Deze studenten stelen meer dan 200 euro per maand bij de zelfscan

Dat studenten in de supermarkt af en toe een avocado “vergeten” te scannen en ‘m in plaats daarvan onbetaald in hun mouw laten glijden, is oud nieuws. Op huisfeestjes worden regelmatig tactieken besproken om onopgemerkt producten langs de zelfscankassa te smokkelen. Bij een sixpack scan je één biertje, sushi verstop je onder een paar strategisch geplaatste pakken havermout en tandpasta doe je in het zijvakje van je tas, want daar kijken ze sowieso niet.

Kleinschalig stelen lijkt sinds de introductie van de zelfscankassa makkelijker geworden, en onder studenten vooral ook een stuk normaler. Maar wat als het niet blijft bij een avocado, en je uit noodzaak, drang of voor de spanning meer en meer begint te stelen? Hoe verantwoord je dat tegenover jezelf? En hoe zorg je ervoor dat je niet wordt gepakt?

We bespraken het met drie studenten die maandelijks naar schatting meer dan tweehonderd euro aan boodschappen stelen bij de zelfscankassa. 

VICE: Hoi Tammie, wanneer heb je voor het eerst gestolen?
Tammie: Ik was negen jaar en pikte iets in de Bart Smit. Als kind was ik me al bewust van hoe duur alles was. Toen ik met speelgoed naar buiten liep zonder te betalen, voelde dat top. Het was gewoon stoerdoenerij hoor, maar stelen is eigenlijk net als roken. De eerste keer doe je het om stoer te doen en uiteindelijk ben je verslaafd. 

Ben je verslaafd aan stelen?
Nee, dat denk ik niet, al kan het wel een kick geven. Ik steel mijn hele studententijd al bij de Albert Heijn. De zelfscan maakt het gewoon heel makkelijk. Acht producten scannen en tien meenemen, dat doen veel studenten. Vanaf vorig jaar ben ik grotere hoeveelheden gaan stelen. Ik wist gewoon niet meer hoe ik moest rondkomen. Hoge huur, schoolgeld, verzekeringen en dan ook nog de inflatie. Aan mijn moeder durfde ik geen geld te vragen, zij moet ook zien rond te komen. Geld dat ik verdiende met werk gebruikte ik om schulden af te lossen. 

Afgelopen jaar heb ik al voor duizenden euro’s gepikt, dat is echt erg eigenlijk. In de winkel stop ik een boodschappentas vol, betaal voor één product en loop door de poortjes naar buiten. De eerste keren zag ik zwart voor mijn ogen van de stress. Inmiddels heb ik alleen hartkloppingen. Mijn gedrag is niet goed te praten. Ja het is slecht, ja het is ordinair, maar ik heb wel een filosofie. 

Een filosofie die je gedrag verantwoordt?
Mijn vriend heeft filosofie gestudeerd, hij daagt me ethisch uit. Via onze gesprekken ben ik tot een paar richtlijnen gekomen. Ik steel wat ik nodig heb: groente, fruit, vegetarisch vlees, echt niks belachelijks. Dat doe ik eigenlijk alleen bij de Albert Heijn. Als Amazon een fysieke winkel had, zou ik die ook helemaal leegplukken. Stelen van grote bedrijven vind ik oké, die verdienen toch genoeg. Ik voel me wel schuldig over mijn geprivilegieerde positie. Daar maak ik eigenlijk misbruik van.  

Laatst was ik met een vriend van kleur in de supermarkt. Hij schrok zich kapot toen hij zag hoe veel ik pikte. Ik word als witte student gewoon niet gezien als winkeldief. Daar kan ik me kut over voelen. Ik pik nu niet meer in filialen waar veel mensen van kleur komen. Het voelt toch beter om te stelen bij een Albert Heijn waar vooral snobs winkelen. 

Aan daklozen bij de ingang van de supermarkt vraag ik of ze iets willen hebben. Dat pik ik dan ook. Een soort gek Robin-Hoodcomplex. Eigenlijk heel onuitstaanbaar dat ik zo mijn schuldgevoel probeer af te kopen, maar ik kom gewoon niet rond, snap je.

Stopt het stelen als je wel weer rond kan komen?
Dat vroeg mijn vriend dus ook, hij vindt het niet oké dat ik steel. Het is heel erg om te zeggen, maar ik denk dat ik pas stop als ik gepakt word. Of als de technologie zo ver ontwikkeld is dat stelen niet meer kan. Misschien maken mensen me na dit artikel wel publiekelijk kapot en stop ik uit schaamte. Ik ben een beetje bang voor de reacties. 

VICE: Hoi Luuk, waarom steel je?
Luuk: Ik ben eigenlijk altijd een anti-dief geweest. Als vrienden stalen werd ik daar heel boos om. Eind 2021 veranderde dat. Ik stond bij de zelfscan met frambozen, mandarijnen en een sushi-box. Toen de sushi zeventien euro bleek, besloot ik die te stelen. Het ging zo makkelijk dat ik het steeds vaker ging doen. Eerst voor bedragen van tien euro, maar ik heb ook een periode gehad dat ik drie dagen op rij voor honderd euro per keer stal.  

Als het stelen lukte werd het opgehypet door mijn omgeving. Vrienden waren onder de indruk en vroegen of ik ook wat voor hen wilde meenemen. Het werd echt een ding en toen moest ik wel volhouden, ofzo. Ik heb zelfs een keer een volgeladen boodschappenkar naar buiten gereden. Vier kratten bier, champagne, en heel veel snacks voor de hele klas. Klasgenoten stonden op de hoek met een auto te wachten. 

Hoe steel je zoveel boodschappen bij een zelfscan?
Die boodschappenkar was wel een uitzondering hoor. Als ik alleen ben heb ik andere technieken.

In de supermarkt pak ik een boodschappentas, stop die helemaal vol en scan alleen de tas. Ik wacht het moment af dat de medewerkers bezig zijn met andere klanten. Mijn fietssleutel zit al in mijn achterzak en mijn bankpas heb ik vast zodat ik zo snel mogelijk weg kan. Als ik wel een controle krijg loop ik terug de winkel in alsof ik een product vergeten ben. Daarna probeer ik het nog eens.

Het werkt best verslavend. Stelen voelt voor mij als een combinatie van angst en verliefdheid. Ik voel me even beter dan de rest als ik de winkel zonder probleem uitloop met een tas vol boodschappen. Het idee van dat geheim, terwijl iedereen mij beschouwt als vriendelijke jongen, triggert. Ah, dit klinkt echt pervers (lacht). 

Het is wel een ding: een band opbouwen met de medewerkers zodat ze mij vriendelijk vinden en minder snel verdenken. Ik ben extravert, maak een praatje en heb zelfs een keer expres mijn fietssleutels laten liggen zodat ik die samen met een medewerker kon gaan zoeken. 

Je steelt dure producten en hebt daar doordachte technieken voor. Dat gaat verder dan een arme student die niet rond kan komen.
Van mijn eigen geld zou ik per dag misschien een stokbrood en een potje humus kunnen kopen. Zeker geen smoothies of sushi. Maar eerlijk gezegd kan het me bij zo’n grote keten weinig schelen dat ik dure producten steel. Diefstal is al ingecalculeerd in de prijzen. Ik denk dat ik niemands persoonlijke financiële situatie in gevaar breng op deze manier. Ik ben best antikapitalistisch ingesteld. Die grote bedrijven verdienen al bakken met geld. 

Ik vind het stelen wel lastiger de laatste tijd. Je moet heel zelfverzekerd zijn om dit te doen. Als ik geloof dat ik niks misdaan heb, geloven zij dat ook. De laatste tijd mis ik dat zelfvertrouwen een beetje. Ik ben steeds banger om door de mand te vallen. Ik heb al voor zeker zevenduizend euro gestolen. 

Geloof je echt dat je niks misdaan hebt?
Tuurlijk niet. Ik weet ook wel dat het niet mag. Dat het oneerlijk is tegenover mensen die hun zuurverdiende geld uitgeven in de supermarkt. Ik zou ook een baantje kunnen zoeken, maar dat doe ik niet. Dat is heel egocentrisch, ook tegenover de medewerkers van de Albert Heijn. 

Ik ben wel aan het verminderen. Als ik afstudeer stop ik met stelen. Trouwens, ik vind het niet eens meer zo leuk, het is echt puur praktisch. Als ik het binnenkort kan betalen doe ik dat gewoon maar. 

VICE: Ha Sacha, waarom ben je gaan stelen?
Sacha: Ik was echt zo’n rebelse puber. Bij kledingwinkels stal ik broeken die ik gewoon kon betalen. Het was voor de kick, maar ook om aandacht van mijn ouders te krijgen, denk ik. Op mijn zeventiende werd ik aangehouden in de H&M. Ik zat een dag in de cel, maar omdat ik minderjarig was kreeg ik geen strafblad. Daarna heb ik niet meer gestolen, tot ik op mijn twintigste de zelfscan ontdekte. 

In die periode ging ik op kamers en moest ik veel zelf betalen. Toen een vriendin uitlegde hoe gemakkelijk je kan stelen in de supermarkt, was ik om. De helft van de producten scan je, de andere helft niet. Als je gecontroleerd wordt laat je twee pinpassen zien en zeg je dat je de boodschappen apart afrekent. Het begon heel klein, maar het ging zo easy dat het op den duur meer en meer werd. 

Je stal als puber voor de kick. Krijg je die nu nog steeds?
Ja, zeker als ik tegelijkertijd oogcontact maak met een beveiliger en even vriendelijk lach. Er gaat dan een tiendubbele boost adrenaline door me heen. Een heel fijn gevoel eigenlijk. Als ik thuis mijn tas uitpak en besef dat ik niet voor het eten heb betaald, geeft ook dat een kick. Het schuldgevoel is er niet. 

Mijn kamer ligt vol met rotzooi die ik bij de Kruidvat en Action heb gestolen. Het gaat inmiddels verder dan alleen boodschappen. Echt een kleptomaan (lacht). Als ik me leeg voel steel ik geurkaarsen of een nieuwe theepot. Bij restaurants neem ik asbakken mee en uit toiletten jat ik geurstokjes. Het is een drift geworden, puur voor de lol want ik heb echt geen geurstokjes nodig. 

Je gebruikt de term kleptomaan? Kleptomanie is een psychische aandoening waarbij je geen weerstand kan bieden aan de drang om te stelen. 
In juni heb ik die diagnose gekregen inderdaad. Maandelijks bespreek ik het met een psychiater, maar ik steel er niet minder door. Juist door die diagnose heb ik het gevoel dat ik het kan accepteren. Dit is blijkbaar wie ik ben. 

Ga je proberen om het stelen te verminderen?
Het is heel dubbel. Ik heb het gevoel dat ik op heel veel vlakken volwassen word, maar dit gedrag past daar niet bij. Ik twijfel alleen of het uit mijzelf lukt om te stoppen. Het zou goed zijn als ik met mijn kop tegen de muur loop. De arrestatie in H&M had ook effect. Aan de andere kant wil ik natuurlijk niet gepakt worden. Ik ben meerderjarig nu.

Als puber stal ik voor aandacht, daarna om rond te komen. Nu is het keihard doorgeslagen. Als mijn ouders erachter komen dat ik zo veel steel, moet ik onze vertrouwensband weer vanaf nul opbouwen. Ze zijn nu juist zo trots op me. Vroeger wilde ik dat ze het stelen ontdekten, nu schaam ik me voor mijn gedrag.

*Tammie, Luuk en Sacha zijn gefingeerde namen. De echte namen van de geïnterviewden zijn bij de redactie bekend.

Gevraagd om een reactie zegt Politie Nederland dat ze niet kunnen bevestigen dat studenten meer waardevolle spullen zijn gaan stelen, omdat ze over studenten als groep geen aparte cijfers bijhouden. Wel zagen ze dit jaar een toename in het het totale aantal winkeldiefstallen ten opzichte van 2021. “De oorzaak is lastig aan te wijzen, maar logischerwijs zal de beëindiging van de COVID-maatregelen in de retail hier een groot aandeel in zijn.” Of inflatie bij die toename een rol speelt, kunnen ze niet met zekerheid zeggen.

Woordvoerders van Albert Heijn, Kruidvat en Action geven aan dat zij geen cijfers of ontwikkelingen openbaar maken over winkeldiefstal.