Een kijkje in een ziekenhuis voor oorlogsslachtoffers in het Midden-Oosten

(Bovenste foto: patiënten in het reconstructief ziekenhuis van Artsen zonder Grenzen in Amman in Jordanië. Alle foto's door de auteur)

In het enige ziekenhuis voor reconstructieve chirurgie van het Midden-Oosten worden lichaam en geest van de oorlogsgewonden herbouwd, waarna de slachtoffers direct weer teruggestuurd worden naar de conflictgebieden waar ze vandaan komen.

Ik ben in Amman, de hoofdstad van Jordanië – een relatief klein, droog woestijnkoninkrijk. Het huist de oude stad Petra, bekend als de plek waar Indiana Jones de heilige graal vond. Ook is het omringd door chaos. In het noorden is Syrië. Israël en de Westelijke Jordaanoever grenzen aan het oosten. Irak en Saoedi-Arabië liggen in het westen.

"Het is een van de laatste stabiele landen in de regio," zegt Marc Schakel, het missiehoofd van Artsen zonder Grenzen, als hij de ligging van het ziekenhuis uitlegt.

In de afgelopen tien jaar zijn hier meer dan tienduizend operaties uitgevoerd op 4500 patiënten, die meestal ongeveer zes maanden blijven. Sommige patiënten zijn bedlegerig, gekluisterd aan een rolstoel of lopen het risico op amputatie. Anderen zijn over hun lichaam bedekt met de sporen van martelingen.

Er wordt deze maand een nieuwe 3D-printer geïnstalleerd. Het doel van de 3D-workshop is om op maat gemaakte arm- en handprotheses te maken.

Veel van de conflicten in de regio kunnen worden herleid tot de patiënten van het ziekenhuis. "Oorspronkelijk was de meerderheid Irakees," zegt Schakel. Nu zijn de meeste patiënten Syrisch, hoewel er ook geregeld Jemenieten, Irakezen en Palestijnen binnenkomen.

Gedurende het decennium dat het ziekenhuis er staat, zijn de littekens van de oorlog hetzelfde gebleven. Verbrijzelde botten of patiënten waarvan de helft van hun gezicht ontbreekt zijn alledaags. Wapens, kogels of een ingestort gebouw veroorzaken nog altijd dezelfde verwondingen, ook al zijn de daders verschillend. Sommigen van de daders liggen mogelijk ook in het ziekenhuis. Schakel zegt dat ze niet per se veel achtergrondinformatie van de patiënten vragen, die in het ziekenhuis terechtkomen na te zijn verwezen door lokale artsen uit hun eigen gebied. Sommigen van hen zouden militanten kunnen zijn, geeft hij toe, hoewel de meerderheid absoluut burgers – bakkers, elektriciens, bouwvakker; zowel vrouwen en kinderen als mannen – zijn.

Het acht verdiepingen tellende ziekenhuis bevat twee verdiepingen voor pre-operatie  en nog eens twee voor herstel. Er is een ruimte voor fysiotherapie en een isolatieafdeling, maar de functie van de bovenste verdieping is minder snel duidelijk.

"We praten hier niet over ziektebeelden. Dit zijn normale reacties op abnormale situaties in hun land," zegt Elisa Birri, de psychosociale manager, zittend in een licht kantoor met een wijds uitzicht over de stad.

De magere Italiaanse met de Adidastrainingsbroek is belast met de geestelijke gezondheidszorg voor patiënten. Ze pakt de symptomen aan die zijn veroorzaakt door ervaringen uit de verleden en bouwt veerkracht op voor toekomstige trauma's, waarvan ze zeker weet dat de meesten ermee geconfronteerd zullen worden. "Veel voorkomende symptomen zijn flashbacks, nachtmerries, angsten of depressie," zegt ze.

Op dit moment behandelt haar afdeling 160 patiënten en houdt ze een school draaiende – de eerste die Artsen zonder Grenzen ooit heeft geopend. "Het is tijdrovend, maar noodzakelijk," zegt ze. "Kinderen worstelen zonder reguliere activiteiten."

Birri heeft met Artsen zonder Grenzen door het hele Midden-Oosten gewerkt, inclusief Syrië en Libië, en zegt dat de reacties op de oorlog en de trauma's die het veroorzaakt overal hetzelfde zijn: "Als na zes maanden het trauma niet is afgenomen, wordt het [medisch gedefinieerd als] een pathologie, maar met mensen uit Syrië of Irak hebben we het niet over één trauma. Er zou de ene dag een bom kunnen vallen en een andere bom de week erna."

Buiten haar kantoor helpen een adviseur en een fysiotherapeut een adolescente jongen om te lopen, met behulp van een rek. Hij neemt een voorzichtige stap vooruit, dan nog een, zijn ogen gefixeerd op de grond. Beide medewerkers sporen hem bemoedigend aan. Terwijl we kijken hoe ze passeren, zegt Birri: "Er is niets magisch aan. Maar wij mensen, we zijn bijzonder sterk."

Tijdens de behandeling probeert het personeel om een "veilige ruimte" te creëren, om strategieën aan te leren waarmee de patiënten met hun leed kunnen omgaan. Zo herinneren ze patiënten eraan dat hun families van hen afhankelijk zijn. Soms wordt ook religie genoemd – maar is het juist om overlevenden uit conflictgebieden te vertellen dat ze moeten vertrouwen in een god?

Op de lange termijn kan het geloof een betere keuze zijn dan medicijnen voor de psychische problemen, zegt het ziekenhuispersoneel, omdat de patiënten thuis geen geneesmiddelen kunnen kopen.

Echter, het is moeilijk om te weten dat de patiënten, die uit het ziekenhuis worden ontslagen, teruggestuurd worden naar een plek "zonder grenzen", geeft Birri toe. Je weet niet wat er met hen zal gebeuren, of waartoe ze gedreven worden. "Ook als personeel is het heel moeilijk om dat te bevatten."

Akram, een roodharige met een trainingspak aan, woont nu al zes maanden in het ziekenhuis. Zijn wenkbrauwen kruisen elkaar als hij praat; zijn lichaam beweegt niet, met uitzondering van zijn rechterhand, die ronddraait aan de pols. De kamers voelen voor hem als vacuüms – beige muren, oranje kozijnen en regelmatige stilte. Het is zo stil dat zijn krukken klakken op de steriele vloer, als hij zich beweegt door de gangen.

Het is niets zoals in het zuiden van Syrië, waar hij vandaan komt – waar hij zich het lawaai herinnert van de straten of de bombardementen in de nacht dat zijn huis werd beschoten en zijn lichaam permanent beschadigd raakte. De 34-jarige lag zes uur in een coma. Na zeven operaties in Syrië raakte zijn been geïnfecteerd. De artsen in Syrië zeiden dat er niets was dat ze konden doen.

Een vriend hielp hem de grens over naar Jordanië, waar hij zich registreerde bij Artsen zonder Grenzen. Na een heupoperatie en een lange periode fysiotherapie kan hij nu in elk geval weer hinken. Akram deed ook mee aan de groepstherapie die zich richt op pijnbestrijding; hij deelt gemakkelijk advies uit.

"We hebben geleerd hoe je pijn moet classificeren, hoe je ermee om kunt gaan: houd jezelf bezig, raak niet geïsoleerd en praat met andere mensen," zegt hij. "Dit zal ook helpen om slechte gedachten te verminderen."

Akrams thuisstad, Daraa, werd bekend als de "bakermat van de revolutie" – er werden daar in 2011 ten minste vijftien kinderen gearresteerd en gemarteld omdat ze anti-regeringsleuzen op de muren van een school schreven. Ondanks de gruweldaden die hij heeft meegemaakt, is Akram bereid om terug te keren. Nu hij herstelt van zijn verwondingen lijken de emoties om wat hij mist fysieker en haast ondraaglijk. Zijn vrouw, broers en zussen en ouders zijn daar nog steeds.

"Het is heel zwaar voor me," zegt Akram overtuigend. "Ik wil heel graag terug."

Over een maand zal hij de Syrische grens oversteken.

"Ik heb geen keus."

Dit artikel is geüpdatet op 13 maart 2017 om aan te geven dat de 3D-printer gebruikt zal worden om armprotheses te maken, in plaats van prothetische oren en ogen zoals eerder in het artikel werd beweerd.