. “Ik hoop echt dat dit paper andere mensen zal inspireren om zich in deze periode te verdiepen, want ik denk dat de haaien iets te vertellen hebben,” zegt Sibert. “En ik denk dat we naar hen moeten luisteren.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.