We vroegen onze oma’s wat ze anders hadden gedaan als ze nu jong waren

Sylvia, 68 jaar, uit Nottingham

Mijn oma Sylvia was kapper en barvrouw in Engeland voordat ze in 1990 naar Jamaica verhuisde, waar ze kippenboer en kleermaker werd. Nadat ze terugkwam in Engeland werd ze portretfotograaf en deed ze administratief werk tot aan haar pensioen.
– Amy, 21 jaar, VICE UK

VICE: Je groeide op in de jaren zestig. Had je toen het gevoel dat je net zoveel rechten had als vrouwen tegenwoordig hebben?
Sylvia: Toentertijd voelden jonge vrouwen zich over het algemeen erg bevrijd, omdat de pil net op de markt was. Voor veel vrouwen was dit een seksuele bevrijding. De salariskloof was toen wel nog veel groter, en veel meer vrouwen hebben nu een diploma. In die tijd konden vrouwen uit de arbeidersklasse, ongeacht hoe slim ze waren, vaak niet doorleren omdat hun ouders wilden dat ze aan het werk gingen. Vrouwen kunnen tegenwoordig veel onafhankelijker zijn. Maar in de jaren zestig waren we zeker al erg geëmancipeerd, en het ging toen allemaal erg snel. Het was een prachtige tijd, omdat het ook zo'n hoopvolle tijd was.

Denk je dat je andere keuzes had gemaakt als je net als ik geboren was in 1995?
Ik weet niet zeker of ik dan wel getrouwd was. Ik realiseer me nu dat ik te jong getrouwd ben – ik was pas 19, jouw opa was 21. We kregen kinderen zonder er echt over na te denken. Trouwen en gaan samenwonen en dan kinderen krijgen hoorde er gewoon bij. We stonden er niet bij stil hoe zwaar het kon zijn. Het is niet alleen het harde werk, maar ook de eenzaamheid – als je een alleenstaande ouder bent, maar zelfs als je getrouwd bent, kan het erg eenzaam zijn thuis als je echtgenoot de hele dag op zijn werk is.

Is er iets dat je graag had willen doen, maar niet kon doen omdat je een vrouw bent?
Nou, nadat je opa en ik gescheiden waren in de jaren zeventig wilde ik een doorzonwoning kopen, en toen kon ik geen hypotheek krijgen, ondanks dat ik een baan had en genoeg spaargeld om een aanbetaling te doen. Ze lachten me gewoon uit, omdat ik een vrouw ben. Uiteindelijk lukte het me om een hypotheek te krijgen via de gemeente. Ik wilde ook bij de politie, maar de reden dat ik daar niet werd aangenomen had niets te maken met de emancipatie. Ik was gewoon niet lang genoeg.

Melpo, 86 jaar

Mijn oma Melpo komt uit Piraeus, en was huisvrouw. Ze heeft vijf kinderen.
– Melpomeni Maragidou, 27 jaar, VICE Griekenland

VICE: Denk je dat de keuzes die jij en ik in onze levens hebben gemaakt erg verschillend zijn vanwege de rechten die we hadden als vrouwen?
Melpo: Ik had een goede echtgenoot die me meer vrijheid gaf dan veel andere mannen. Maar jij en je moeder zijn heel anders opgegroeid dan ik. Ik mocht bijvoorbeeld nooit in m'n eentje over straat. Ik had een gearrangeerd huwelijk toen ik negentien was. Als ik in deze tijd was opgegroeid, was ik waarschijnlijk met iemand getrouwd waar ik van hield, al ben ik wel in de loop der jaren van jouw opa gaan houden. Ik wou ook dat ik ouder was geweest toen ik trouwde en dat ik daarvoor meer uit het leven had kunnen halen. Maar als ik het allemaal nog een keer over mocht doen zou ik nog steeds met mijn echtgenoot trouwen. Hij was een goede man. Hij speelde nooit de baas over me.

Zijn er nog meer dingen die je anders had gedaan als je nu jong was geweest?
Ik wou dat ik gewerkt had. Mijn echtgenoot verdiende genoeg om ons gezin te onderhouden, maar ik had graag mijn eigen geld verdiend. In plaats daarvan zat ik thuis en zorgde ik voor de kinderen. Ik heb vijf kinderen opgevoed en geholpen om negen kleinkinderen op te voeden. Ik hield van ze allemaal, maar het is niet alsof ik een keuze had. Ik was graag een chef geweest, of een chauffeur. Maar ik heb nooit leren autorijden.

Het is voor jou nu beter – je kan trouwen met wie je maar wilt. Maar dan nog kan uiteindelijk blijken dat hij niet de juiste man voor jou is. Mijn echtgenoot gaf me relatief veel vrijheid, maar als ik de kans kreeg deed ik gewoon waar ik zin in had. Mijn man was erg rechts en ik zei altijd tegen hem: "Maak je geen zorgen, ik heb gestemd op die man waarop jij zei dat ik moest stemmen," maar dan stemde ik stiekem op de sociaaldemocratische PASOK-partij. Dat heb ik hem natuurlijk nooit verteld.

Voor welke rechten denk je dat vrouwen moeten blijven strijden?
Veel dingen zijn beter geworden voor vrouwen de afgelopen jaren, maar we zijn er nog niet. Achter gesloten deuren is er geen echte gelijkheid – vrouwen moeten nog steeds het merendeel van de opvoeding van de kinderen, het huishouden, en de zorg voor oudere familieleden voor hun rekening nemen.

Ik vind het goed dat jullie blijven vechten. Je moet je eigen geld verdienen, zodat je weg kan gaan bij je partner als je dat wil. Wees goed in je werk, zodat je onafhankelijk kunt zijn. Je geld is je vrijheid. Als je niet met de juiste persoon bent, ga dan door naar de volgende. Blijf nooit bij iemand omdat je je verplicht voelt. Het maakt niet uit met hoeveel mannen je bent geweest – een, twee, drie, tien – probeer gewoon die ene te vinden die het beste is voor jou, en als hij dat niet is: volgende!

Janina, 65 jaar

Mijn oma Janina groeide op in Iława en werkte 41 jaar lang als psycholoog. Ze is onlangs met pensioen gegaan. 
- Maja, 18 jaar, VICE Polen

VICE: Denk je dat jij en ik een ander leven hebben gehad als het gaat om vrouwenrechten?
Janina: Ja, we hadden in die tijd niet zoveel rechten. Vrouwen moesten het huishouden doen en voor de kinderen zorgen. Kleine meisjes leerden hoe ze een goede echtgenote en verantwoordelijke moeder moesten zijn. Vrouwendag op 8 maart was in de tijd van het communisme al een landelijke feestdag, en alle vrouwen kregen dan een anjer en een paar kousen. Mannen vierden de dag ook, meestal door dronken over straat te zwalken.

Wat stoorde je het meest aan jouw positie als vrouw in het communistische Polen?
Ik kon nooit de kleding kopen die ik wilde. En in die tijd praatte niemand over vrouwelijke seksualiteit. Het enige waar over gepraat werd, was hoe je zwangerschap kon voorkomen, en als je wel zwanger was, hoe je ervoor kon zorgen dat je een gezond kind kreeg. Dat veranderde na de publicatie van het boek Sztuka kochania ('De kunst van het liefhebben') door Michalina Wisłocka. Wisłocka liet zien dat vrouwen ook mensen zijn met individuele behoeftes en verlangens.

Vrouwen in Polen moeten nog steeds hard vechten voor hun rechten – zoals vorig jaar, toen de Poolse overheid probeerde om abortus volledig te verbieden. Wat denk jij dat de belangrijkste strijd is die Poolse vrouwen nu moeten aangaan?
We moeten nog steeds vechten voor gelijke rechten en plichten in de opvoeding van de kinderen. Als een kind lastig is, krijgt de moeder meestal de schuld. En veel werkgevers willen geen vrouwen in dienst nemen, omdat ze wettelijk verplicht zijn om kinderopvang aan te bieden voor vrouwelijke werknemers met kinderen. Daardoor kunnen bekwame en hoogopgeleide vrouwen geen baan vinden, en blijven ze noodgedwongen thuis om voor hun man en kinderen te zorgen. En als ze wel een baan vinden, krijgen ze minder betaald dan mannen voor hetzelfde werk. Er zijn nog zoveel dingen in Polen waar vrouwen tegen moeten protesteren.

Manuela Doral Pardo, 78 jaar

Mijn oma "Lola" werd geboren in een klein dorpje, maar woont sinds 1954 in Barcelona. Ze werkte in de keuken van een ziekenhuis, en heeft drie kinderen. 
– Laura Muriel, VICE Spanje

VICE: Als je in dezelfde tijd als ik was opgegroeid, had je dan andere keuzes gemaakt in je leven?
Lola: Om te beginnen zou ik verpleegkunde hebben gestudeerd. Ik werd geboren tijdens de Spaanse Burgeroorlog, en ben nooit naar school geweest omdat ik voor onze koeien en schapen moest zorgen. Toen ik zestien was, verhuisde ik naar Barcelona en ging ik aan de slag als dienstmeisje voor rijke families. Ik leerde pas lezen en schrijven toen ik 36 was – tegen die tijd had ik al twee kinderen; de eerste kreeg ik op mijn 21ste. Als ik nu jong was, zou ik naar school gaan en pas later aan een gezin beginnen. Maar niet zo laat als jonge vrouwen nu doen, hoor.

Wat vond je vooral lastig aan het leven als vrouw in die tijd?
Ik denk dat in mijn tijd de vrouwen meer onwetend en de mannen meer seksistisch waren. Ik weet nog dat het me erg dwars zat toen ik erachter kwam dat ik minder verdiende dan mijn mannelijke collega's, terwijl ik meer uren maakte. Ik heb dertig jaar lang in een ziekenhuiskeuken gewerkt waar de mannen kok waren en de vrouwen keukenhulp – wij kookten ook, maar de vrouwen moesten ook nog de maaltijden serveren aan meer dan honderd patiënten per keer. Dat deden de mannen niet, terwijl zij wel meer verdienden. Toen we demonstreerden om dezelfde voorwaarden als de mannen te krijgen, dreigde het management met ontslag en zeiden ze dat we te veel klaagden. Uiteindelijk veranderde er niets – de mannen waren de koks en wij waren hun assistenten.

Denk je dat vrouwen en mannen nu gelijke rechten hebben, of zijn er nog steeds dingen waar we voor moeten vechten?
We zijn er nog niet, maar als we blijven vechten geloof ik echt dat het zal lukken. We hebben nog geen gelijke rechten omdat mannen zich bedreigd voelen door ons, maar dat is nergens voor nodig. Ons succes maakt hen of hun prestaties niet minder waard. En mannen moeten zich ook realiseren dat we hen nodig hebben in onze strijd voor gelijkheid – het zou ook beter zijn voor iedereen als er gelijkheid is.

María Aguirre, 75 jaar

Mijn oma María woont in Venezuela en werkte voordat ze kinderen kreeg als secretaresse.
- Diego Urdaneta, 27 jaar, VICE Mexico

VICE: Zou je andere keuzes hebben gemaakt in je leven als je nu jong was?
María Aguirre: Ja, ik zou alles hebben gehaald uit de vrijheid die ik zou hebben. Toen ik jong was, ging ik nooit alleen over straat. Ik ging nooit zonder jouw opa de deur uit – hij was erg beschermend en liet me niet alleen naar buiten gaan. Ik kreeg jouw vader toen ik zeventien was. Ik moest van jouw opa stoppen met mijn baan als secretaresse, zodat ik voor mijn zonen kon zorgen. Ik was gelukkig en heb er nooit spijt van gehad, maar het lijkt me wel interessant om een carrière te hebben zoals vrouwen nu.

Wat vond je vooral vervelend aan jouw positie als vrouw in die tijd?
Als een vrouw met mijn vaardigheden was het enige werk dat ik kon doen als secretaresse werken. Ik kon geen promotie maken. Ik wou altijd een leidinggevende of zoiets zijn – ik hielp de mannen op kantoor regelmatig met hun werk, maar ik mocht geen mening hebben over wat ze deden.

Denk je dat vrouwen die gelijkheid op de werkvloer nu wel hebben bereikt?
Vrouwen hebben tegenwoordig banen en carrières die in mijn tijd alleen voor mannen waren. Dus ik denk dat we erg dichtbij gelijkheid zijn, ja. We hebben zelfs vrouwelijke presidenten!

Maria Zeveleanu, 78 jaar

Mijn oma Maria werkte 32 jaar lang als scheikundige in de staalindustrie totdat ze met pensioen ging.
- Andrada Lăutaru, 26 jaar, VICE Roemenië

VICE: Hoe was het leven als een jonge Roemeense vrouw tijdens het communisme?
Maria Zeveleanu: Ik kreeg direct nadat ik afstudeerde een baan, toen ik zeventien was. Als ik in een andere tijd geboren was, denk ik dat ik IT had willen studeren, of misschien een vreemde taal.

Wat stoorde je in die tijd het meest aan jouw positie als vrouw?
Het was niet makkelijk. Abortus plegen was niet toegestaan en we mochten het land niet verlaten, we hadden eigenlijk geen enkele vrijheid. Het enige wat we mochten was méér werken dan mannen en er minder voor betaald krijgen.

Wat zou je anders gedaan hebben als je nu 26 was?
Als ik nu 26 was, zou ik een betere baan hebben kunnen vinden met een fatsoenlijk salaris. Ik zou gaan reizen – ik vind het jammer dat ik niet de kans had om op vakantie te gaan in het buitenland en de wereld te ontdekken zoals jij. En er is zoveel corruptie in dit land – als ik jouw leeftijd had zou ik ook demonstreren tegen de overheid.

Maria, 77 jaar 

Mijn oma Maria werkte als leraar, maar is nu met pensioen en woont in Zürich. Vrouwen in Zürich kregen pas het recht om te stemmen in de landelijke verkiezingen in 1971 – en in één kanton in Zürich mochten vrouwen tot 1991 niet stemmen over lokale kwesties.
- Julian Riegel, 25 jaar, Noisey Alpen

VICE: Denk je dat jij en ik heel anders zijn opgegroeid als het aankomt op vrouwenrechten? Maria: Jij werd geboren op de dag van een nationale vrouwenstaking in Zwitserland, op 14 juni 1991. Er is veel meer bewustzijn en aandacht voor vrouwenrechten tegenwoordig. Ik had een groot deel van mijn leven het recht om te stemmen, maar er was geen sterke stimulans voor gelijkheid en we kwamen niet eens in de buurt van salarisgelijkheid. Toen ik lesgaf, kreeg ik veel minder betaald dan mijn mannelijke collega's. De mannen waren in dienst bij de staat en de vrouwen bij de gemeente.

Zou je andere keuzes hebben gemaakt in je leven als je nu jong was geweest?
Ik was het allereerste meisje in ons dorp dat naar de middelbare school ging. In die tijd vond men gewoon niet dat een meisje onderwijs nodig had. Omdat er niet veel opties waren voor een meisje dat wilde leren, moest ik naar een meisjeskostschool die gerund werd door nonnen. Dat was verschrikkelijk. In de zomer moesten we witte jurken dragen, in de winter donkerblauwe. We mochten niet in ons eentje wandelen, de nonnen controleerden al onze post. Toen ik op mijn twintigste klaar was met de middelbare school, ging ik bij het leger omdat vrouwendienst hevig gepromoot werd en ik dacht dat het me zou kunnen helpen. Ik weet niet of ik dezelfde keuze vandaag gemaakt zou hebben.

Waar denk je dat Zwitserse vrouwen nog voor moeten vechten?
We moeten voor gelijkheid vechten om dezelfde kansen in ons werk te krijgen als mannen. En we moeten vechten om de mannelijke perceptie van vrouwen te veranderen. Veel mannen voelen zich bedreigd door vrouwenrechten, en hebben het gevoel dat ze vrouwen moeten onderdrukken – maar ik denk dat vrouwen en mannen moeten samenwerken om het voor iedereen beter te maken.

Birgitta Andréasson, 74 jaar

Mijn oma Birgitta woont in Kalmar en werkte als beheerder bij de Zweedse belastingdienst voordat ze met pensioen ging.
- Benjamin Wirström, 24 jaar, VICE Zweden

VICE: Denk je dat het nu anders is om op te groeien als vrouw dan in jouw tijd?
Birgitta: Ik denk dat het heel anders is. Ik weet natuurlijk niet hoe vrouwen tegenwoordig hun leven leiden, maar als ik tienerfilms kijk en zie wat kinderen doen, vind ik het een wereld van verschil. Wij waren zo naïef, ik denk dat we later volwassen werden dan jonge mensen tegenwoordig.

Zou je andere keuzes in je leven gemaakt hebben als je in deze tijd opgegroeid zou zijn?
Absoluut. Waar ik jaloers op ben, is dat jonge mensen tegenwoordig kunnen reizen en daar zoveel door leren. Het is makkelijk geworden om verschillende landen te bezoeken en mensen te ontmoeten – je groeit en leert zoveel door verschillende mensen te leren kennen.

Voor welke rechten denk je dat vrouwen in Zweden nog moeten vechten?
Gelijk loon is een belangrijk ding, hè? Hoewel er veel vooruitgang is geboekt, blijven we achter als het om gelijke lonen gaat. Ik weet niet of honderd jaar genoeg is om ware gelijkheid te bereiken. Mannen en vrouwen hebben gewoon andere privileges, omdat we zo fundamenteel verschillend zijn.

Maria Sobral, 81 jaar

Mijn oma Maria werd geboren in de stad Beja in 1935. Ze heeft vier kinderen, en werkte als maatschappelijk werker. - Madalena Maltez, 23 jaar, VICE Portugal

VICE: Was je je bewust van vrouwenrechten toen je opgroeide?
Maria: Ik groeide op als de dochter van een grondeigenaar op het platteland van Portugal, en vrouwenrechten waren niet iets waar je over sprak. Mijn vader had al slapeloze nachten van de arbeiders die rechten eisten – ik kan me niet voorstellen wat hij gedaan zou hebben als ik ook nog met vrouwenkwesties was komen aanzetten.

Heb je ooit een baan gehad?
Ja, ik ben gaan werken als maatschappelijk werker in 1971, toen mijn vier kinderen allemaal naar school gingen. Daarvoor was ik druk bezig geweest met mijn kinderen opvoeden. Van vrouwen van mijn sociale klasse werd niet verwacht dat ze een baan hadden of zelfs het huis verlieten zonder begeleiding. Ik geef toe dat ik nooit echt de drang voelde om te werken. Destijds behoorde volgens de wet het salaris van de vrouw toe aan de man; hij beheerde het gezinsinkomen en kon eisen dat het contract van zijn vrouw werd opgezegd. Maar mijn man wilde daar niets van weten: mijn salaris was van mij. Hij is nog steeds veel meer politiek geëngageerd dan ik, en een fervent voorstander van gelijkheid.

Denk je dat je dingen anders had gedaan als je in deze tijd was opgegroeid?
Ik denk eerlijk gezegd van niet, nee. De dingen waren natuurlijk anders geweest. Door de dictatuur waaronder we leefden, werden we weggetrokken van politiek. Veel van de families die grond bezaten waren aanhangers of familie van de dictatoriale regering, en mijn opleiding was er ook voor bedoeld om me te distantiëren van politieke kwesties. Ik zou niets veranderen aan mijn persoonlijke keuzes, maar ik zou me graag meer bewust zijn geweest van hoe het leven echt was voor mensen onder die status quo. Ik heb er geen twijfel over dat het leven nu beter is.