Italië probeert zich te beschermen tegen aardbevingen met pseudowetenschap

Aardbevingen horen bij het leven in Midden-Italië. Het gebied is op 18 januari nog getroffen door vijf schokken op één dag. Allemaal hoger dan 5,0 op de schaal van Richter. Mensen in de regio's Abruzzo, Marche, Lazio en Emilia Romagna leven met de dreiging van aardbevingen. De afgelopen tien jaar zijn de bergen in de Apennine acht keer getroffen door bevingen die sterker dan 5,5 op de schaal van Richter.

In een land waar de meeste gebouwen meerdere eeuwen geleden zijn neergezet, zonder bevingsbestendige technieken, zijn deze krachten genoeg om hele steden te vernielen. De levens van vele Italianen hangen aan een zijde draadje, aangezien er 24 miljoenen mensen in deze hoogseismische regio wonen. De angst voor aardbevingen is hier aangeboren.

Deze angst heeft ervoor gezorgd dat sommige Italianen eerder geloven in obscure theorieën in de hoop dat iemand – wie dan ook – kan voorspellen wanneer de Aarde weer begint te beven. Zelfs gewone burgers gaan op zoek naar manieren om aardbevingen te voorspellen.

"De wetenschappelijke gemeenschap zet zich niet genoeg in om de modellen voor de voorspelling van aardbevingen te onderzoeken. Pseudowetenschappers vullen het gat op dat de wetenschap open laat. Deze mensen kunnen rampen veroorzaken," vertelt Antonio Piersanti, een seismoloog aan het INGV, het Italiaanse Instituut voor Geophysica en Vulkanologie.

Piersanti gelooft dat we uiteindelijk in staat zijn om aardbevingen nauwkeurig te voorspellen, maar veel van zijn collega's delen deze mening niet. Dit laat het publiek achter met een duidelijke, maar niet erg geruststellende boodschap: niemand kan aardbevingen voorspellen.

In Italie is de relatie tussen aardbevingwetenschappers en het publiek geen makkelijke. In 2009 begon het stadje L'Aquila te schudden. Een panel van experts stelde de inwoners gerust door te zeggen dat er geen schokken meer op komst waren. Maar een paar dagen later werd het gebied, midden in het nacht, opnieuw getroffen door een beving. Huizen, kantoren, een deel van het ziekenhuis en een studentencomplex stortten in. Hierbij kwamen 309 mensen om. Zes mensen werden veroordeeld tot doodslag en kregen zes jaar cel. Dit vonnis werd twee jaar later voor allen teruggetrokken, behalve voor Bernardo De Bernardinis, toentertijd hoofd van de Italiaanse Protezione Civile.

Angst en ideeën zoals deze gooien hout op het vuur van de theorici, vooral op het web.

Stefano Calandra en Stefano Gagliardi, oprichters van de Facebookgroep "Earthquake Forecast - the Gravitational Theory", die 30.000 volgers heeft, noemen zichzelf "niet-onoplettende burgers". Calandra en Cagliardi beweren dat astronomie kan helpen bij de voorspelling van een aardbeving door de positie van de Aarde tot de maan en andere planeten in onze zonnestelsel.

De stand van de maan en drie andere planeten van ons zonnestelsel tijdens de aardbeving op 24 augustus. Beeld via Earthquakes Forecast/Facebook

De theorie is gebaseerd op een wetenschappelijk klinkend uitgangspunt: onderzoek suggereert aan dat de zwaartekracht van de maan invloed heeft op seismologische gebeurtenissen. Maar de maan staat veel dichterbij ons dan de planeten in ons zonnestelsel, dus het zou onwaarschijnlijk zijn dat andere planeten hier invloed op hebben.

"Invloed van de zwaartekracht van andere planeten is irrelevant vergeleken met die van de maan of de Zon. Venus heeft een getijde kracht die 30.000 keer zwakker is dan die van de maan. De kracht van Jupiter, de grootste planeet in ons zonnestelsel, is zelfs 200.000 keer zwakker," vertelt geoloog Piero Farabollini. Hij is professor aan de Universiteit van Camerino, maar 70 kilometer verwijderd van het epicentrum van de aardbeving in augustus.

"Het is duidelijk dat de positie van sterren en hun bewegingen niet gebruikt kan worden om een voorspellend model te creëren," legt Piersanti uit.

Calandra vertelt dat hij en zijn collega's ondanks de astronomische theorieën niet algemeen geaccepteerd zijn, de stand van de "planeten voor 80 procent samenhangt met aardbevingen".

"We hebben nooit een directe correlatie tussen de massa van planten, hun zwaartekrachten en de mantel van de Aarde gelegd," vertelt Calandra. "De zwartekrachtgolven van Einstein of bisbalans die door elektromagnetische golven ontstaan kan erbij betrokken zijn. We weten simpelweg niet wat de natuurkundige oorzaak is, want we zijn geen wiskundigen, geologen of afgestudeerde wetenschappers. We zijn onafhankelijke onderzoekers en moedigen een interdisciplinaire aanpak aan."

Er zijn, in feite, verschijnselen die bekend staan als "seismische voortekenen", waarmee seismologen verwijzen naar ieder natuurverschijnsel dat optreedt voorafgaand aan een aardbeving. Maar deze niet zijn niet per se voorspellers voor aardbevingen.

"Veel mensen, soms goed bedoeld, soms niet, veroorzaken een hoop verwarring tussen wat een aardbeving veroorzaakt en wat een aardbeving kan vorspellen," vertelt Piersanti. "Dit zijn totaal verschillende logische beweringen."

Veel mensen zijn er bijvoorbeeld van overtuigd dat gestreepte wolken, bekend als "seismische wolken", een voorteken waren van de aardbeving op 24 augustus 2016.

Volgens een Chinees onderzoek uit 2008, vormen wolken soms abnormale figuren door thermische afwijkingen. Deze wolken werden twee maanden voor een aardbeving met een kracht 6,0 waargenomen in Iran. Het onderzoek beweert dat vreemde wolken wijzen op de "de ruwe schatting van de omgeving" van de toekomstige aardbeving. Een andere theorie claimt dat gekke wolkenpartijen – in de vorm van een ruggengraat – veroorzaakt worden door ionisatie in de atmosfeer ontstaan in gesteente onder druk diep in de aarde.

Een satellietbeeld van centraal Italië, een paar uur voor de aardbeving van 24 augustus. Beeld via NASA/EarthquakeForecast/Facebook

Een meer betrouwbare voorspeller is radon, een radioactief gas afkomstig uit de grond. Onderzoek heeft aangetoond dat radon uit de grond kan ontsnappen in abnormaal hoge hoeveelheden voor een aardbeving. Het meest recente onderzoek hierover is gepubliceerd in de weken na de aardbeving in augustus 2016.

Toch is radon maar één van de voorspellers van een handjevol bevingen van de duizenden ieder jaar. "Dat onderzoeksveld is vrij geavanceerd, ook al zijn we nog ver verwijderd om aardbevingen op deze manier te voorspellen," vertelt Piersanti. "Terwijl we maar een aantal waarnemingen hebben van seismische wolken voor een beving en deze zijn niet zo betrouwbaar."

"In het onderzoek naar seismische voorspellers moeten we op zoek gaan naar hogere betrouwbaarheid. We zullen, minstens, 50 jaar langer nodig hebben," zegt Farabollini, de geoloog.

Maar mensen zijn ongeduldig en de jaren van onderzoek garanderen geen onmiddellijke veiligheid. Dus het is niet gek dat men consumentensystemen zoals "Sismalarm", een smart-apparaat voor thuis geproduceerd door het bedrijf Guardian in San-Marino, aanschaft.

Guardian beweert op hun site dat Sisalarm golven van trillingen kan waarnemen – die voor een mens niet waar te nemen zijn – en geeft een waarschuwing wanneer er een tweede golf, de sterkste en gevaarlijkste, op komst is.

Op 9 juli 2015 heeft de Italiaanse mededingingsautoriteit het bedrijf aangeklaagd voor "oneerlijke commerciële praktijken" waarmee ze consumenten hebben misleid door ze "te laten geloven dat het apparaat aardbevingen kan voorspellen". De rechter heeft Guardian €40.000 euro laten betalen.

Na een oproep op 15 juli afgelopen heeft de rechtbank van Lazio, TAR, het besluit deels teruggedraaid. De rechtbank oordeelde dat het product geen levens heeft gered, maar dat hun advertenties de consument alleen informeerde over het product als een waarschuwingsapparaat. De rechtbank heeft de boete ook verminderd naar €10.000 euro.

Ondanks dat Sismalarm het bekendste apparaat is, is het niet de enige. Het Italiaanse bedrijf GR Plast verkoopt Alert Sisma, een "aardbevingsvoorspeller" die hetzelfde beweert te kunnen.

De aardbeving van 30 oktober heeft sporen achtergelaten in een groot gebied. Beeld via Federico Formica/Motherboard

Wetenschappers die sceptisch zijn over deze systemen zeggen dat ze nutteloos zijn.

"Als men een paar kilometer van het epicentrum woont, is er te weinig tijd tussen de eerste en tweede golf. Te weinig om ook maar een veiligheidsmaatregel te treffen," schreef Farabollini in een mail. "Als je ver genoeg van het epicentrum woont dan zorgt waarschijnlijk de afstand ervoor dat je veilig bent."

"Na nauwkeurige controles hebben veel bedrijven en investeerder onze technologie als gegrond gezien," aldus Maurizio Taormina, CEO van Guardian. Taormina voegt eraan toe dat de laatste seismische sequentie in Italië "veel interessante data heeft opgeleverd die de toepassing van veiligheidsprocedures kan vaststellen".

Toch zijn apparaten zoals Sismalarm en Alert Sisma bedoeld als waarschuwingssystemen en niet om een beving te voorspellen. Maar vooruitdenkende wetenschappers werken hard aan een betere oplosiinge.

"Het voorspelling van aardbevingen is als een behandeling tegen kanker in de jaren 60," vertelt Piersanti. "Vijftig jaar geleden zouden wetenschappers niet geloven dat het overlevingspercentage zo hoog zou zijn. Dingen veranderden toen iedereen in de oplossingen begon te geloven en de investeringen toenamen."

"Het voorspellen van aardbevingen is vrijwel hetzelfde," voegt hij toe. "Het lijkt erg verweg vandaag, maar het is haalbaar in de toekomst."