Waarom hikken we eigenlijk?

In de categorie onverwachte activiteiten van je lichaam is de hik misschien wel de vreemdste. Een boer, een nies of een scheet zijn soms irritant of zelfs beschamend, maar ze lijken in ieder geval nuttig te zijn. De hik is daarentegen een mysterie. Naast dat ik me altijd kapot erger aan mezelf als ik een hik heb die niet over wil gaan, beleef ik soms ook benauwde momenten als ik me afvraag of mijn tandarts wel eens volkomen onverwachts de hik krijgt.

Een hik is een plotselinge samentrekking van het diafragma, de platte spier tussen de longen en de buikholte. De longen vullen zich snel met lucht en doordat de glottis (de stembanden en de ruimte daartussen) zich sluit hoor je een hik. De hik wordt over het algemeen veroorzaakt doordat je maag te snel uitrekt (wanneer je te snel te veel eet) of door irritatie van de maag (te veel alcohol, pittig eten). Daarnaast zijn er allerlei uiteenlopende zaken die de hik kunnen veroorzaken zoals medicijngebruik, stress, hersentumoren, tuberculose en zelfs door een vreemd voorwerp in je oor (?!).

De meeste hikken zijn onschuldig en gaan snel weer over zodra je met je linkermouw opgerold ondersteboven een ijsje eet terwijl je het Wilhelmus zingt, maar het kan ook een heuse ziekte worden. De hik wordt chronisch wanneer hij langer dan een maand aanhoudt. Hoewel de meeste mensen met een chronische hik niet echt constant de hik hebben, was er volgens het Guiness Book of Records ooit iemand die 68 jaar lang elke minuut van zijn leven de sjaak was. Medicatie kan in dat soort gevallen de symptomen verlichten, maar doordat de hik door zoveel verschillende dingen veroorzaakt kan worden kunnen artsen vaak geen structurele oplossing bieden.

We krijgen de hik al als we nog in de baarmoeder zitten, zelfs voordat we de ademhalingsbeweging leren. Ook dieren ontkomen niet aan de hik. Toch is er binnen de wetenschap nog geen consensus over het waarom van de hik. We moeten het doen met een aantal onbewezen verklaringen.

Doordat baby's zo vaak hikken zijn er verschillende theorieën over het nut ervan voor de ontwikkeling. Zo zou de hik een baby leren ademhalen, of ervoor moeten zorgen dat het vruchtwater niet de longen in komt. Maar beide verklaringen zijn vreemd, want om een vloeistof buiten te houden is het niet slim om snel in te ademen, en bij een normale ademhaling wil je niet dat de glottis sluit.

Misschien dat het mechanisme van de hik ons verder kan helpen. Een hik is een vrij complex proces waarbij verschillende spieren betrokken zijn. Naast het samentrekken van het diafragma en het sluiten van de stembanden, doen de tussenribspieren en het verhemelte net zo goed mee. En ook de hartslag vertraagt. Dat al deze dingen altijd samen gebeuren impliceert dat er een neuraal netwerk bestaat voor de hik, net als voor bijvoorbeeld hoesten. Door het bestaan van zo'n netwerk, en het feit dat de hik al zo vroeg in onze ontwikkeling voorkomt, denken sommige wetenschappers dat we het nut ervan verder terug in de evolutie moeten zoeken.

De combinatie van een snelle inademing en het sluiten van de glottis (en dus het bestaan van het bijbehorende neurale netwerk) zou terug te leiden zijn tot de eerste dieren die longen gebruikten om adem te halen. Deze longvis-achtige dieren konden zowel kieuwen als longen gebruiken voor de ademhaling. Deze situatie zie je ook bij kikkervisjes halverwege hun transformatie van visje naar kikker. Kikkervisjes hebben geen diafragma, en nemen dus eerst een hap lucht en verkleinen dan hun mondholte om de lucht de longen in te duwen. Onder water vullen ze de mond met water om dat vervolgens langs de kieuwen te leiden. Iedereen weet dat water in je longen niet lekker voelt, dus tijdens het ademen met water sluiten de kikkervisjes de glottis zodat het water alleen richting de kieuwen stroomt. De combinatie van processen lijkt enorm op de hik en zou dus volgens dit onderzoek de oorsprong van de hik zijn.

Zelfs als je dit heel aannemelijk vindt klinken blijft het een vrij bizar idee dat deze amfibieënhik na 370 miljoen jaar evolutie nog steeds bij ons aanwezig is, zonder ook maar enig nut te hebben. De onderzoekers uit bovenstaande studie vermoeden ook dat de hik baby's helpt bij het aanleren van de zuigbeweging, die ze nodig hebben zodra ze geboren worden en van borstvoeding afhankelijk zijn. Maar aangezien niemand tot nu toe in staat is geweest dit te bewijzen blijft het niet meer dan een theorie.

De teleurstellende realiteit is dus dat niemand nog een echt bevredigend antwoord heeft op de vraag en de hik voor volwassen mensen in ieder geval volstrekt nutteloos is. Misschien is het leed iets te verzachten met wetenschappelijk verantwoorde trucjes om van de hik af te komen: iemand laten schrikken blijkt echt te werken, net als je adem inhouden. En als je er echt niet vanaf komt, probeer dan eens azijn in je neus te smeren of doe iets waardoor je moet kotsen, dat helpt ook. Oh, en mijn tandarts vertelde dat ze inderdaad wel eens de hik krijgt maar dat dit nooit voor problemen zorgt tijdens een behandeling.