Zo staat het ondertussen met de klimaatbewegingen in Europa

We weten zo langzamerhand wel dat klimaatverandering een ding is. En we weten ook dat er weinig aan gedaan wordt – overheden en grote bedrijven lijken over het algemeen het idee te hebben dat onze planeet nog wel even kan wachten, en het wel prima is dat ijsberen tegenwoordig blijkbaar dolfijnen eten, omdat het warm genoeg voor ze is om verder naar het noorden te trekken.

Gelukkig zijn er ook mensen die er anders over denken. Greta Thunberg bijvoorbeeld, die op een vrijdag besloot om niet naar school te gaan, maar om bij het Zweedse regeringsgebouw voor het klimaat te demonstreren – met als gevolg dat talloze jonge mensen in andere landen haar voorbeeld volgden. De internationale beweging Fridays for Future werd in het leven geroepen, wat inhoudt dat scholieren door heel Europa op vrijdagen (en ook donderdagen trouwens) gingen spijbelen, om druk uit te oefenen op de regering van hun land, en zo bij te dragen aan het redden van onze planeet.

Vandaag de dag hebben er tientallen duizenden jongeren uit tachtig landen deelgenomen aan deze klimaatdemonstraties. Hier blikken we terug op de belangrijkste bewegingen en demonstraties in verschillende Europese landen.

Op het eerste gezicht lijkt het met de Britse klimaatpolitiek niet zo erg gesteld. Zoals VICE in februari schreef, zijn de emissies sinds 1990 bijna gehalveerd en is ons beloofd dat ze in 2050 nog veel verder zijn afgenomen. Maar de Britse landbouwindustrie is daarentegen zeer slecht voor het milieu, en afgezien van een verdwaalde Uber-chauffeur geeft niemand iets om elektrische auto’s.

Er zijn meerdere groepen die voor het klimaat hebben gedemonstreerd, waaronder het UK Student Climate Network en de UK Youth Climate Coalition. Vorig jaar had nog nauwelijks iemand van deze groepen gehoord, maar toen moest hun grote demonstratie in februari nog komen. Die was in Londen, en er kwamen duizenden jongeren op af.

Wie zijn de belangrijkste activisten?
Die demonstratie in februari was de enige grote actie die we tot nu toe hebben gezien. “De verantwoordelijkheid om de aarde te beschermen tegen klimaatverandering ligt bij ons," vertelde de 17-jarige Anya Taylor, een van de medeoprichters van het UK Student Climate Network.

Hoe zijn de protesten verlopen?
Best goed. De opkomst bij het protest in februari was enorm en veel hoger dan de organisatoren hadden verwacht. Daarnaast werden er slechts een paar mensen gearresteerd.

Hoe werd er op de protesten gereageerd?
De regering bekritiseerde het protest in februari vanwege het verspillen van 'lestijd', alsof de toekomst van de planeet vergelijkbaar is met het leren van de wet van Archimedes. Voor de grote dag spraken we een aantal docenten die met tegenzin hun studenten lieten spijbelen om tegen politici te schreeuwen.

Tieners werden bespot omdat ze naïef zouden zijn, en een iemand gebruikte zelfs zijn column in de Sunday Times om zijn eigen tienerdochter in het openbaar te kakken te zetten. Andere media zagen het protest voor wat het was: de jongere generatie die een positie inneemt, omdat de oudere dat nalaat.

Wat is de volgende stap?
Momenteel niet veel. Afgelopen vrijdag was er nog een landelijke demonstratie voor de jeugd, en de fanatieke groep Extinction Rebellion heeft recent zijn jeugdafdeling aangekondigd. Maar tastbare veranderingen – of een overheid die zich er wat van aantrekt – zijn er helaas nog niet. Misschien dat dat anders is als de Brexit er eenmaal op zit.

Kanselier Merkel beschouwt zichzelf graag als de ‘Klimakanzler’ (de klimaatkanselier), maar in werkelijkheid heeft de Duitse klimaatpolitiek onder haar leiding een stap teruggezet. De regering doet geen uitgaven die nodig zijn om onze infrastructuur te moderniseren, en Die Grünen wordt ondertussen vaak neergezet als partij met het opgeheven vingertje.

Wie zijn de belangrijkste activisten?
Ze zijn allemaal jong, en ze zijn allemaal vrouw: de 22-jarige Luisa Neubauer uit Göttingen, de 17-jarige Julia Oepen uit Hamburg en de 18-jarige Lilli Meister uit Castrop-Rauxel.

Hoe zijn de protesten verlopen?
De protesten begonnen in september 2018 en hebben zich sindsdien over het hele land verspreid. Op 15 februari telden de organisatoren al 30.000 stakende leerlingen en studenten – en op 8 maart was er in Berlijn een significante opkomst, ondanks dat het een feestdag was. Volgens de officiële website van Fridays For Future hebben er vrijdag in 186 steden demonstraties plaatsgevonden.

Hoe werd erop gereageerd?
Duitse klimaatwetenschappers ondersteunen de beweging, en Angela Merkel – hoewel aanvankelijk terughoudend – prees de studenten voor hun actie. Verder vragen veel Duitsers zich hardop af waarom scholieren demonstreren, terwijl ze net zo goed op school kunnen leren hoe ze daadwerkelijk kunnen voorkomen dat de wereld naar de haaien gaat. Niemand vraagt zich ondertussen af waarom deze jongeren een beweging zijn gaan vormen.

Christian Lindner, de leider van de Liberale partij FDP, zei: “Je kunt niet van tieners verwachten dat ze overzien wat technisch en economisch haalbaar is. Dat is het werk van professionals.” Ironisch genoeg heeft Lindner zelf nota bene een professioneel PR-bureau opgericht toen hij nog op school zat.

Wat gaat er nu gebeuren?
Het zou mooi zijn als de jonge mensen die nu de demonstraties leiden, zich over twintig jaar in een positie bevinden dat ze beleid kunnen uitvoeren. Maar tot die tijd lijkt het er niet op dat onze politici iets gaan uitvoeren. Zelfs als de conservatieve partijen een coalitie zouden beginnen met Die Grünen, zouden de belangen van bedrijven en staten nog steeds worden beschermd, zou er weinig belasting op vliegtickets worden geheven en ook weinig geïnvesteerd worden in het spoorwegnet. Zolang Trump in zijn kantoortje blijft zitten en het Verenigd Koninkrijk gewoon blijft doen waar ze zin in hebben, weet bovendien niemand zeker of er een grote internationale coalitie samenkomt die het probleem bij de wortels aanpakt.

Kijk ook naar: Klimaatdemonstranten delen hun boodschap aan Rutte

België heeft een heleboel overheden, en dus ook een heleboel klimaatministers. Vier, om precies te zijn. Voor een lange tijd konden we doen alsof we een van de grootste strebers in het klimaatklasje waren, maar toen ons land in december 2018 in het Poolse Katowice weigerde om een ambitiestatement te onderschrijven (dat erkent dat de klimaatambities beter moeten), bracht dat een kanteling teweeg. Meer dan 70.000 volwassenen gingen die maand in Brussel de straat op, en sinds het begin van 2019 hebben scholieren elke donderdag voor het klimaat gedemonstreerd, tien keer in totaal. Aanvankelijk was iedereen daar laaiend enthousiast over, maar nu zijn er ook veel oude mensen en nerveuze politici die zeuren dat die jongeren gewoon naar school moeten gaan.

Wie zijn de belangrijkste activisten?
Anuna De Wever (17) en Kyra Gantois (20) zijn het grote duo achter Youth for Climate. Anuna is het gezicht en de woordvoerder van de beweging. Ze kregen advies van Greenpeace en klimaatexperts, maar de grootste drijvende kracht achter hun acties blijft hun eigen netwerk van scholieren en studenten.

Hoe verlopen de protesten?
De protesten begonnen in Brussel, en hebben zich ondertussen over het hele land verspreid. Tienduizenden demonstranten gaan elke week de straat op, waardoor België zowat het land is met de grootste opkomst van Europa. Het recordaantal aanwezigen was 35.000, bij de klimaatmars in Brussel op 24 januari. Een week later gingen er 12.500 jongeren de straat op in Brussel, 15.000 in Luik en 3.500 in Leuven.

Hoe waren de reacties?
In het begin bewonderde iedereen de vastberadenheid, welbespraaktheid en het organisatievermogen van Anuna, Kyra en de andere kernleden van Youth for Climate. In drie weken gingen ze van 7.000 naar 14.000 naar 35.000 aanwezigen, waardoor niemand hun boodschap meer kon negeren. Het zorgde ervoor dat de belangrijkste activisten praktisch constant in het nieuws en kranten te zien waren.

Daarna verscheen er – uit het niets – een gelekte speech van Joke Schauvliege, de christendemocratische Vlaamse minister van Natuur, Landbouw en Omgeving (en dus een van de vier ‘klimaatministers’). Tijdens een bijeenkomst van het Algemeen Boerensyndicaat, noemde ze de spontane protesten “opgezet spel” en beweerde ze dat het in feite ging om een goed georganiseerde wraakactie van linkse milieugroepen. Verder beweerde ze dat de Belgische veiligheidsdienst het bestaan van dat linkse complot had bevestigd. Toen de veiligheidsdienst dat echter ontkende en haar claims ook verder geen waarheid bleken te bevatten, nam Schauvliege ontslag.

De klimaatprotesten worden steeds controversiëler. In de aanloop naar een protest in Antwerpen, kregen de actievoerders kritiek van de Antwerpse burgemeester Bart De Wever, die ook aan het hoofd staat van de N-VA, de grootste partij in België. Hij veroordeelde de protesten en zei dat de tieners gewoon naar school moesten gaan. Ook vond hij dat ze wat meer “vooruitgangsgeloof” moesten hebben in een oplossing voor het klimaatprobleem.

En nu?
Anuna en Kyra hebben verklaard dat ze hun protesten willen vervolgen tot de nationale verkiezingen op 26 mei. Tot nu toe zijn ze erin geslaagd de politieke agenda te domineren, maar het zal een flinke uitdaging worden om de aanvankelijke euforie en aandacht vast te houden tot eind mei.

De Vlaamse nationalisten van de N-VA verlieten in december de regering omdat ze het niet meer oké vonden dat België het VN Migratiepact ging ondertekenen in Marrakesh. Door die controverse en hun vertrek, viel de regering uiteindelijk. N-VA wilde zo migratie en veiligheid tot de belangrijkste agendapunten maken bij de komende verkiezingen. Maar dankzij de protesten van Youth for Climate heeft niemand het momenteel over migratie, en is er een reële kans dat de groene partijen een coalitieregering zullen kunnen vormen. Er kan nog veel gebeuren in de komende maanden, maar door hun grote impact zouden de klimaatprotesten weleens ons politiek landschap kunnen veranderen.

Onze minister-president beweert dat zijn kabinet “het groenste kabinet ooit” is – in werkelijkheid gaan we de gestelde klimaatdoelen voor 2020 bij lange na niet halen, en is Nederland zo’n beetje het goorste land van Europa, zeker als het aankomt op het gebruik van duurzame energie.

Wie zijn de belangrijkste activisten?
De protesten zijn niet zo massaal als in België, waarschijnlijk omdat demonstreren nou eenmaal niet zo vuistdiep in ons Hollandse DNA verweven zit. En misschien ook wel omdat er vooralsnog niet één vlammende tiener, één gezicht van de protesten is opgestaan die hele volksstammen op de been krijgt – zoals Greta of Anuna. Daarnaast is de klimaatbeweging een beetje gefragmenteerd. Je hebt Youth for Climate (middelbare scholieren), Students for Climate (studenten van de hogescholen en universiteiten) en ouderwetse organisaties als Milieudefensie, die acties organiseren.

Hoe werd er gereageerd op de protesten?
De grootste schoolstaking tot nu toe was in februari; tienduizend tieners en twintigers kwamen toen naar het Malieveld in Den Haag. Rechtse media reageerden over het algemeen vooral in de trant van ‘Ha kijk die onwetende, hypocriete tieners nou toch, met hun mega-vervuilende iPhones en plastic zakjes’ – gesterkt door een slinks videootje van de Telegraaf, die even naar de McDonald's bij het Malieveld waren gegaan om tieners die een hamburgertje aten aan de tand te voelen.

Een paar dagen later mochten zes scholieren langskomen in het kantoortje van Mark Rutte, maar dat zag er toch vooral hoogst ongemakkelijk uit, met ietwat geïmponeerde tieners en een stralende minister-president, die hier weer een mooi wit voetje had gehaald.

Wat is de volgende stap?
Vorige week zondag marcheerden er veertigduizend mensen door Amsterdam, ondanks intense rotregen en afgelopen donderdag was er een tweede grote scholierenstaking met duizenden spijbeldemonstranten in Amsterdam. Een dag eerder presenteerde het Planbureau voor de Leefomgeving een berekening aan het kabinet, waarin stond dat we de gestelde doelen van 2030 met de huidige klimaatplannen absoluut niet gaan redden. Als reactie kondigde het kabinet nieuwe plannen aan, waarbij vooral het bedrijfsleven te maken krijgt met CO2-heffingen.

In augustus 2018 legde Nicolas Hulot, de Franse minister van Ecologie, zijn functie naast zich neer, omdat hij vond dat de regering het klimaat bij lange na niet genoeg als prioriteit zag. Je kunt Frankrijk dus moeilijk een voorloper noemen op klimaatgebied. Daar staat tegenover dat vier milieuorganisaties de Franse regering voor de rechter willen slepen omdat ze te weinig doen tegen klimaatverandering, en ruim twee miljoen mensen hun petitie inmiddels al hebben ondertekend.

Hoe zijn de protesten verlopen?
De jeugdbeweging kwam op gang op 8 februari, en sindsdien hebben studenten op elke vrijdag vreedzaam gedemonstreerd in Parijs en andere steden. Het lijkt erop dat ze echt iets opbouwen. Vorige week vrijdag hebben er door het hele land naar schatting tienduizenden studenten gedemonstreerd in ruim tweehonderd Franse gemeenten. Onze minister van Onderwijs probeerde de protesten te dwarsbomen door uitgerekend op een vrijdag klimaatdebatten op scholen te organiseren, maar dat werd door Youth for Climate als wanhoopsdaad gezien.

Wie zijn de belangrijkste activisten?
We hebben niet een figuur als Greta, maar er zijn wel talloze ngo’s en jeugdverenigingen bij betrokken, zoals Youth for Climate, Fridays For Future en On est prêts. Dat laatste is een initiatief waarbij mensen via YouTube advies geven hoe je zelf een steentje bij kunt dragen aan een beter milieu, zoals afval verzamelen of investeren in duurzame energie.

Hoe werd erop gereageerd?
Er waren uiteraard wat volwassenen die het allemaal niet zo serieus namen. We hebben een video gemaakt waarin we de demonstranten daarop laten reageren.

Wat gaat er nu gebeuren?
Politici hebben nog niet veel gedaan – misschien hadden ze het te druk met de Gele Hesjes-beweging, of denken ze dat het protest stilletjes zal afnemen. Maar de druk neemt toe. We weten dat Emmanuel Macron op 22 februari een ontmoeting had met Greta Thunberg, maar we weten niet of hij vervolgens ook besloot om een Tesla te kopen of minder vlees te eten.

Lees hier meer over klimaatprotesten.