Bonobo’s kiezen ervoor om liever naar leuke dingen te kijken

Het mag dan wel een bekend cliché zijn dat Nederlanders veel zeuren, het lijkt er eerder op dat dit een universeel, natuurlijk kenmerk van onze soort is. Mensen hebben namelijk allerlei cognitieve biases voor negatieve signalen, wat betekent dat we negatieve en positieve signalen onbewust anders behandelen. Als een bepaalde boodschap op een negatieve manier wordt geformuleerd, dus met een ontkenning of met nadruk op een verlies, wordt deze vaak als overtuigender gezien dan dezelfde boodschap met een positieve formulering. Dit zou deels kunnen verklaren waarom populistische politici met negatieve boodschappen zo populair zijn, maar dat terzijde.

Het is eigenlijk niet zo verwonderlijk dat we van nature zo gevoelig zijn voor de dreiging van een negatief gevolg. Ooit leefden we namelijk in een wereld met talloze gevaren, waarin je van geluk kon spreken als je zonder kleurscheuren en met nog een aantal tanden in je mond de dertig haalde. Het is daarom te verwachten dat deze zelfde bias bij apen te zien is. Of toch niet?

Uit nieuw onderzoek dat is uitgevoerd door een cognitief psycholoog van de Universiteit Leiden, en dat binnenkort gepubliceerd zal worden in het wetenschappelijk tijdschrift PNAS, is verrassend genoeg gebleken dat bonobo's geen negatieve bias hebben, maar juist een positieve. De onderzoeker, Mariska Kret, is hier achter gekomen door met een groep bonobo's van Apenheul een bekend psychologisch experiment te doen dat ook veel is uitgevoerd met mensen: de 'emotional dot probe'-taak. Met deze taak kan de aandacht van mensen (of apen) voor een bepaalde afbeelding indirect gemeten worden.

Het experiment ging als volgt in zijn werk: allereerst werd de bonobo's aangeleerd dat ze, als ze een grote zwarte stip op een beeldscherm aanraken, een beloning krijgen in de vorm van een stukje fruit. Vervolgens werden er op het beeldscherm twee verschillende afbeeldingen getoond, een neutraal beeld en een emotioneel geladen beeld. Deze emotie kon negatief zijn (bijvoorbeeld een plaatje van een bange of boze bonobo) of positief (vlooiende bonobo's, seksende bonobo's). Nadat de plaatjes waren verdwenen, werd op de plek van één van de afbeeldingen een stip geprojecteerd. Hoe sneller de stip werd aangeraakt, hoe meer aandacht er voor de afbeelding was.

Uit het onderzoek bleek dat bonobo's de stippen die emotionele afbeeldingen vervingen veel sneller aanraakten dan stippen op de plek van neutrale afbeeldingen, wat dus betekent dat ze meer aandacht hadden voor deze plaatjes. Ze bleken daarnaast ook een voorkeur te hebben voor positieve afbeeldingen – dit in tegenstelling tot mensen, die gemiddeld genomen sneller reageren op negatieve emoties.

Kret verklaart dit door de verschillen tussen de manier waarop mensen samenleven en de manier waarop bonobo's dat doen. "Bonobo's leven in een iets makkelijkere samenleving; een samenleving met minder competitie," zei Kret via Skype tegen Motherboard. "Het komt weinig voor dat ze vechten of last hebben van stress."

Bij andere apensoorten is het vaak een heel ander verhaal, aldus Kres. Chimpansees bijvoorbeeld zijn net als mensen veel negatiever ingesteld dan bonobo's. "Chimpansees zijn heel competitief. Daarnaast heb je bij bonobo's een alfa-vrouw die de baas is, terwijl bij chimpansees en mensen vooral de mannen dominant zijn."

Apensamenlevingen die door vrouwen bestuurd worden zijn over het algemeen dus vrediger dan patriarchale apensamenlevingen, en deze apen zijn meer gefocust op het positieve dan het negatieve. Is dit een aanwijzing dat de wereld een mooiere, meer vreedzame plek zou zijn als het patriarchaat plaats zou maken voor een wereldwijd matriarchaat?

Kret durft daar geen uitspraak over te doen. "Het is natuurlijk een beetje een kip-en-ei probleem."

Volgens Kret lijken we genetisch ook niet meer of minder op chimpansees dan op bonobo's, we delen eigenschappen met beide apensoorten. "We zijn helaas net als chimpansees relatief agressief, en ook wel xenofobisch, maar we hebben ook een heel sterke empathische kant."

Hoewel we evolutionair gezien even dicht bij bonobo's staan als bij chimpansees, lijkt het erop dat we qua levensinstelling meer gemeen hebben met chimpansees. Drama, ellende, dood en verderf trekken tenslotte eerder onze aandacht dan kwispelende puppy's, rustig kabbelende beekjes en soepel lopende overheidsprocedures.