Dacia riskeert haar leven door te bloggen in Burundi

In Nederland kun je in de media gerust zeggen dat Mark Rutte het IQ heeft van een visstick, zonder dat je hoeft te vrezen dat de minister-president de aanval op journalisten opent. Wereldwijd staat Nederland op de tweede plek van landen met de meeste persvrijheid. Het Oost-Afrikaanse Burundi staat op die lijst op nummer 156, van de 180 onderzochte landen. De hoge jeugdwerkloosheid in het land zorgt voor veel straatgeweld, dat het regime probeert de kop in te drukken door onder meer de persvrijheid te beperken. Het grootste deel van de lokale journalisten is het land ontvlucht, omdat het voor hen momenteel te gevaarlijk is om het nieuws over de politieke situatie te verslaan. Toch is er een kleine groep bloggende Burundezen die hun leven riskeren door de situatie in het land te beschrijven. Het bloggersplatform YAGA is vorig jaar opgericht door Dacia Munezero (27), Alain Horutanga (28) en Armel Gilbert Bukeyeneza (29), in samenwerking met RNW Media, de nieuwe naam van de Nederlandse Wereldomroep. Ze begonnen met twintig jonge bloggers, maar een jaar later is het platform al uitgegroeid tot een community van zeventig bloggers en kan het platform worden gezien als een van de laatste nieuwsbronnen in Burundi, in een land waar minder dan vijf procent van de bevolking toegang heeft tot het wereldwijde web. De blogs zijn voornamelijk in het Frans geschreven, maar verschijnen sinds kort ook in het Kirundi, de officiële taal van Burundi.

De initiatiefnemers zijn vanwege de Internationale Dag van de Persvrijheid, die op 3 mei plaatsvond, naar Nederland gekomen om hun bloggersplatform onder de aandacht te brengen. Ik sprak met Dacia Munezero over het gevaar waar de bloggers dagelijks mee te maken krijgen, dreigementen aan haar adres en waarom ze haar leven riskeert voor de persvrijheid van Burundi.

VICE: Hoi Dacia! Waarom hebben jullie YAGA opgericht?
Dacia Munezero: Ons platform geeft jongeren de kans om zichzelf te uiten. In Burundi is er namelijk geen medium dat tegen jongeren zegt dat we naar ze toe kunnen komen om over onze problemen te praten. We krijgen de mogelijkheid niet om te kunnen zeggen wat we willen. Er zijn hier nog wel een paar mediabedrijven, maar de ene helft bericht over politiek en de andere helft over muziek. Bij YAGA hoef je niet alleen maar over politiek te schrijven, maar mag je zelf bepalen over welk onderwerp je wil schrijven. Je kan ook over je kledingstijl schrijven, maar ook tekenaars kunnen bijvoorbeeld hun werk laten zien of muzikanten kunnen hun muziek laten horen. We staan open voor alles en iedereen en helpen de bloggers om goed te leren schrijven.

Wat deed je voordat je met YAGA begon?
Ik werkte voor het filmfestival FESTICAB in Burundi en schreef artikelen voor hun website over het festival en wat er allemaal gaande was op het gebied van film. Maar ik ben daarvoor ook journalist geweest bij Iwacu, een grote krant in Burundi. Daarnaast ben ik in 2012 een persoonlijke blog gestart, als een van de weinige Burundezen, waar ik mezelf beter kon uiten dan in mijn werk. Als journalist kan je namelijk geen commentaar in een artikel verwerken, maar alleen de feiten gebruiken. Op mijn blog kon ik over elk onderwerp schrijven dat ik zelf wilde. Ik schreef voornamelijk over talentvolle jongeren in Burundi – waaronder een paar van mijn vrienden die bijvoorbeeld modeontwerpers of modellen zijn– die mooie dingen doen in hun leven, maar die nooit in het nieuws komen. Een vriend van mij hielp bijvoorbeeld straatkinderen en gaf ze voedsel en onderdak.

Over wat voor onderwerpen schrijf je bij YAGA?
Ik schrijf geen verdrietige en heftige dingen, maar beschrijf hoe de situatie hier is. Een van mijn laatste artikelen ging bijvoorbeeld over hoe het is om nu te trouwen in Burundi. Door de crisis die nu gaande is, is het niet meer veilig om nog na zes uur 's avonds op straat te zijn. De politie is bang dat er bommen ontploffen, of dat er wordt geschoten. Sommige jongeren schieten namelijk 's avonds op mensen. Toen er nog geen crisis was, begon een feest om zes uur 's avonds, en duurde het tot een uurtje of acht. Nu raken mensen gestrest, omdat een bruiloft bijvoorbeeld eerder moet beginnen. In mijn artikel laat ik dus zien dat mensen nu nog maar één biertje drinken, het bruidspaar snel even feliciteren dan weer naar huis moeten. Je moet feestjes nu dus op het tijdstip afkappen waarop het eigenlijk pas had moeten beginnen.

Wat zijn nog meer onderwerpen waar jullie over schrijven?
We hebben een wekelijkse rubriek waarin we schrijven over het grootste nieuws dat op Twitter wordt besproken, via hashtags die veel jongeren in Burundi gebruiken. Maar we uiten voornamelijk onze gevoelens en meningen over situaties als veiligheid, maar ook over de samenleving, economie, onderwijs, gezondheid en showbizz. Sommige bloggers hebben hun eigen vrienden en familie gearresteerd zien worden, of vermoord. Daar schrijven ze ook over. Momenteel schrijven we dus vooral over de veiligheid in Burundi, omdat we daar elke dag mee te maken hebben. Als je ziet dat een jong iemand is gearresteerd of vermoord, dan is dat heel verdrietig en dan heb je de kracht niet meer om nog over leuke dingen te schrijven.

Kan je beschrijven waar je elke dag mee te maken hebt?
Veel mensen zijn boos op de huidige president en de regering en er is veel onenigheid tussen de verschillende kampen, dus wordt er met wapens op straat gevochten. In sommige buurten in Bujumbura, de hoofdstad van Burundi, is het echt te onveilig om er te komen. Zelfs overdag, omdat het door de regering wordt gezien als een gebied waar het verzet zit. We zijn als jongeren zo verwikkeld in deze crisis. Als ik naar huis ga, dan kom ik wel eens politieagenten of soldaten tegen die me willen. Dan vragen ze om je papieren en willen ze weten wie je bent. Ze zijn bang dat je een dief bent, of dat je bommen of wapens bij je draagt. Het is hier ook vrij makkelijk om aan wapens of explosieven te komen.

Zeg je dan dat je een blogger bent?
Ja, maar ze snappen vaak niet wat bloggen is en denken dan al snel dat je een journalist bent. Ze weten het verschil vaak niet. Soms weten ze wel wie we zijn, maar als je iemand tegenkomt waarvan je weet dat ze niet op het internet zitten en YAGA niet kennen, dan zeg je niet dat je over politiek schrijft, maar over cultuur en muziek. Dan is het vaak wel prima, maar als ze weten dat je over politiek en veiligheid schrijft, dan kan je in de problemen komen. Toen ik een keer moest uitleggen wat YAGA was, liet ik de website zien, maar alleen de artikelen waar niks negatiefs over de regering in stond. Het voordeel van YAGA is dat er bloggers in de community zitten die voor de regering zijn, maar ook tegen de regering. Deze mix zorgt ervoor dat we op zulke momenten veilig zijn.

Is je leven als blogger echt in gevaar?
Het ligt er echt aan waar je over schrijft. Ik denk dat je nooit echt veilig bent, want als je iets positiefs over de regering schrijft, dan kan de oppositie je ook vermoorden. Ze beschouwen bloggers als journalisten en die worden al snel onder de oppositie geschaard. Dan kom je in de problemen, maar niet als je over koken en kleding schrijft. Zo zie je dat mensen zich bij YAGA op een slimme manier kunnen uiten, omdat wij open staan voor verschillende opinies. Ondanks het feit dat we bij YAGA niet altijd dezelfde mening delen, moorden we elkaar niet uit. We laten zien dat je ook vrienden kan zijn.

Hoe krijgen jullie dat voor elkaar?
We discussiëren zoals normale mensen en beledigen elkaar niet. We communiceren veel met elkaar via Facebook en WhatsApp en houden veel debatten over onderwerpen. De kern van ons project is ook dat je met dialoog kunt laten zien dat het ook anders kan. Zo is er op sociale media veel interactie tussen de bloggers en de mensen in Burundi.

Hoe reageren lezers?
Dat hangt weer van het soort artikel af. Als je schrijft over de dood van een kind, dan zal je nooit een comment zien waarin iemand zegt: "Goed dat dit gebeurd is!" Als bloggers iets negatiefs schrijven over de regering, dan zie je wel dat mensen die voor de regering zijn daarop gaan reageren en zeggen dat we ongelijk hebben. We worden ook wel eens beledigd op Facebook en op de website, maar dan verwijderen we die comments en sturen we een bericht naar die mensen, om te laten weten dat we zulk soort berichten niet toelaten. Niet dat we alle negatieve berichten verwijderen hoor. Soms zien we dat mensen zeker wel een punt hebben en dan gaan we nadenken of we iets moeten veranderen, juist omdat we verschillende visies hebben. De regering is niet altijd slecht, en in de oppositie zitten niet alleen maar engelen. Die mix van opinies kan er juist voor zorgen dat mensen zelf een nuance kunnen vinden. Kritiek zorgt voor verandering en groei.

Hoe hebben jullie toegang tot het internet?
Veel mensen die geen computer hebben, gaan naar internetcafés om te bloggen. Natuurlijk is dit nooit echt veilig, maar als je geen keus hebt, dan doe je dat. Ook zitten veel bloggers op Facebook en WhatsApp, want als je een telefoonabonnement afsluit, dan heb je geen toegang tot het hele internet maar wel gratis toegang tot sociale media. Daarom delen we ook veel van onze artikelen op sociale media.

Kan de regering zomaar de stekker uit het internet trekken?
Dat is gebeurd. Na de gefaalde staatsgreep vorig jaar waren er helemaal geen media meer. Mensen gingen massaal op sociale media en verspreidden geruchten. Toen heeft de overheid besloten om het internet af te sluiten. Ze blokkeerden Facebook en WhatsApp voor twee á drie weken, maar kwamen erachter – door de media en sociale media af te sluiten – dat ze zelf niet konden zien wat er gebeurde. Ze zijn zelf ook afhankelijk van het internet.

Is jullie website al eens gecensureerd?
Nee, tot nu toe is er nog niet ingegrepen door de regering, maar als iemand op een dag binnenstormt en vraagt wie een bepaald artikel heeft geschreven, dan zijn wij als initiatiefnemers degenen die zich moeten verantwoorden. Maar omdat we bloggers hebben met verschillende visies, is het voor ons extra veilig, omdat de regering niet kan zeggen dat we de oppositie zijn.

Heb je nare ervaringen gehad?
Ja, nadat ik een open brief aan de vrouw van de president had geschreven, waarin ik vroeg of ze alsjeblieft iets kon doen tegen al het geweld dat gaande is. Iedereen wist opeens wie ik was en kreeg reacties als "Wie ben jij om naar haar te schrijven?" Ik kreeg bedreigende telefoontjes met de mededeling dat ze wisten waar ik woonde, wie m'n familie was en dat ik moest oppassen met wat ik schrijf.

Hoe reageerde je daarop?
Ik was verbijsterd. Ik heb de brief zelf vaak opnieuw gelezen, om te kijken waar mensen nou precies zo boos om waren. Maar toen zoveel mensen er opeens vanaf wisten, werd ik bang. Ik ben toen het land uit gevlucht naar Oeganda. Op een gegeven moment ben ik wel weer teruggekeerd omdat ik niet voor altijd weg kon blijven, en omdat mijn familie in Burundi woont. Ik hield me een tijdje stil en toen zijn ze me gewoon vergeten denk ik.

Ben je nu voorzichtiger met wat je schrijft?
Ja, maar je weet nooit hoe er op een artikel gereageerd gaat worden. Of ik die brief nou wel of niet had geschreven, er wonen hier weinig revolutionaire mensen. Het was niet alsof ik gezien wilde worden als een held, ik wilde alleen mijn gevoel uiten. Zelfs nu kan ik een artikel schrijven en denken dat het een normaal artikel is, maar dan krijg ik toch veel reacties over waarom ik iets geschreven heb. Een feit in Burundi is dat je het nooit weet. Ik check nu wel beter wat ik zeg en bedenk me duizend keer of iets veilig is om te plaatsen. Maar een brief schrijven naar de presidentsvrouw doe ik niet meer.

Hoe weet je dan of een artikel veilig is om te plaatsen?
We hebben redacteuren (ook van RNW Media) die onze artikelen bekijken. Zij beslissen of het gepubliceerd wordt of niet. Als er woorden of zinnen in staan die mensen boos kunnen maken, dan kan je aan de auteur vragen om het eruit te halen. Als hij of zij het daar niet mee eens is, dan is het hun eigen verantwoordelijkheid en moeten ze het ergens anders gaan plaatsen, want na één artikel kan je al vermoord worden. Maar als een artikel mogelijk gevaarlijk is om te publiceren, dan gebruiken we een pseudoniem.

Heerst er constante angst in Burundi?
Als je hier een dag heen zou gaan, dan zou je zien dat Burundezen gewoon naar hun werk gaan, dat er voedsel wordt verkocht op straat en dat er muziek is. Sommige dagen is het gewoon kalm in de hoofdstad en dan ziet het er ook uit als een goede stad. Maar een minuut later kan het anders zijn. Als er een bom is afgegaan, dan wacht je totdat de rust is teruggekeerd. Het is niet dat we eraan gewend raken, maar als je al een jaar lang in deze situatie verkeerd, dan moet je daar gewoon mee leren leven. Bedankt, Dacia!