Bonobo-vrouwtjes spannen samen om de mannelijke hiërarchie omver te werpen

Charles Darwin stelde in 1838 voor zichzelf een lijstje op, waarin hij de voor- en nadelen van het huwelijk tegen elkaar afwoog. Voordelen: "de charmes van vrouwelijk gekwebbel" en "het hebben van iemand die voor het huishouden kan zorgen". Nadelen: "gedwongen familiebezoeken" en "minder geld voor boeken". Uiteindelijk besloot hij een half jaar later toch dat het hebben van een vrouw beter was dan "het hebben van een hond", en trouwde hij met zijn nicht, naar Victoriaanse inteelt-traditie.

"Hij heeft nooit een lijstje gemaakt met redenen waarom hij wel of geen goede man zou zijn," merkt Dr. Amy Parish, biologisch antropoloog, primatoloog en 'Darwinistische feminist' op.

Darwinistische watte?

"Als Darwinistische feminist ben je zowel wetenschapper als feminist," zegt Amy, die verbonden is aan de Universiteit van Zuid-Californië. "Er zijn bepaalde vraagstukken waar we ons beiden over buigen en die we ook vanuit beide perspectieven kunnen belichten."

Toen Amy in de jaren tachtig als bachelorstudent op de Universiteit van Michigan terechtkwam, viel haar een tegenstelling op tussen de afdelingen natuurwetenschap en genderstudies. Natuurwetenschap was (en blijft) een door mannen gedomineerde discipline. Evolutionaire psychologen die het 'essentialisme' aanhangen bijvoorbeeld, zetten wetenschap in om patriarchale normen te bevestigen.

Met andere woorden: "Zij zeggen dingen als 'alle vrouwen willen een oudere, rijke man en alle mannen willen een jonge, vruchtbare vrouw'," legt Amy uit. "Dat heet 'essentialiseren', omdat je op die manier beweert dat er maar één essentie bestaat voor mannen en vrouwen." Ze zegt dat haar voormalige professoren dingen zeggen als "Kijk naar chimpansees; zij hebben een mannelijk dominant patroon, en mensen hebben dat ook. [En dat laat zien] waarom er misschien de afgelopen vijf miljoen jaar – vanaf onze laatste gemeenschappelijke voorvader – sprake is geweest van mannelijke dominantie." Op deze manier wordt de wetenschap gebruikt om aan te tonen dat mannelijke dominantie een natuurlijk gegeven is.

Amy en haar feministisch-wetenschappelijke collega's (onder wie 'de alfa-vrouw van de primatologie', Sarah Hrdy) waren ontevreden over deze benadering. Zij merkten op dat beide velden eigenlijk dezelfde vragen stelden: wie heeft de macht? Hoe krijg je die? Hoe gebruik je die? Waar is macht goed voor? "Dus ik dacht: waarom hebben we geen gesprekken waarin feministen en wetenschappers informatie kunnen uitwisselen?"

En zo werd het Darwinistisch feminisme geboren, een tak van feminisme dat zich blijft ontwikkelen. Amy heeft de afgelopen twintig jaar bonobo-populaties in gevangenschap bestudeerd. Samen met de chimpansees zijn ze het meest verwant aan de Homo sapiens. Maar in tegenstelling tot de chimpansees, is het van bonobo's niet bekend dat ze hun eigen soort doden, bovendien leven ze in matriarchale samenlevingen.

"[Vrouwelijke bonobo's] hebben heel sterke vriendschappen met andere vrouwtjes. Een deel daarvan is seksueel. Ze hebben veel seksuele interactie met elkaar," zegt Amy. Vrouwelijke bonobo's komen ook voor elkaar op, en vormen groepen. Ze gebruiken hun collectieve macht om controle uit te kunnen oefenen over voedsel en om mannetjes te domineren.

Hoe kunnen vrouwelijke bonobo's opklimmen in de hiërarchie? "Door de mannetjes zonder enige reden aan te vallen," zegt Amy. "Ze rukken vinger- en teennagels af en bijten in testikels. Een keer hebben ze zelfs een penis in tweeën gebeten. Je kunt ze dus niet afschilderen als vredelievend alternatief voor onze andere dichtstbijzijnde verwanten, de chimpansees. Het is interessant dat mensen dat graag zo zien. Ik denk dat dat komt doordat het zo'n vreemd concept voor ons is – dat vrouwen dominant en agressief naar mannen toe zijn. Het wordt als niet logisch beschouwd en daarmee is het een afgedane zaak.

"Ik zag meerdere malen in verschillende dierentuinen dat vrouwtjes mannetjes aanvielen," zegt ze. "Ik besprak dit met het dierentuinpersoneel en iedereen dacht steeds dat er iets mis was met dat bepaalde mannetje. Ze staken een soort volksvertelling af over wat de reden zou kunnen zijn: "Hij was ziek toen hij jong was. Ze hadden hem in huis verzorgd tot hij weer gezond was. Dat heeft hem zwak gemaakt." Het kwam nooit bij ze op dat dit een natuurlijk patroon kon zijn – dat de vrouwen gewoon de touwtjes in handen hadden."

Naast primatologie heeft Amy ook het menselijk gedrag van vrouwen bestudeerd. Haar onderzoek naar de 'Mile of Men'-competitie van San Diego, een 'match-making'-stunt van de lokale radiostations, gaf een interessant inzicht in patronen van partnerkeuze bij vrouwen. "Je hebt al die vrijgezelle mannen die in aanmerking komen. Ze komen bij elkaar, krijgen een nummertje en moeten in een rij gaan staan. Vrouwen ontwikkelden snel nieuwe strategieën, zoals je telefoonnummer op een Starbucksbeker schrijven. Sommigen namen zelfs kleine snoepzakjes mee met hun telefoonnummer," zegt Amy.

"Het is niet alsof je dit niet in een café of op het strand kunt doen. Hoewel vrouwen ook mannen mee uit zouden kunnen vragen, wat ook wel gebeurt, is het toch de sociale norm dat mannen de vragers zijn en vrouwen de afwachters. Als ze de 'maatschappelijke' toestemming krijgen om te kiezen, raken vrouwen enthousiast en gemotiveerd. Daarbij komt dat er wellicht een gratis dinertje in een leuk restaurant bij inbegrepen zit, en sommige vrouwen willen dat gewoon heel erg graag."

Amy zag vergelijkbare (waarschijnlijk zelfs betere) versies van dit gedrag bij bonobo's. Maar als vrouwelijke bonobo's volwassen worden, kloppen ze niet meer aan bij mannetjes om toegang te krijgen tot het eten. Ze pakken het gewoon. Als mannetjes daarentegen willen eten, dan moeten ze daar iets voor teruggeven.

En wat bieden ze dan aan? Seks.

"Dit verschaft echt een nieuw inzicht. Het heersende idee onder mensen is dat mannen meer seks willen dan vrouwen. Ze zijn minder kieskeurig. Ze hebben een hoger libido. Dat valt te herleiden naar Darwin en nog vroeger. Het komt door religie, door Victoriaanse waarden: het idee van de zedelijke, onwillige vrouw die overgehaald moet worden. En met de bonobo's is het dus heel anders, namelijk van 'Wil jij dit eten hebben? Bied mij seks aan, dan praten we verder'."

Dit toont aan dat genderrollen niet vaststaan; ze zijn heel fluïde en vrouwen kunnen net zo seksueel zijn als mannen. Dit staat ver af van essentialisme.

Hoeveel verschillen wij mensen van onze primaten-medesoort? Er zijn meer overeenkomsten dan verschillen, zegt Amy. "Mensen denken altijd dat ze speciaal of uniek zijn, of dat ze bovenaan staan. Voor het grootste gedeelte is dat niet zo." In plaats daarvan delen we het spectrum met veel andere dieren, waaronder de bonobo's: de feministen van de grote apenfamilie.

"Het doel van feminisme is om een soort zusterschap aan te gaan met andere vrouwen. We kunnen dan wel blijven roepen dat het menselijk feminisme geslaagd is of dat we nog een heel pad te bewandelen hebben, maar ik zou zeggen dat het glas voor 60 procent gevuld is bij mensen en 99,9 procent bij bonobo's."